Ο νέος νόμος-πλαίσιο για τα ΑΕΙ που παρουσίασε πρόσφατα το υπουργείο Παιδείας αποτελεί ένα ογκώδες νομοθέτημα με περισσότερα από 340 άρθρα που «συστήνουν» σειρά νέων ακαδημαϊκών θεσμών στην καθημερινότητα των ελληνικών πανεπιστημίων.
Αίσθηση προκάλεσε και αναμένεται να αποσυρθεί μετά τη διαβούλευση του νομοσχεδίου, που συνεχίζεται ως τις 19 του μήνα, η διάταξη που αφορά τη μη νομιμοποίηση της βαθμίδας των επίκουρων καθηγητών αλλά και τον αποκλεισμό των αναπληρωτών καθηγητών από θέσεις διοίκησης. Επίσης αντίθετο με τον αυτοδιοίκητο χαρακτήρα των πανεπιστημίων, που είναι το ζητούμενο για το νέο νομοθέτημα, μοιάζει το γεγονός ότι το υπουργείο Παιδείας βάζει οριζόντιο βαθμολογικό κριτήριο (που θα είναι το πτυχίο με βαθμό 7,5 και άνω) για τις υποτροφίες στα μεταπτυχιακά προγράμματα που είναι επί πληρωμή. Σύμφωνα με τη διάταξη, οι υποψήφιοι θα επιλέγονται με κριτήριο καλής βαθμολογίας κατά προτεραιότητα και στη συνέχεια θα εκτιμώνται και τα κοινωνικά ή άλλα κριτήρια. Εως σήμερα τα τμήματα των ΑΕΙ είχαν, όπως είναι φυσικό, κριτήρια αριστείας στην επιλογή των υποτρόφων αλλά όριζαν το όρια και την προτεραιότητά τους κατά βούληση.
Κατά τα άλλα, το νέο νομοσχέδιο φέρνει μια σειρά αλλαγών στη λειτουργία των πανεπιστημίων και συγκεκριμένα:
1Τι αλλάζει στα προγράμματα σπουδών;
Θεσμοθετούνται διεπιστημονικά κοινά/διπλά (Joint και dual) προπτυχιακά προγράμματα μεταξύ τμημάτων του ίδιου ή άλλων ΑΕΙ, εντός και εκτός Ελλάδας, και δίνονται νέες δυνατότητες στους φοιτητές και τις φοιτήτριές τους. Ενα «διπλό» πτυχίο αποτελείται (τουλάχιστον) από δύο χωριστούς τίτλους σπουδών (δύο διαφορετικά πτυχία) που χορηγούνται σε έναν φοιτητή κατόπιν επιτυχούς ολοκλήρωσης των προγραμμάτων τους. Ενα «κοινό» πτυχίο είναι αυτό στο οποίο κάποιος μελετάει δύο διαφορετικά θέματα (διπλή εξειδίκευση) ταυτόχρονα, τα οποία στη συνέχεια συνδυάζονται σε ένα κοινό πτυχίο. Επίσης δίνεται η δυνατότητα επιλογής μαθημάτων άλλων τμημάτων, της ίδιας ή άλλης Σχολής εντός του ίδιου ΑΕΙ, κατά τις προπτυχιακές σπουδές.
2 Τι είναι το «ελληνικό Erasmus»;
Πρόκειται για πρόγραμμα εσωτερικής κινητικότητας φοιτητών μεταξύ ΑΕΙ της χώρας όπου για παράδειγμα ένας φοιτητής της Αρχιτεκτονικής να μπορεί να παρακολουθήσει ένα εξάμηνο στη Σχολή Καλών Τεχνών ή ένας φοιτητής Νομικής σε τμήμα Οικονομικών άλλου ΑΕΙ. Βέβαια, είναι προφανές ότι κατά τη λειτουργία του θεσμού είναι πιθανότατο να κατατεθούν εκατοντάδες σχετικές αιτήσεις προς τα κεντρικά Ιδρύματα της χώρας ή τις περιζήτητες Σχολές που ήδη έχουν ασφυκτικά προβλήματα έλλειψης χώρων ή διδασκόντων και κάθε χρόνο ζητούν λιγότερους εισακτέους και συχνά παίρνουν περισσότερους (που στη συνέχεια αυξάνονται ακόμη περισσότερο από τον θεσμό των μετεγγραφών).
