Οι αριθµοί τροµάζουν. Με έκθεσή της το 2018, η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιούσε: Εάν δεν ληφθούν επειγόντως μέτρα, ο όγκος των σκουπιδιών σε παγκόσμια κλίμακα θα αυξηθεί κατά 70% ως το 2050, φθάνοντας τα 3,4 δισεκατομμύρια τόνους, από 2,01 δισεκατομμύρια τόνους που ήταν το 2016. Την πρόβλεψη επιβεβαιώνει εκ νέου περυσινή έρευνα σύμφωνα με την οποία η παγκόσμια κοινότητα παράγει πλέον περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια τόνους σκουπιδιών ετησίως, νούμερο που δυστυχώς αναμένεται να αυξηθεί δραματικά στα χρόνια που θα έρθουν. Για το 23% των απορριμμάτων αυτών ευθύνονται η Ανατολική Ασία και η περιοχή του Ειρηνικού. Μάλιστα, στον Νότιο Ειρηνικό επιπλέει μια σκουπιδόμαζα από πλαστικά αντικείμενα με έκταση ίση με τρεις φορές αυτή της Γαλλίας! Ακούγεται απίστευτο; Και όμως, το περισσότερο από το 70% της παγκόσμιας παραγωγής πλαστικών καταλήγει ως φαίνεται σε χωματερές και στις θάλασσες, με τους επιστήμονες να θεωρούν πως σε μερικές δεκαετίες οι ωκεανοί της Γης θα φιλοξενούν πιθανώς περισσότερα πλαστικά αντικείμενα παρά ψάρια! Κατά τα άλλα, οι χώρες με τις ανθηρές οικονομίες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν περίπου το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγουν το 34%, δηλαδή το 1/3 των σκουπιδιών ολόκληρου του πλανήτη. Και ενώ αυτές ανακυκλώνουν περίπου το 1/3 των σκουπιδιών τους (κάτι είναι και αυτό), στις φτωχές χώρες το ποσοστό της ανακύκλωσης φτάνει με το ζόρι το 4%. Ως προς τα πλαστικά, στην Ευρώπη ανακυκλώνονται σε ποσοστό 30%, στην Κίνα σε ποσοστό 25% και στις ΗΠΑ σε απογοητευτικό ποσοστό κάτω του 9%. Τα νούμερα ενίοτε τρομάζουν και τα ερωτήματα που οι επιστήμονες και οι ακτιβιστές θέτουν εδώ και χρόνια ζητούν πλέον επιτακτικά απάντηση: Πού θα «χωρέσουν» όλα αυτά τα σκουπίδια; Τι θα τα κάνουμε; Πώς θα τα εξαφανίσουμε ή, ακόμα καλύτερα, πώς θα τα αξιοποιήσουμε; Πώς θα περιορίσουμε τις αναθυμιάσεις τους και τα αέρια του θερμοκηπίου που δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα και συμβάλλουν δραματικά στην αλλαγή του κλίματος; Τι μέτρα πρέπει να πάρουμε για να αναστρέψουμε μια κατάσταση που όπως όλα δείχνουν οδηγεί σε ένα μέλλον δύσοσμο, θλιβερό και ανέλπιδο;
Ενας Δον Κιχώτης στις φαβέλες
«Αυτό το μέλλον είναι ήδη εδώ» θα μπορούσε να ισχυριστεί εκείνος που έχει επισκεφθεί τα φτωχά χωριά της Αφρικής ή τις φαβέλες της Βραζιλίας με τις απάνθρωπες και απολύτως ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης. Εκεί, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, στον γεμάτο σκουπίδια ποταμό Παβούνα, βρίσκεται το φτωχικό πλωτό σπίτι το οποίο κατασκεύασε ο Λουίς Φερνάντο Μπαρέτο από πλαστικά και μέταλλα που βρήκε πεταμένα. Ακτιβιστής, καλλιτέχνης και φιλόσοφος, όπως ο ίδιος χαρακτηρίζεται, ο μποέμ αλλά και ιδεολόγος Μπαρέτο ήθελε να δείξει εμπράκτως τη σημασία και τη χρησιμότητα της ανακύκλωσης και να ευαισθητοποιήσει σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος τους