Η μοναδικότητα της Μαρώνειας

Οι δύο μικρές παραλίες στη Μαρμαρίτσα της Μαρώνειας, 30 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Κομοτηνής, είναι από τις λίγες που έχει περισσότερο ενδιαφέρον να κοιτάς προς τη στεριά και ας έχεις στην πλάτη σου τη θάλασσα! Διότι έτσι είσαι αντίκρυ σε ένα από τα εντυπωσιακότερα και θεαματικότερα γεωλογικά φαινόμενα του ελλαδικού χώρου. Το (ακόμη) ενεργό ρήγμα της Μαρώνειας. Εκεί όπου επιβλητικοί μαρμάρινοι όγκοι με ύψος που φθάνει τα 5 μέτρα και κλίσεις 60 και 70 μοιρών, σχεδόν κάθετοι δηλαδή, φαίνονται σαν να φυτρώνουν κυριολεκτικά μέσα από τη θάλασσα ή αλλού να «χύνονται» μέσα στη θάλασσα. Αυτή η μοναδικής ομορφιάς και σπάνια για τον ελλαδικό χώρο κατοπτρική επιφάνεια ολίσθησης συνεχίζεται σε ένα μέτωπο χιλιομέτρων. Σε άριστη κατάσταση, με έκτυπα τα ίχνη της τεκτονικής ολίσθησης να σε προκαλούν να αισθανθείς με τις άκρες των δακτύλων σου αυτό το μακρόσυρτο χρονικά γεωλογικό φαινόμενο.

Δεν είναι σύμπτωση πως εκεί κάθε χρόνο οι φοιτητές Γεωλογίας έρχονται να κάνουν τις ασκήσεις τους στο πεδίο, ούτε ότι γεωλόγοι από άλλες χώρες συρρέουν στην περιοχή για να μελετήσουν τη γεωμορφολογία της. Μάγματα που μετέφεραν μέταλλα, μερικά από αυτά σπάνια, όπως το μολυβδαίνιο και το ρήνιο, σχημάτισαν πριν από 30 εκατομμύρια χρόνια πλουτωνικά και ηφαιστειακά πετρώματα που διείσδυσαν στα προϋπάρχοντα μεταμορφωμένα πετρώματα. Και όλα αυτά εξαιτίας της καταβύθισης και σε εκείνο το σημείο της αφρικανικής πλάκας (ενός από τα πολλά κομμάτια στα οποία έχει θρυμματιστεί ο γήινος φλοιός) κάτω από την Ευρασιατική.

«Πρόσκληση» για ένα ταξίδι διαφορετικό

Αρχαιολογικό Μουσείο της Κομοτηνής: Ανάμεσα στα εκθέματα, μια, τουλάχιστον αξιοπρόσεκτη, «Ενεπίγραφη αναθηματική μαρμάρινη πλίνθος με δυο ζεύγη πελμάτων ανθρώπινων ποδιών». Σε διαφορετικό μέγεθος το ένα από το άλλο. Εχει μεταφερθεί εκεί από τη Μαρώνεια και φέρει την επιγραφή: «ΑΓΩΝΟΘΕΤΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΣΕΡΑΠΙΔΙ ΙΣΙΔΑ ΑΝΟΥΒΙ ΔΙΑΡΡΟΧΡΑΤΗ ΚΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΓΜΑ».

