Την αναζωογονητική συνθήκη ελευθερίας που βιώνουμε, έπειτα από δυόμισι χρόνια σκληρών περιορισμών, απειλούν να… ραγίσουν παλιές και νέες απειλές. Ο Αχιλλέας Γραβάνης, καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, επιχειρεί σε συνέντευξή του που παραχωρεί στο «Βήμα» να αποκωδικοποιήσει τα νεότερα δεδομένα. Υπενθυμίζει πως ο κορωνοϊός συνεχίζει να δίνει το «παρών», την ώρα που η επιστημονική κοινότητα καταπιάνεται με αναδυόμενα ιατρικά… μυστήρια, και επιμένει πως το «κλειδί» το κρατούν οι επίμονοι ερευνητές που υπόσχονται ενισχυμένα «όπλα».
Την ώρα που η επιστροφή στην κανονικότητα αποτελεί γεγονός για τις περισσότερες χώρες, στη Νότια Αφρική και στις ΗΠΑ καταγράφεται νέα αύξηση κρουσμάτων. Πόσο θα πρέπει να μας ανησυχεί η εξέλιξη αυτή;
«Στις ΗΠΑ καταγράφονται περίπου 90.000 επίσημα κρούσματα ημερησίως, στην ουσία όμως τα πραγματικά κρούσματα υπολογίζονται σε 500.000 ημερησίως διότι δεν καταγράφονται πλέον τα περισσότερα εξ αυτών που ελέγχονται με self-test στο σπίτι, ούτε τα ασυμπτωματικά. Η εικόνα αυτή παρατηρείται και στην Ευρώπη, νομίζω ισχύει σε έναν βαθμό και στη χώρα μας. Επίσης, στις ΗΠΑ παρατηρείται και 20% αύξηση των νοσηλειών λόγω κορωνοϊού. Τα νέα εξαιρετικά λοιμογόνα στελέχη της Ομικρον έχουν συμβάλει στην αύξηση των κρουσμάτων. Επομένως, η εικόνα της πανδημίας σήμερα είναι δυστυχώς ακόμη δυσάρεστη και δεν πρέπει να διαφεύγει την προσοχή μας: Αυτή οφείλεται στην επιταχυνόμενη βιολογική εξέλιξη του ιού, στην αυξημένη ανοσολογική διαφυγή των νέων παραλλαγών του, στην προοδευτικά υψηλότερη μεταδοτικότητα και μολυσματικότητά του, στη μικρότερη προστασία από τη μετάδοση με τα υπάρχοντα ενδομυϊκά εμβόλια, στη μείωση της εμβολιαστικής/αναμνηστικής προσπάθειας, στη διαπίστωση ότι η φυσική ανοσία μόνο από τη λοίμωξη υπολείπεται σε ισχύ από την εμβολιαστική και βέβαια στην πιθανότητα για πιο λοιμογόνες νέες παραλλαγές του ιού τους επόμενους μήνες. Εάν δεν δράσουμε με προγραμματισμό από τώρα, μας περιμένουν εκπλήξεις τον χειμώνα. Ευτυχώς, όπως περιγράφεται παρακάτω, έχουμε τα εργαλεία».