πολιτικούς της χώρας του και τους συμπολίτες του. Ετσι, στη μετρημένη και λιτή καθημερινή ζωή του ανακυκλώνει σχεδόν τα πάντα. Μέσα σε όλα φιλτράρει το μολυσμένο ποταμίσιο νερό που τον περιβάλλει και το επιστρέφει στο ποτάμι, ως σύγχρονος Δον Κιχώτης που αγωνίζεται για το ανέφικτο. «Το νερό είναι το πολυτιμότερο αγαθό στον κόσμο επειδή χωρίς νερό δεν μπορεί να υπάρχει ζωή» λέει ο ίδιος, επιπλέοντας στωικά αλλά όχι αδιαμαρτύρητα μαζί με την καλύβα του στα βοθρολύματα. Τις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο παρουσιάζει ως μια τεράστια χωματερή-χαβούζα (όπως δηλαδή είναι και στην πραγματικότητα) και η ταινία «Σκουπίδια» (2014) του Στίβεν Ντάλντρι. Παλαιότερα, θέμα στον διεθνή Τύπο είχε γίνει η επονομαζόμενη «Ανακυκλωμένη ορχήστρα». Επρόκειτο για την ορχήστρα που είχαν φτιάξει νέοι και παιδιά στην Κατέουρα, ένα υποβαθμισμένο προάστιο-σκουπιδότοπος της πρωτεύουσα της Παραγουάης Ασουνσιόν και όπου τα όργανα των μουσικών ήταν κατασκευασμένα από σκουπίδια. Το σχετικό με τη δράση τους ντοκιμαντέρ με τίτλο «Landfill Harmonic: A Symphony of the Human Spirit» των Μπραντ Ολγκουντ και Γράχαμ Τάουνσλι, παραγωγής 2015, είχε αποσπάσει πολλά βραβεία.
Παραλίες-χωματερές
Μπορεί στην Ελλάδα τα πράγματα να μην είναι τόσο δραματικά όσο είναι σε χώρες όπως η Βραζιλία, αλλά και εδώ τα προβλήματα είναι σημαντικά. Πέρυσι το καλοκαίρι το WWF Ελλάδας ξεκίνησε το πρόγραμμα «Υιοθέτησε μια παραλία» προσπαθώντας να συμβάλει με αυτόν τον τρόπο στην αντιμετώπιση της ρύπανσης των θαλασσών μας. Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα μετά τον καθαρισμό παραλιών από την Κρήτη ως τη Θεσσαλονίκη, τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει θεσπίσει ως ανώτατη οριακή τιμή τα 20 απορρίμματα ανά 100 μέτρα, στις δικές μας ακτογραμμές καταγράφηκαν 925 απορρίμματα ανά 100 μέτρα. Οι εθελοντές του προγράμματος συνέλεξαν κυρίως γόπες από τσιγάρα, πλαστικά καπάκια, καλαμάκια και μωρομάντιλα. Πρόσφατα, μαθητές από την Ελλάδα (συγκεκριμένα τη Θεσσαλονίκη), τη Λιθουανία, την Εσθονία, την Τσεχία και την Πορτογαλία που συμμετείχαν στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus+ με τον τίτλο «Acting Νow for the Future» συνέλεξαν από την παραλία των Αγίων Αποστόλων στα Χανιά της Κρήτης περισσότερα από εκατό κιλά σκουπίδια! Στη Θεσσαλονίκη ο δήμος θα χρησιμοποιήσει μη επανδρωμένο σκάφος (sea drone) για να μαζεύει τα σκουπίδια από τη θάλασσα και θα υλοποιήσει τους επόμενους μήνες προγράμματα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Οι εν λόγω δράσεις κρίθηκαν αναγκαίες καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία τα δύο τελευταία χρόνια παρουσιάστηκε αύξηση στα επιπλέοντα πλαστικά απορρίμματα κατά 3% και στο χαρτί κατά 4%, ενώ το 2021 εμφανίστηκε και μία νέα κατηγορία απορριμμάτων, οι μάσκες μιας χρήσης και οι μακριές μπατονέτες για τα διαγνωστικά τεστ για COVID-19. Να λοιπόν που η πανδημία επιβαρύνει εκτός από το δημόσιο σύστημα υγείας και τα πελάγη μας!