Το εκλαμβάνεις και σαν μια συμβολική προτροπή να περπατήσεις τον τόπο όπου βρέθηκε. «Μόλις έχουν κάνει έργα και έχουν στρώσει με χώμα τον δρόμο. Μπορεί να πάει και ένα απλό αυτοκίνητο» είναι η πληροφορία. Από την Κομοτηνή, ο δρόμος πηγαίνοντας νότια σε φέρνει εύκολα στο σταυροδρόμι με τη μεγάλη, αθώα διατυπωμένη, επιγραφή: «Βελτίωση – διαμόρφωση οδού Μαρώνειας – παραλίας Πετρωτών – ορίων Ν. Εβρου». Εχει προϋπολογισμό περίπου 13,7 εκατ. ευρώ και σύμβαση 7 εκατ. ευρώ. Το έργο χρηματοδοτείται μέσω του ΕΣΠΑ της Περιφέρειας. Ο δρόμος θα είναι συνολικού μήκους περίπου 14 χιλιομέτρων. Θα ξεκινάει νότια της Μαρώνειας, θα διέρχεται από το αρχαίο θέατρο, θα διασχίζει την περιοχή της Μαρμαρίτσας και στη συνέχεια Σύναξη, Οδύσσειο Ρείθρο, μέσα από τα μεγαλιθικά τείχη της αρχαίας Ισμάρας και τα αρχαία πατητήρια. Θα συνεχίζει πάνω από την παραλία Πετρωτών και τον αρχαιολογικό χώρο Μεσημβρίας – Ζώνης για να καταλήξει στον υπάρχοντα δρόμο προς Δίκελλα και Μάκρη.

Περιπλάνηση σε ανοικτό μουσείο

Στρίβεις λοιπόν αριστερά στη μεγάλη πινακίδα και μπαίνεις σε ένα τοπίο με αραιή βλάστηση, ελιές, πουρνάρια, μηδενική σχεδόν κυκλοφορία. Δεκατέσσερα χιλιόμετρα όμως που κρατούν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Σύντομα συναντάς μια παλιά πινακίδα που δείχνει ότι αριστερά σε 2 χιλιόμετρα είναι το «σπήλαιο», χωρίς άλλες εξηγήσεις. Αν συνεχίσεις ευθεία, θα συναντήσεις, πολύ λίγο πριν από το αρχαίο θέατρο, κάποια υπολείμματα οικισμού με έναν άμορφο σωρό από σπασμένα κεραμίδια, λίγα μόλις εκατοστά δίπλα από τον καινούργιο δρόμο (υπήρχε άραγε κάτι και κάτω από αυτόν;). Αν σταθείς και κάνεις να κατέβεις, εμφανίζεται μια κοπέλα. Δηλώνει ότι είναι από την «Αρχαιολογική» και αρκετά επιθετικά σου απαγορεύει να φωτογραφίσεις εκεί γύρω, αρνείται να σου πει για τι ανασκαφή πρόκειται και συμπεριφέρεται σαν να φυλάει κάποιο κρατικό μυστικό. Μάλλον δεν ξέρει πως ήδη από τον Μάρτιο η προϊσταμένη της στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης είχε δηλώσει ότι «ο αρχαιολογικός χώρος γύρω από το αρχαίο θέατρο και του Ισμάρου γνωρίζαμε πως έκρυβε αρχαιολογικούς θησαυρούς και ήμασταν προετοιμασμένοι για το ότι θα έρχονταν και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα στο φως. Τα νέα ευρήματα είναι ταφές, κατάλοιπα τοίχων, αλλά κυρίως παίρνουμε νέα στοιχεία για τον πολεοδομικό ιστό της αρχαίας Μαρώνειας, για την οποία δεν έχουμε ανασκαφές στο παρελθόν. Ολα τα ευρήματα θα μελετηθούν, θα καταγραφούν, θα αποκατασταθούν και θα αναδειχθούν επί τόπου. Κάποια ίσως να «σπρωχθούν» προστατευτικά προς τα μέσα, για να μην εμποδίζουν τον δρόμο, του οποίου η κατασκευή συνεχίζεται, καθώς δεν προκύπτει κανένα πρόβλημα».

Αφήνοντας πίσω σου την ανασκαφή φθάνεις στο θέατρο. Φτιαγμένο σε ειδυλλιακό τοπίο, αρχικά από πορτοκαλόχρωμο ασβεστόλιθο, φερμένο από τους γειτονικούς Προσκυνητές, και λευκό μάρμαρο από τα λατομεία στη Μαρμαρίτσα, που όμως έχει χάσει πολλά από τα αυθεντικά του κομμάτια γιατί κάποιοι τα χρησιμοποίησαν σε οικοδόμημα στο κοντινό χωριό(!).

