1963: ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας συναντιέται με τον Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος Δωσίθεο στο Αγιον Ορος και πανηγυρίζουν τα 1.000 χρόνια της Αθωνικής Πολιτείας. Ο 23χρονος διάκονος Βαρθολομαίος Αρχοντώνης παρακολουθεί τα τεκταινόμενα από τη Ρώμη όπου πραγματοποιεί μεταπτυχιακές σπουδές. Ο 8χρονος Στόγιαν Βελιάνοβσκι από το Ντουμπρούσεβο των Βιτωλίων ίσα που αντιλαμβάνεται τα όσα συμβαίνουν.
Την επόμενη, όμως, εβδομάδα ο Βαρθολομαίος Αρχοντώνης Αρχιεπίσκοπος Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης και ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Στέφανος θα συναντηθούν για πρώτη φορά στη ζωή τους. Το συλλείτουργό τους στον Αγιο Γεώργιο του Φαναρίου θα είναι το πρώτο που θα πραγματοποιηθεί έπειτα από 59 ολόκληρα χρόνια.
Στην πρώτη του συνέντευξη μετά την άρση του Σχίσματος σε ελληνικό μέσο, ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Στέφανος εκφράζει τον σεβασμό του στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και με ρητορικό τρόπο ξεκαθαρίζει ότι δεν διεκδικεί εκκλησιαστική ποιμαντορία σε περιοχές μεταξύ αυτών και της Εκκλησίας της Ελλάδος που ανήκαν στην πάλαι ποτέ Αρχιεπισκοπή Αχρίδος. Και διαφαίνεται από τα λεγόμενά του η πίεση που υπάρχει και στη χώρα του για την ονομασία της Εκκλησίας των Σκοπίων, ενώ ξεκαθαρίζει ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι αυτό που παραχωρεί την Αυτοκεφαλία. Ομως είναι σαφές ότι για το θέμα της διασποράς – αν και καλά κρυμμένο και διπλωματικά διατυπωμένη η απάντησή του – επιθυμεί τη διατήρηση των ενοριών του στη διασπορά, όπως η Αυστραλία και ο Καναδάς.
Διαβάστε ακόμη: Στο Φανάρι ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος
Επί των ημερών σας λήγει ένα σχίσμα που διήρκεσε περισσότερο από μισόν αιώνα. Πώς αισθάνεστε εσείς και το ποίμνιό σας;
«Η χαρά είναι ανέκφραστη. Κάποιοι μιλάνε για θαύμα, άλλοι ότι αυτό το γεγονός είναι το καλύτερο που συνέβη στη νεότερη ιστορία μας. Πάντως, γι’ αυτό προσεύχονταν στον Θεό γενεές και γενεές ορθοδόξων χριστιανών. Ο λαός του Θεού στη χώρα μας κοιμόταν και ξυπνούσε με τον πόθο να δει την Αρχιεπισκοπή Αχρίδος ανασυσταθείσα σε πλήρη λάμψη και ενωμένη με όλες τις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Και ιδού, με τη μητρική απόφαση της Μητρός Εκκλησίας -του Οικουμενικού Πατριαρχείου, για την οποία εκφράζουμε ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη, κατέστημεν στην κανονική ενότητα και με υπακοή λάβαμε την προτροπή να κανονίσουμε τα διοικητικά θέματα με την Ορθόδοξο Εκκλησία της Σερβίας. Εδώ πρέπει να τονιστεί η καλή προαίρεση και η διαρκής φροντίδα του Παναγιωτάτου Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος με διάφορες συστάσεις, γράμματα, εξαρχίες κ.λπ. υποδείκνυε και, θα έλεγα, δίδασκε ότι υπάρχει ανάγκη φιλαδελφίας και συγκαταβάσεως. Ακολούθησε και το συλλείτουργο της συμφιλιώσεως στο Βελιγράδι, για το οποίο ευχαριστούμε, όπως και για την αγάπη την οποία έδειξε ο Μακαριότατος Πατριάρχης κ. Πορφύριος και η Ιεραρχία της Εκκλησίας Σερβίας. Με την κοινή Θεία Λειτουργία στα Σκόπια αισθανθήκαμε ότι η ελπίδα μας δεν είναι μάταιη και χαρήκαμε πολύ. Ετσι, και αποκατασταθήκαμε, αλλά και λάβαμε το δικαίωμα της συνεχίσεως της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος».
Τελικά η Αυτοκεφαλία θα σας παραχωρηθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ή από το Πατριαρχείο Σερβίας;
«Στην ορθόδοξη παράδοση υπάρχει τάξη. Εμείς ελπίζουμε να λάβουμε αυτοκέφαλο όπως έλαβαν όλες οι μεταχαλκηδόνιες Εκκλησίες. Ούτε ζητούμε, ούτε θέλουμε, ούτε δικαιούμαστε στιγμιαία επίλυση· δεν θέλουμε κάτι που θα θέσει την Αρχιεπισκοπή Αχρίδος στη μέση της οδού ή σε αδιέξοδο. Στις προσυνοδικές διασκέψεις, όπως και στις συνομιλίες στο Σαμπεζύ, τέθηκε το θέμα της παραχωρήσεως του αυτοκεφάλου καθεστώτος, να γίνεται δηλαδή με κάποια πανορθόδοξη συναίνεση και να συνυπογράφεται από όλους τους προκαθημένους των Εκκλησιών. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έδειξε μεγάλη συγκατάβαση, απαρνήθηκε και τα δικά του προνόμια, έτσι ώστε να επιτευχθεί η γενική ευχαρίστηση και τελικά ειρήνη στις διορθόδοξες σχέσεις. Αλλά αυτό που ήταν να συμφωνηθεί δεν συμφωνήθηκε και δεν έγινε δεκτό και δεν εφαρμόστηκε ως ισχύων κανονισμός με πανορθόδοξη απόφαση. Εμεινε στην ισχύ η παράδοση λοιπόν, μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο να εκδίδει τόμους αυτοκεφαλίας, ενώ οι άλλες Εκκλησίες να το δέχονται αυτό με σεβασμό».