Καταβροχθίζοντας πλαστικά
Σύμφωνα με την επίσημη στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τη Eurostat, το 2020 ο μέσος όρος αστικών αποβλήτων ανά άτομο στην Ευρώπη ανήλθε στα 505 κιλά, δηλαδή τέσσερα κιλά περισσότερα από το 2019 και 38 κιλά περισσότερα από το 1995. Σύμφωνα με το δικό μας Ιδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), το οποίο εκπόνησε μελέτη για τον ρόλο των πλαστικών στην κυκλική οικονομία της Ελλάδας, ετησίως χάνονται 43.100 τόνοι πλαστικών συσκευασιών: Τμήμα τους διατηρείται στα νοικοκυριά, που τις επαναχρησιμοποιούν, όμως το μεγαλύτερο μέρος καταλήγει ως φαίνεται στο περιβάλλον. Και το πρόβλημα της σωστής διαχείρισης των αποβλήτων των ξενοδοχείων μας είναι ένα θέμα που συζητείται τα τελευταία χρόνια, με πολλές ξενοδοχειακές μονάδες να εφαρμόζουν πράσινες τακτικές στη λειτουργία τους και να διαφημίζουν τη νέα οικολογική ταυτότητά τους.
Καταγγελίες και αποκαρδιωτικές αποκαλύψεις
Η Greenpeace καταγγέλλει πως η Τουρκία είναι ο παράνομος χώρος όπου η Βρετανία αποθέτει τα πλαστικά απόβλητά της, πολλά εκ των οποίων αντί να ανακυκλωθούν εγκαταλείπονται σε χωράφια και βιότοπους. Και η Γερμανία εξάγει μέρος των σκουπιδιών της στην Τουρκία όπου υποτίθεται ότι ανακυκλώνονται, αν και όπως και στην περίπτωση της αγγλοτουρκικής συνεργασίας οι αμφιβολίες για το τι τελικά γίνεται πυκνώνουν. Περιβαλλοντολόγοι αποκαλύπτουν πως τα ποτάμια στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη υφίστανται τεράστια οικολογική καταστροφή από τα σκουπίδια. Στις ΗΠΑ, οι χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αποβλήτων αποτελούν την τρίτη μεγαλύτερη πηγή εκπομπών μεθανίου. Επιπλέον, σύμφωνα με μελέτη επιστημόνων του ΟΗΕ, περίπου 931 εκατομμύρια τόνοι φαγητού κατέληξαν το 2019 στα σκουπίδια. Πρόκειται για σπατάλη που έχει και περιβαλλοντική διάσταση, αφού με την τροφή που δεν καταναλώνεται σχετίζεται το 10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου! Ανατρέχοντας στις έρευνες και στα δημοσιεύματα των τελευταίων χρόνων θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε εκατοντάδες άλλες περιπτώσεις λάθος διαχείρισης των απορριμμάτων ή και παρανομιών. Περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν το μέγεθος και τη σοβαρότητα του προβλήματος.
Βρέχει (και) διαστημόπλοια!