Φθάνεις στην παραλία της Μαρμαρίτσας. Με το εντυπωσιακό ρήγμα να δεσπόζει, ανάμεσα σε δυο όμορφες παραλίες στολισμένες προσηκόντως με αρκετά σκουπίδια. Ο δρόμος συνεχίζει διαπερνώντας (=καταστρέφοντας σε ένα σημείο) το τείχος του παλαιού οικισμού (αυτό είχε γίνει ήδη από παλαιότερα. Θα επαναληφθεί;), προκειμένου να περάσει και από την παραλία στη θέση Σύναξη. Εκεί, δηλαδή, όπου οι συμμετέχοντες στα Καβείρια Μυστήρια της Σαμοθράκης έκαναν την προετοιμασία τους στον ξενώνα πριν περάσουν απέναντι. Ο δρόμος προχωρεί προς τα Πετρωτά με απώτερο σκοπό να ενωθούν παραλιακά οι δυο νομοί, Ροδόπη και Εβρος, στα σύνορά τους, στο χωριό Δίκελλα. Ενας καινούργιος δρόμος λοιπόν είναι υπό κατασκευή αυτή τη στιγμή για να ενώσει μάλιστα δύο νομούς σε μια ακριτική περιοχή. Μόνο που υπάρχουν κάποια «αλλά».

Οσα δεν φέρνει ένας δρόμος

Τι πρόβλημα να υπάρχει, θα αναρωτηθεί κάποιος που βρίσκεται αρκετά μακριά για να έχει αίσθηση του τόπου, του τοπίου, της αρχαιολογικής και επιστημονικής αξίας της παραλιακής αυτής περιοχής. Περίπου 17 χιλιόμετρα μήκος από τη Μαρώνεια της Ροδόπης μέχρι τα σύνορα με τον Εβρο. Δυστυχώς όμως αυτοί που τον προγραμμάτισαν και τον ανήγγειλαν με αρκετό θόρυβο και υποσχέσεις, από το 2020, αγνοούν(;) ότι:

^l Το 2006 παραδόθηκε μελέτη, χρηματοδοτημένη από μια δημόσια αρχή όπως είναι η σημερινή Περιφερειακή Διοίκηση Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης, σχετικά με την αξιοποίηση του σπηλαίου στη Μαρώνεια και στη γύρω περιοχή. Πρόκειται για μελέτη-πρότυπο και από την άποψη της διεπιστημονικής συνεργασίας και των αντίστοιχων προτάσεων που έγιναν.

^l Στη μελέτη αυτή συμμετείχαν εξαίρετοι επιστήμονες (από διαφορετικές ειδικότητες, που σήμερα είναι από τα πλέον γνωστά ονόματα στις αντίστοιχες ειδικότητες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο). Γεωλόγοι, παλαιοντολόγοι, βιολόγοι, σπηλαιολόγοι, φωτογράφοι συνεργάστηκαν αρμονικά και με πρωτοφανή ζήλο, ο καθένας στο πεδίο του, για να προτείνουν επιστημονικά έγκυρες λύσεις σχετικά με μια περιοχή που παρουσιάζει ταυτόχρονα γεωλογικό, αρχαιολογικό, ιστορικό, σεισμοτεκτονικό και παλαιοντολογικό ενδιαφέρον (βρέθηκαν ακόμη και οστά και δόντια μεγάλων θηλαστικών στην περιοχή, όπως η στικτή ύαινα των σπηλαίων, ο δασύμαλλος ρινόκερος, το άγριο βόδι, το άλογο και το ελάφι, που έζησαν στο Πλειστόκαινο, δηλαδή 10-100 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα).

^l Η ευτυχής αυτή επιστημονική συνεργασία κατέληξε στην εκπόνηση μιας συνολικής πρότασης για την όλη περιοχή. Πέρα από τη σχετική με το σπήλαιο, την αξία του και τη διευθέτησή του, που μια εμπεριστατωμένη περίληψή της μπορεί να βρει ο αναγνώστης σε χωριστό πλαίσιο, είχε προταθεί και η δημιουργία ενός πραγματικά μοναδικού και εκτεταμένου γεωπάρκου. Με ένα δίκτυο συγκεκριμένων διαδρομών στα διάφορα σημεία επιστημονικού ενδιαφέροντος.