Ορισμένοι αρχιερείς εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για την ονομασία της Εκκλησίας που ηγείστε. Είναι «Η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος της Βόρειας Μακεδονίας» ή «Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Μακεδονίας»;
«Δεν ξέρω ποιους αρχιερείς έχετε στον νου σας, αλλά νομίζω ότι δεν χρειάζεται, ούτε υπάρχει λόγος για πολιτική ανησυχία ή για εθνικιστική προσέγγιση στην επίλυση των εκκλησιαστικών ζητημάτων. Από την άλλη πλευρά, θα ήθελα να μαρτυρήσω ότι και στη χώρα μου, ανάμεσα στον λαό, υπάρχει ορισμένη ανησυχία.
Σε κάθε περίπτωση, είναι γνωστή η παράδοση με την οποία ονομάζονται οι Εκκλησίες, με το εκκλησιολογικό όνομά τους, ή, αν θέλετε, με το όνομα του κέντρου κάποιου κανονικού εδάφους που βρίσκεται στα πλαίσια, στα όρια ενός διεθνούς αναγνωρισμένου κράτους».
Με δεδομένο ότι πολλοί αρχιερείς στην Ελλάδα ανησυχούν για τα γεωγραφικά όρια της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος, ποια είναι αυτά τα όρια; Υπάρχουν διεκδικήσεις σε περιοχές των «Νέων Χωρών», όπως η Φλώρινα, που πνευματικά ανήκουν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και η διοίκησή τους ασκείται επιτροπικώς από την Εκκλησία της Ελλάδος ή υπάρχουν διεκδικήσεις σε περιοχές που υπάγονται απευθείας στην Εκκλησία της Ελλάδος; Και τι θα γίνει με τις ενορίες της Αρχιεπισκοπής που βρίσκονται στο εξωτερικό;
«Δεν μπορώ να τους καταλάβω… Αλήθεια, νομίζουν ότι εμείς θέλουμε τη δικαιοδοσία στην επικράτεια της γειτονικής και αδελφικής Ελλάδος, ή στη Νότιο Ιταλία, ή μέχρι και τη Ρουμανία; Νομίζει κάποιος ότι είμαστε τόσο εκτός πραγματικότητος, ή στην ουσία κάποιος χρησιμοποιεί αυτό το θέμα για λαϊκιστικούς σκοπούς; Η δικαιοδοσία της ιστορικής Αρχιεπισκοπής Αχρίδος, από σημερινή άποψη, είναι παρελθόν. Η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος τώρα υπάρχει, στη Βαλκανική χερσόνησο, στα όρια της σύγχρονης και γενικά αναγνωρισμένης πατρίδας μας. Οταν γίνεται λόγος για τη διασπορά γενικά, στην ορθόδοξη συνάφεια, γνωρίζουμε τις ιδέες για το πώς πρέπει εκκλησιολογικά να κανονιστούν αυτά τα εδάφη. Αλλά μέχρι σήμερα δεν υπάρχει πανορθόδοξη συναίνεση ή, να εκφραστούμε έτσι, γενική εφαρμογή της επιλύσεως της διασποράς. Θεωρούμε ότι ένα τέτοιο ζήτημα, το οποίο περιλαμβάνει πολλές πτυχές και προκλήσεις, δεν μπορεί να επιλυθεί εν μέρει, αλλά πρέπει να είναι ένα κοινό έργο – να εφαρμοστεί το συμφωνηθέν εφάπαξ και πανταχού. Και, βέβαια, μόνο μέσω της συντηρήσεως της μοναδικότητας και των διαφορών κάποιων πτυχών στο πλαίσιο της γενικά αποδεκτής δικαιοδοσίας».
Η ιστορία της Αρχιεπισκοπής
Η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος ιδρύθηκε στη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορος Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου, ο οποίος μάλιστα εξέδωσε τρία Σιγίλια. Η νέα Αρχιεπισκοπή εκτεινόταν από τον Δούναβη μέχρι τη Θεσσαλία και από το Θέμα της Ηπείρου μέχρι τη Μικρή Σκυθία. Πρόκειται δηλαδή για περιοχές που σήμερα ανήκουν εκκλησιαστικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στις Εκκλησίες της Ρουμανίας, της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ελλάδος και της Αλβανίας.
Η Αρχιεπισκοπή με τα τότε γεωγραφικά της όρια καταργήθηκε το 1767.«Η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα για να υπηρετήσει την πλήρη αποκατάσταση της “ρωμαϊκής” ταυτότητας του συνόλου των κατοίκων της κεντρικής Χερσονήσου του Αίμου, και το πέτυχε. Σήμερα καλείται να αποκαταστήσει την ενότητα των Ορθοδόξων και θα το επιτύχει» δηλώνει ο Γ. Παναγιωτόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