Και σαν να μην μας έφθαναν τα επί Γης χάλια μας, έχουμε και τα διαστημικά σκουπίδια. Πρόκειται για άχρηστα αντικείμενα
– προϊόντα βεβαίως-βεβαίως των δραστηριοτήτων του ανθρώπου εκεί, στο απέραντο άγνωστο – ξεκινώντας από τους παροπλισμένους δορυφόρους που κόβουν βόλτες παρατημένοι και ολομόναχοι και φθάνοντας σε σκουπιδάκια μήκους μερικών χιλιοστών, τα οποία βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη. Από τα πιο μεγάλα ως τα πιο μικρά, τα διαστημικά σκουπίδια χρόνο με τον χρόνο γίνονται περισσότερα και μπορούν σε πρώτο στάδιο να αποτελέσουν κίνδυνο για τα διαστημικά σκάφη και τους δορυφόρους και σε δεύτερο στάδιο για τους κατοίκους της Γης. Οι διαστημικές υπηρεσίες εκπονούν τώρα προγράμματα για την καταγραφή και για την απομάκρυνσή τους (ακόμα και με τη χρήση τεράστιων μαγνητών), και τα Ηνωμένα Εθνη θεσπίζουν νέους κανόνες για τη διαχείρισή τους. Το πρόβλημα είναι πιο σοβαρό από όσο πιθανώς ακούγεται σε εμάς που η μοναδική σχέση που έχουμε με το Διάστημα είναι αυτή μέσα από τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Να όμως που ενίοτε και η επιστημονική φαντασία γίνεται πραγματικότητα: Πέρυσι ένα κομμάτι διαστημικών συντριμμιών χτύπησε τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, τρυπώντας τη θερμική κουβέρτα του και προκαλώντας ζημιές στο κάτω μέρος του βραχίονά του. Προσφάτως ένας εγκαταλελειμμένος πύραυλος που ζύγιζε τρεις τόνους έπεσε στη Σελήνη. Θα μπορούσε να έχει πέσει και σε κάποια κατοικημένη περιοχή της Γης; Και τι θα είχε συμβεί τότε;
Ευτυχώς δεν χρειάστηκε να μάθουμε και ελπίζουμε να μην το μάθουμε ποτέ. Οπότε ας επικεντρωθούμε στο πρόβλημα των επί της Γης απορριμμάτων που αυτή τη στιγμή μας καίει περισσότερο από εκείνο των σκουπιδιών του Διαστήματος. Και που όσο περισσότεροι το καταλάβουν και αναλάβουν δράση κόντρα σε συμφέροντα, κόντρα σε παγιωμένες συνήθειες, κόντρα στην εγκληματική αδιαφορία των πολλών, τόσο το καλύτερο. Για το μέλλον των παιδιών και των γενεών που θα έρθουν και που δικαιούνται περισσότερο πράσινο, περισσότερο καθαρό αέρα, θάλασσες και λίμνες διάφανες που θα καθρεφτίζουν τον ουρανό. Πρόσφατα, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης εγκαινίασε Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) στην Αλεξανδρούπολη λέγοντας πως θα χρειαστεί να γίνουν άλματα στην Ελλάδα για να φθάσουμε το 2030 να θάβουμε μόνο το 10% των αστικών αποβλήτων. Αλλά και τονίζοντας πως η επιτυχημένη διαχείριση των απορριμμάτων είναι υπόθεση όλων: Της κυβέρνησης, της αυτοδιοίκησης, της κοινωνίας των πολιτών και ιδιαίτερα των νέων. Οι νέοι – ποιοι άλλοι; – καλούνται τα διορθώσουν τα λάθη των παλιών και να συνεφέρουν το περιβάλλον που ασθμαίνει. Να πετάξουν τα σκουπίδια αιώνων και να ανακαλύψουν και να εφαρμόσουν τις μαγικές μεθόδους που θα επιτρέψουν και στους ίδιους και σε εκείνους που θα τους ακολουθήσουν να ζήσουν σε έναν κόσμο καλύτερο από τον σκουπιδότοπο που κληρονομήσαμε (και επιβαρύναμε με τις άλογες πράξεις μας) εμείς. Δύσκολη αποστολή!