Τους περασμένους μήνες αυξήθηκαν οι προσδοκίες για ενισχυμένα, πολυδύναμα εμβόλια. Πόσο κοντά βρισκόμαστε;
«Συνολικά 344 υποψήφια εμβόλια για τον κορωνοϊό έχουν αναπτυχθεί ή βρίσκονται ακόμη υπό ανάπτυξη. Από αυτά, 31 εμβόλια χρησιμοποιούνται ήδη σε μεγάλη κλίμακα. Εχουν χρησιμοποιηθεί 11,5 δισεκατομμύρια δόσεις τουλάχιστον πέντε διαφορετικών τεχνολογικών πλατφορμών εμβολίων (mRNA], ιικού φορέα, αδρανοποιημένου πλήρους ιού, υπομονάδας πρωτεΐνης και πλασμιαδικού DNA. Τα πρώτα εμβόλια που χρησιμοποιήθηκαν μάλλον δεν είναι η καλύτερη μακροπρόθεσμη λύση. Η επόμενη γενιά εμβολίων θα πρέπει να έχει ευρύτερη κάλυψη αντιγονικού επιτόπου (όχι μόνο την εύκολα μεταλλασσόμενη πρωτεΐνη-ακίδα) για να παρέχει διασταυρούμενη ανοσία έναντι των διάφορων παραλλαγών του ιού. Τα επί του παρόντος διαθέσιμα εμβόλια, παρότι προστατεύουν εξαιρετικά αποτελεσματικά (έως 90%) κατά της βαριάς νόσου και του θανάτου, έχουν μέτρια αποτελεσματικότητα κατά της ήπιας μόλυνσης και κατά της μετάδοσης, η οποία μειώνεται περαιτέρω λόγω των νεοεμφανιζόμενων παραλλαγών. Ως εκ τούτου, για να επιβραδυνθεί η κυκλοφορία του ιού στην κοινότητα και να περιοριστεί η ταχύτητα με την οποία εμφανίζονται περαιτέρω παραλλαγές, χρειάζονται νέα εμβόλια που θα έχουν ουσιαστική επίδραση στη μείωση της ήπιας μόλυνσης και μετάδοσης, ιδιαίτερα σήμερα που ο κόσμος προσπαθεί να μάθει πώς να ζει με τον κορωνοϊό. Αυτά τα νέα εμβόλια αναμένονται μέσα στον επόμενο χρόνο».
Επίσης έγινε γνωστό πως αναμένουμε και ρινικά εμβόλια. Ομως πότε;
«Οι επιστήμονες εργάζονται σε εμβόλια κατά του κορωνοϊού που χορηγούνται μέσω ρινικών σπρέι που θα μπορούσαν να τον εμποδίσουν να εισβάλει στο σώμα στο πιο κοινό σημείο εισόδου του, τη βλεννογόνο μεμβράνη του ρινοφάρυγγα. Περισσότερες από δώδεκα κλινικές δοκιμές με ρινικά εμβόλια βρίσκονται σε εξέλιξη. Το Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη, η Βραζιλία και το Μεξικό έχουν ήδη ξεκινήσει την παραγωγή του ρινικού εμβολίου εν αναμονή της επιτυχίας του στις κλινικές δοκιμές».
Διαπιστώνετε καθυστερήσεις στην έρευνα ή στη διαδικασία αξιολόγησης – ανάπτυξης σε νέες θεραπείες και εμβόλια; Μήπως το ενδιαφέρον έχει ατονήσει;
«Εχουμε ήδη δύο εξαιρετικά αποτελεσματικά αντι-ιικά φάρμακα (νιρματρελβίρη/ριτοναβίρη και ρεμδεσιβίρη) των φαρμακευτικών κολοσσών, ενώ αξιολογούνται σήμερα πάνω από επιπλέον 110 αντι-ιικές ουσίες. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι έρχονται νέα αντι-ιικά μέσα στον επόμενο χρόνο και από μικρές εταιρείες φαρμάκων. Για παράδειγμα, τα νέα αντι-ιικά EDP-235, S-217622 και PBI-0451 επιδεικνύουν μεγαλύτερη αντι-ιική ισχύ στο εργαστήριο έναντι της παραλλαγής Ομικρον και βρίσκονται πλέον σε κλινική δοκιμή φάσης 2/3.