^l Η μελέτη αυτή από τότε θάφτηκε και ξεχάστηκε για τα καλά. Και απόδειξη αυτού είναι και το ότι στην αναγγελία της δημιουργίας του δρόμου κάνει αίσθηση η παντελής απουσία αναφοράς στο σπήλαιο της Μαρώνειας. Σαν να μην υπάρχει, αν και είναι μόλις δυο χιλιόμετρα δίπλα από τον νέο δρόμο.

^l Το σπήλαιο, αν καταφέρεις να βρεις την είσοδό του, παραμένει κλειστό για το κοινό εδώ και περίπου είκοσι χρόνια. Ελάχιστοι μη ντόπιοι γνωρίζουν την ύπαρξή του.

^l Οχι μόνο αυτό όμως. Ο δρόμος με την τωρινή χάραξή του διαλύει εντελώς το δίκτυο των προτεινόμενων από τη μελέτη καλά τεκμηριωμένων διαδρομών προς τα διάφορα σημεία ενδιαφέροντος αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για κάθε είδους παρεμβάσεις.

^l Στη διάρκεια της έρευνας από το ΒΗΜΑ-Science για το θέμα αυτό, αναφέρθηκε ως επιχείρημα και ότι ο συγκεκριμένος δρόμος έπρεπε να γίνει και για στρατιωτικό σκοπό. Επιχείρημα το οποίο καταρρίπτεται για τους εξής λόγους: Ποιος μπορεί να σκέφτηκε πως ένας δρόμος με (έστω και μελλοντική) προοπτική στρατιωτικής χρήσης (που άρα μπορεί να μεταβληθεί και σε στόχο από τον εχθρό) θα περνάει από ένα τόσο πολύτιμο για τη χώρα τόπο; Επίσης, όπως ανέφεραν οι κατασκευαστές του, «στα τμήματα όπου δεν υπάρχουν αρχαιολογικοί περιορισμοί ο δρόμος θα έχει πλάτος 6,5 μέτρα, ενώ σε σημεία όπου υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα το πλάτος θα προσαρμόζεται ανάλογα με τον διαθέσιμο χώρο». Στα στενότερα σημεία το πλάτος του δρόμου θα φθάνει τα 2,5 μέτρα. Αρα είναι αδύνατον να δέχεται διέλευση στρατιωτικών οχημάτων (οι άνθρωποι εκεί επάνω ξέρουν άλλωστε καλά πως υπάρχουν άλλοι σχεδιασμοί γι’ αυτόν τον σκοπό).

Ο κατακερματισμός ενός «γεωπάρκου»

Ο δρόμος λοιπόν αυτός έτσι όπως γίνεται απλά θα φέρει πλήθη παραθεριστών στην περιοχή (στην επιστροφή από εκεί το απόγευμα εμφανίστηκε ένα αυτοκίνητο, με πινακίδες Βουλγαρίας μάλιστα, με τρία άτομα, ένα παιδάκι και πλήρη κατασκηνωτικό εξοπλισμό, με το πλήρωμά του να στρατοπεδεύει ακριβώς επάνω από το ρήγμα). Σίγουρα με όλα αυτά θα πάρουν άλλη αξία κάποια… χωράφια, ενώ θα καταστραφούν τελικά από την έντονη και χωρίς κανόνες χρήση πολύτιμοι γεωλογικοί σχηματισμοί και ένας χώρος που είναι ακόμη εργαστήριο επιστημονικής έρευνας και πεδίο άσκησης επιστημόνων. Αλλωστε και η αναγγελία ότι κατά μήκος του δρόμου θα κατασκευαστούν τέσσερις χώροι στάθμευσης (νότια της Μαρώνειας, στα Μακρά Τείχη, στη Σύναξη και στη διασταύρωση προς Αγιο Ευγένιο) καθώς και δύο φωταγωγημένοι ισόπεδοι κόμβοι προϊδεάζουν για αυτό που αναμένεται ότι θα συμβαίνει από εκείνη τη στιγμή και μετά. Χώρια που δεν γνωρίζουμε και πού αλλού μπορεί να υπάρχουν αρχαία.