3Τι είναι τα «Επαγγελματικά» μεταπτυχιακά και βιομηχανικά διδακτορικά;
Τα πρώτα αποτελούν μια νέα μορφή προγραμμάτων που θα μπορούν να γίνονται κατόπιν συμφώνου συνεργασίας με ιδιωτικούς φορείς, στα οποία θα μπορούν να διδάσκουν και εμπειρογνώμονες από την αγορά εργασίας. Με τα βιομηχανικά διδακτορικά θα γίνεται έρευνα βάσει των προδιαγραφών που θα θέτουν επιχειρήσεις ή εταιρείες που θα τη χρηματοδοτούν. Για παράδειγμα, μια εταιρεία που παράγει κινητά τηλέφωνα και αναζητά έναν νέο τρόπο διαχείρισης των γραφιστικών μερών τους ή της ασύρματης κεραίας, θα μπορεί να συνεργαστεί με ένα ΑΕΙ και έναν υποψήφιο διδάκτορα προκειμένου να πραγματοποιήσει έρευνα πάνω σε αυτό το αντικείμενο. Βέβαια, η πρόταση αυτή θα είχε επιτυχία και τη δική της θέση σε μια οικονομία και στον ακαδημαϊκό «χάρτη» μιας χώρας που χρηματοδοτούσε επαρκώς τα ΑΕΙ της και την έρευνα των νέων της.
Στη χώρα μας όμως, όπου η έρευνα αναζητάει «ανάσες» και χρειάζεται θεμελίωση και στήριξη των νέων επιστημόνων και των ερευνητών, παραμένει ένα ερώτημα εάν ο θεσμός αυτός είναι προτεραιότητα. Και αυτό γιατί οι νέοι επιστήμονες αναζητούν στήριξη από την πολιτεία για να προχωρήσουν στην ελεύθερη έρευνά τους, όχι εκείνη που τους ζητείται εκ των προτέρων από επιχειρήσεις ή τη βιομηχανία σε συγκεκριμένο αντικείμενο. Για τα βιομηχανικά διδακτορικά θα δοθούν από το ταμείο Ανάκαμψης συνολικά 35 εκατομμύρια ευρώ.
4Τι είναι τα «πρωτεύοντα» και «δευτερεύοντα» πτυχία;
Πλέον θα υπάρχει η δυνατότητα προγραμμάτων σπουδών δευτερεύουσας κατεύθυνσης (minor degree) τουλάχιστον ενός έτους για προπτυχιακούς φοιτητές, με απονομή διακριτού τίτλου σπουδών σε άλλο επιστημονικό πεδίο. Ετσι, οι νέοι θα έχουν τη δυνατότητα εκτός από τις κύριες σπουδές τους να επιλέξουν και μια παράλληλη επιστημονική «οδό» για την ευρύτητα της μόρφωσής τους με διακριτά πτυχία. Εισάγονται επίσης τα «μικροπιστοποιητικά», σπουδές δηλαδή στην κατηγορία της Διά Βίου Εκπαίδευσης για τον πληθυσμό όλης της χώρας.
5Επιστρέφουν τα ΤΕΙ;
Εμμεσα ναι, αλλά με προγράμματα σπουδών 3,5 ετών 210 ECTS και υποχρεωτική πρακτική άσκηση, η ρύθμιση της οποίας επίσης αλλάζει. Τα προγράμματα αυτά ονομάζονται Εφαρμοσμένων Επιστημών και Τεχνολογίας. Αναβαθμίζεται όμως και ο θεσμός της πρακτικής άσκησης των φοιτητών σε σύνδεση με τον παραγωγικό ιστό της χώρας και ιδρύεται Μονάδα πρακτικής άσκησης σε όλα τα ΑΕΙ με υπευθύνους ανά τμήμα. Επίσης για να προστατευθούν οι φοιτητές και φοιτήτριες των ΑΕΙ καθορίζεται το ελάχιστο ύψος αποζημίωσης (του μισθού που θα λαμβάνουν κατά την άσκησή τους στο 80% του ελάχιστου μισθού) και εισάγεται υποχρεωτική ασφάλιση των φοιτητών και φοιτητριών.