Ενα άλλο ισχυρότατο αντι-ιικό φάρμακο είναι ο συνδυασμός δύο μονοκλωνικών αντισωμάτων (τιξαγενιμάμπη/σιλβαβιμάμπη) που χορηγούμενα μαζί προφυλάσσουν, προλαμβάνουν τη λοίμωξη σε ενηλίκους και παιδιά ηλικίας 12 ετών και άνω και κατά των παραλλαγών Ομικρον. Χορηγούνται σε άτομα με μέτρια έως σοβαρά κατασταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα λόγω νόσου ή λόγω λήψης φαρμάκων ή σε άτομα με ιστορικό σοβαρών ανεπιθύμητων παρενεργειών του εμβολίου. Τα εμβόλια έχουν αποδειχθεί ότι είναι η καλύτερη διαθέσιμη άμυνα κατά του κορωνοϊού. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα που δεν εμφανίζουν επαρκή ανοσοαπόκριση στον εμβολιασμό ή εκείνοι που έχουν ιστορικό σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών σε εμβόλιο και επομένως δεν μπορούν να λάβουν ένα και χρειάζονται εναλλακτική επιλογή πρόληψης. Ο συνδυασμός των δύο μονοκλωνικών αντισωμάτων προστατεύει σε εφάπαξ χορήγηση μέχρι και για 6 μήνες».
Υπάρχει η αίσθηση πως η πανδημία τελείωσε ή έστω πως ο κορωνοϊός έχει πάψει να αποτελεί σημαντική απειλή. Η δική σας εκτίμηση;
«Το εφετινό φθινόπωρο και ο χειμώνας θα είναι καλύτερα από πέρυσι αν δεν προκύψει ένα νέο επιθετικότερο στέλεχος του ιού και αν συνεχιστεί ο εμβολιασμός όταν περνά το διάστημα 7-8 μηνών μετά την προηγούμενη δόση, αν οργανωθεί σωστά η κάλυψη των ομάδων υψηλού κινδύνου με το αντι-ιικά φάρμακα αμέσως όταν αυτά μολύνονται (90% προστασία από την επικίνδυνη νόσο και τη νοσηλεία) και βέβαια αν η μάσκα συνεχίσει να αποτελεί αξεσουάρ στους πολυσύχναστους κλειστούς και ανοικτούς χώρους, στα ΜΜΜ. Θα είναι ακόμη καλύτερα αν έχουμε τα αναμενόμενα νέα εμβόλια που αφορούν αντιγόνα του ιού και τα οποία θα διατηρούν ανοσία τουλάχιστον έναν χρόνο και για τυχόν νέα στελέχη του ιού. Είμαι αισιόδοξος διότι θα φαρμακολογικά όπλα που διαθέτουμε βελτιώνονται διαρκώς και είναι πλέον πολλαπλά και ισχυρά».
Χωρίς καν να έχουμε ξεμπερδέψει από τον κορωνοϊό, αναδύονται νέες απειλές όπως είναι οι μυστηριώδεις ηπατίτιδες στα παιδιά και η ευλογιά των πιθήκων. Μήπως όλα αυτά συνδέονται;
«Δυστυχώς το κίνημα κατά των εμβολίων είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνο για την επανεμφάνιση στην κοινότητα λοιμώξεων όπως η ιλαρά, η πολιομυελίτιδα, ακόμη και η φυματίωση, που τις είχαμε ξεχάσει λόγω του μαζικού εμβολιασμού. Η ευλογιά των πιθήκων αφορά κυρίως περιοχές του πλανήτη αλλά και ηλικιακές ομάδες που γεννήθηκαν μετά τη δεκαετία του ’80 που δεν έχουν εμβολιαστεί κατά της ευλογιάς. Ο εμβολιασμός άλλαξε άρδην τον ανθρώπινο πολιτισμό και η επιστημονικά αδικαιολόγητη μείωση ή και εγκατάλειψή του δημιουργεί πλέον σοβαρότατα προβλήματα δημόσιας υγείας. Οι αντιεμβολιαστές αποτελούν πλέον σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία και την κοινωνική πρόοδο. Οι σύγχρονες κοινωνίες οφείλουν να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν τους τον επερχόμενο κίνδυνο επανεμφάνισης επικίνδυνων λοιμωδών νόσων εξαιτίας τους».