Οσο ακόμη ο δρόμος αυτός είναι μόνο από χώμα (και άρα η κατάσταση είναι αναστρέψιμη), μήπως θα έπρεπε να σκεφτούμε διαφορετικά; Μήπως θα μπορούσε ο πολύτιμος αυτός χώρος, ο μοναδικός στην Ελλάδα, να αξιοποιηθεί εντελώς διαφορετικά, ενώ ταυτόχρονα θα προστατεύεται; Μήπως αντί να διευκολύνουμε με έναν αδιάφορο δρόμο την έλευση αδιάφορων τουριστών, θα ήταν καλύτερα να δημιουργήσουμε όχι μόνο έναν δρόμο αλλά και τις προϋποθέσεις για την έλευση ντόπιων και ξένων επισκεπτών που εκτός από το κολύμπι θα θέλουν να «ταξιδέψουν» πίσω στον γεωλογικό, παλαιοντολογικό και αρχαιολογικό χρόνο; Η εκπληκτική αυτή γωνιά της Ελλάδας μπορεί ακόμη όχι απλώς να διασωθεί, αλλά να αναδειχθεί με όλο τον σεβασμό που της αξίζει.

Η Μαρώνεια έχει πάρει το όνομά της από τον Μάρωνα, ιερέα του Απόλλωνα. Εχει «πρωταγωνιστήσει» στην ομηρική «Οδύσσεια», στην αφήγηση τη σχετική με τον Κύκλωπα Πολύφημο και την απόβαση του Οδυσσέα στο Οδύσσειο Ρείθρο, ενώ υπήρξε και σημείο συνάντησης αποίκων από το Ανατολικό Αιγαίο και θρακικών φύλων που έρχονταν από τα βόρεια.

Μικρό λεξικό

Μικρό λεξικό

Μάγμα: Διάπυρα πετρώματα σε ρευστή κατάστασηπου βρίσκονται στα έγκατα τηςΓης. Το μάγμα όταν εκχυθεί στην επιφάνεια λέγεται λάβα.
Πυριγενή ή εκρηξιγενή
πετρώματα:
Αυτά που δημιουργούνται μετά
τη στερεοποίηση του μάγματος.
Βαθυγενή ή πλουτωνίτες:
Τα πετρώματα που προκύπτουν όταν το μάγμα στερεοποιηθεί μέσα στον φλοιό σε κάποιο βάθος. Το λιωμένο υλικό που ονομάζεται πλουτωνικό μπορεί να πάρει εκατομμύρια χρόνια για να κρυώσει, να κρυσταλλώσει και να δώσει τους γρανιτένιους βράχους που συναντάμε σήμερα στη φύση.
Γρανίτες:
Ενα ηφαίστειο παράγει μια μεγάλη ποικιλία από πυριγενή πετρώματα. Από τα πιο κοινά πυριγενή πετρώματα είναι ο γρανίτης. Παρουσιάζει μεγάλη σκληρότητα. Οσο πιο αργά ψύχεται το μάγμα τόσο μεγαλύτερους κρυστάλλους μας δίνει. Ο γρανίτης ψύχεται σιγά-σιγά και για αυτόν τον λόγο έχει μεγάλους κρυστάλλους.

Η πρόταση για τη διαχείριση και αξιοποίηση το σπηλαίου

l Το σπήλαιο Μαρώνειας εμφανίζει πλούσιο διάκοσμο, σπηλαιοθέματα, είναι βατό και ασφαλές στο μεγαλύτερο τμήμα του. Δεν παρουσιάζει επικίνδυνες καταβόθρες ή άλλες καρστικές δομές που να θέτουν σε άμεσο κίνδυνο τους επισκέπτες, εργαζομένους και ειδικούς και είναι ασφαλές από στατική άποψη, όπως έχουν δείξει μελέτες από άποψη γεωλογική, σπηλαιολογική, τεχνικο-γεωλογική, βραχομηχανική και σεισμολογική.