6Αλλάζει ο τρόπος εκλογής και κρίσης των καθηγητών ΑΕΙ;
Ναι, και ήταν ένα ζητούμενο επί σειρά ετών στην πανεπιστημιακή κοινότητα της χώρας, η οποία μαστίζεται από πελατειακές σχέσεις στις επιλογές των διδασκόντων και «φωτογραφικές» προκηρύξεις θέσεων. Ο νέος νόμος-πλαίσιο επιχειρεί να επιλύσει την παθογένεια της προκήρυξης θέσεων σε «φωτογραφικά» γνωστικά αντικείμενα, αλλά και των αδιαφανών επιλογών και εξελίξεων πανεπιστημιακών. Θεσπίζεται έτσι μητρώο γνωστικών αντικειμένων εσωτερικών και εξωτερικών εκλεκτόρων ανά γνωστικό αντικείμενο. Ο έλεγχος και η επικύρωσή του θα γίνεται από την Κοσμητεία κάθε Ιδρύματος, ενώ θα εκπονείται ετήσιος προγραμματισμός προσλήψεων βάσει των αναγκών κάθε τμήματος. Η συγκρότηση δε των εκλεκτορικών σωμάτων θα γίνεται με ηλεκτρονική κλήρωση εκλεκτόρων, αυξημένη εκπροσώπηση εξωτερικών μελών, δηλαδή από καθηγητές εκτός του συγκεκριμένου ΑΕΙ, είτε εντός Ελλάδας είτε εκτός.
7Εισέρχονται νέες διατάξεις για την έρευνα;
Ναι, παρότι ο τομέας αυτός έχει μετακινηθεί από το υπουργείο Παιδείας στο υπουργείο Ανάπτυξης. Ο νόμος προβλέπει την ίδρυση ερευνητικών κέντρων και δι-ιδρυματικών ερευνητικών κέντρων (με πανεπιστήμια του εξωτερικού), τη στελέχωσή τους με ερευνητές επί θητεία και μέσα σε αυτό το πλαίσιο την πρόσκληση καθηγητών «επισκεπτών», αλλά και ερευνητών «επισκεπτών» από πανεπιστήμια του εξωτερικού. Σε αυτούς θα δοθούν κίνητρα, όπως η συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα, ενώ θα μπορούν να αναπτυχθούν κοινές ερευνητικές υποδομές. Αλλάζει και η διαχείριση των ερευνητικών προγραμμάτων των ΑΕΙ.
8Ποια η σύνδεση πανεπιστημίων και νεοφυών επιχειρήσεων;
Δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής πανεπιστημιακών και ανωτάτων Ιδρυμάτων σε νεοφυείς επιχειρήσεις (startups) που δημιουργούνται με βάση την τεχνογνωσίας τους. Θα μπορούν έτσι να ιδρύονται startups φοιτητών/διδακτόρων/μεταδιδακτόρων (incubators/pre – incubators) γύρω από την ανάπτυξη μιας καινοτόμου επιχειρηματικής ιδέας. Η ομάδα αυτή θα στεγάζεται στο πανεπιστήμιο για να χρησιμοποιεί τον εξοπλισμό του, ενώ μέλη Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού θα μπορούν εάν το θέλουν να την καθοδηγήσουν ως μέντορες.