l Επειδή το σπήλαιο φιλοξενεί μια μεγάλη σε πληθυσμό και αριθμό ειδώνπανίδα χειροπτέρων, η οποία κατοικεί κυρίως στο νότιο τμήμα του σπηλαίου, όπως προκύπτει από τα συμπεράσματα της βιολογικής-περιβαλλοντικής μελέτης, προτείνεταινα αξιοποιηθεί μόνο το βόρειο τμήματου σπηλαίου μεταξύ της κύριας και δευτερεύουσας εισόδου, εμβαδού περίπου 3.000 τετρ. μέτρων και μήκους τουριστικής διαδρομής 355 μέτρων, με σκοπό να προστατευθεί ο πληθυσμός των νυχτερίδων. Το υπόλοιπο (νότιο) τμήμα του σπηλαίου θα παραμείνει στη φυσική του κατάσταση καιυπό προστασία,ενώ θα είναι επισκέψιμο μόνο από εξειδικευμένους επιστήμονες, υπαλλήλους και ολιγομελείς ομάδες επισκεπτών (σπηλαιολόγους) με ειδική άδεια. Θα είναι προσιτό μόνο από βιντεοπροβολές και με κάμερες υπερύθρου (διότι δεν θα πρέπει να υπάρχουν φώτα σε αυτόν τον χώρο) και «online» τηλεματική στο υπόσκαφο κτίριο ή στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.

l Προτείνεται επίσης εκθεσιακός-λειτουργικός χώρος (υπόσκαφο κτίριο), ο οποίος θα συνδέεται μεμικρή σήραγγα με το σπήλαιο, που θα αποτελεί και την είσοδο – έξοδο των επισκεπτών στο σπήλαιο. Με αυτόν τον τρόπο διατηρούνται ανέπαφες οι φυσικές είσοδοι του σπηλαίου και επιτυγχάνονται αφενός η διατήρηση της ίδιας κλιματικής κατάστασης του εσωτερικού του σπηλαίου και αφετέρου η φυσική μετακίνηση των νυχτερίδων (έξοδος – είσοδος) από την κύρια (φυσική) είσοδο. Η κύρια φυσική είσοδος του σπηλαίου προτείνεται μόνο για «έξοδος κινδύνου».

l Οι δραστηριότητες των επισκεπτών εντός του σπηλαίου θα καθορίζονται μεκανονισμό(οδηγίες), θα είναι καθορισμένες στον χώρο και στον χρόνο και θα ελέγχονται. Προτείνονται περιοχές χρήσης εντός και εκτός του σπηλαίου και αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος εξωτερικά του σπηλαίου (περιφράξεις, δεντροφυτεύσεις, αντιπυρική προστασία, προστασία και αποκατάσταση χώρου των εισόδων). Οσον αφορά τον εσωτερικό χώρο, προτείνεται να γίνουν σταδιακά με τη εξής σειρά: απομάκρυνση απορριμμάτων, καθαρισμός τοιχωμάτων, επανασυγκόλληση σπηλαιοθεμάτων, καθαρισμός και περίφραξη περιοχής χρήσης και περιοχής προστασίας, κατασκευή διαδρόμου περιήγησης επισκεπτών, ηλεκτροφωτισμός σπηλαιοθεμάτων, κατασκευή προθηκών για γεωλογικά και βιολογικά εκθέματα, εγκατάσταση δικτύου τηλεματικής, ενδοεπικοινωνίας και μουσικής, εγκατάσταση πινακίδων πληροφοριών.

l Για τα συγκεκριμένα βήματα υλοποίησης, τη συνοχή, αλληλουχία και πιστή εφαρμογή των μελετών, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η άμεση συγκρότηση ενός φορέα διαχείρισης του συνολικού έργου, στον οποίο εκτός από τους φορείς της πολιτείας και της αυτοδιοίκησης θα πρέπει να συμμετέχει ολιγομελής συμβουλευτική ομάδα επιστημόνων, ώστε να διασφαλίζονται η τήρηση του χρονοδιαγράμματος, η ταχεία και ολοκληρωμένη πορεία υλοποίησης του έργου και η βιώσιμη διαχείριση και προστασία του σπηλαίου.