9Χωρίς περιορισμό τα προγράμματα «εξ αποστάσεως» εκπαίδευσης;
Ναι, ο νόμος προβλέπει την οργάνωση προγραμμάτων σπουδών με μεθόδους διαδικτυακής εκπαίδευσης όποτε προκύψει η ανάγκη, με βάση τα ψηφιακά «εργαλεία» που αναπτύχθηκαν την περίοδο της πανδημίας. Προβλέπεται βέβαια σαφής διαχωρισμός μεταξύ προπτυχιακών προγραμμάτων και μεταπτυχιακών και κοινών προγραμμάτων σπουδών (π.χ. στα προπτυχιακά προγράμματα θα προβλέπεται μόνο σε έκτακτες συνθήκες και διαλέξεις διδασκόντων από την αλλοδαπή, ενώ στα μεταπτυχιακά και τα κοινά προγράμματα σπουδών με Ιδρύματα της αλλοδαπής θα αποτελεί μέθοδο οργάνωσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, υπό την προϋπόθεση ότι το γνωστικό αντικείμενο που θεραπεύεται μπορεί να υποστηριχθεί με τη χρήση μέσων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αλλά και ότι εξασφαλίζεται η ποιότητα του προγράμματος).
10Αλλάζει η διαδικασία αναγνώρισης πτυχίων από τον Διεπιστημονικό Οργανισμό Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης (ΔΟΑΤΑΠ);
Ναι. Οι νέες διατάξεις για τη λειτουργία του Οργανισμού προβλέπουν αυτόματη ακαδημαϊκή αναγνώριση των πτυχίων από το εξωτερικό (και τα αντίστοιχα αναγνωρισμένα στη χώρα μας ανώτατα ιδρύματά του). Αυτό θα γίνει με τη δημιουργία Εθνικού Μητρώου που θα περιλαμβάνει τα αναγνωρισμένα ΑΕΙ του εξωτερικού, στο οποίο θα έχουν πρόσβαση όλα τα πανεπιστήμια της χώρας. Η αλλαγή αυτή θα καταστήσει την αναγνώριση πτυχίων των υποψηφίων αυτόματη, καθώς όποιος απόφοιτος ζητήσει να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ελλάδα σε μεταπτυχιακό ή διδακτορικό επίπεδο, θα ελέγχεται άμεσα. Ετσι, τα ανώτατα ιδρύματα της χώρας μας που θα λάβουν την αίτησή του θα ελέγξουν μέσω του Μητρώου την αναγνώριση των τίτλων σπουδών.
11Καταργούνται οι φοιτητικές παρατάξεις;
Οχι. Οι φοιτητικές παρατάξεις δεν μπορούν ούτε να καταργηθούν, ούτε να σταματήσουν να δραστηριοποιούνται. Προβλέπεται όμως η «παράκαμψη» και τελικά η αδρανοποίησή τους. Για την εκπροσώπηση των φοιτητών και φοιτητριών στα όργανα του πανεπιστημίου συγκροτείται Συμβούλιο φοιτητών που θα εκλέγεται με ενιαίο ψηφοδέλτιο.
Υποστήριξη των νέων στα ΑΕΙ και διεθνοποίηση; Ο νόμος προβλέπει την ίδρυση Κέντρων ψυχολογικής υποστήριξης φοιτητών και φοιτητριών στα ΑΕΙ, καθώς και ίδρυση μουσείων ή άλλων παραρτημάτων των ΑΕΙ στο εξωτερικό.
12Νέα προγράμματα σπουδών;
Δεν θα χρειάζεται η άδεια του υπουργείου Παιδείας πλέον για να ξεκινήσουν τα ΑΕΙ νέα προγράμματα σπουδών, αλλά πιστοποίηση από την Εθνική Αρχή των ΑΕΙ (ΕΘΑΑΕ) και περιοδική πιστοποίησή τους ανά 5 χρόνια. Ενα τμήμα θα μπορεί να διοργανώνει, εάν βέβαια παρουσιάσει έκθεση σκοπιμότητας και βιωσιμότητας, περισσότερα του ενός προγράμματα σπουδών.
13Πώς δίνονται οι υποτροφίες;
Θα δίνονται μέσα στα ΑΕΙ με πρώτη την αριστεία και τα ακαδημαϊκά κριτήρια και στη συνέχεια κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια, σε όποια μορφή σπουδών υπάρχουν δίδακτρα (μεταπτυχιακά κ.λπ.).
