Η λεγόμενη εκλογή από τη βάση ηγεσιών στα κόμματα εκλαμβάνεται ως ανάσα για τη δημοκρατία, ως απάντηση στην κρίση αντιπροσώπευσης και στην κρίση του θεσμού των κομμάτων. Πολλοί αναλυτές είτε εν αγνοία τους είτε μέσα στη σκοπιμότητά τους σπεύδουν να την καλωσορίσουν ως γνήσια έκφραση συμμετοχικής δημοκρατίας. Θεωρούν μάλιστα γραφικές τις αντιδράσεις όσων επισημαίνουν πως αντί συμμετοχικής δημοκρατίας έχουμε εδώ την υποκατάσταση του σταθερού μέλους που έχει κομματική ζωή από το στιγμιαίο μέλος που ψηφίζει και μετά πάει σπίτι του.
Ζούμε σε εποχές μεταπολιτικής και μεταδημοκρατίας, όπου η πολιτική διαμορφώνεται από τις απευθείας διαπραγματεύσεις και συνδιαλλαγές ανάμεσα στην εκτελεστική εξουσία και το πολιτικό χρήμα. Εδώ τα κόμματα-καρτέλ έχουν «ρευστούς» δεσμούς με αυτό που παλαιότερα ήταν η ταξική και κομματική τους βάση. Τώρα ελπίζουν να αποκτήσουν νέο ακροατήριο, όχι βάσει κάποιων ιδεολογικών έστω και ιδεοληπτικών σχημάτων, αλλά χάρη στην υπόσχεση διανομής αγαθών όταν το κόμμα βρίσκεται ή όταν επανέρχεται στην εξουσία. Αυτό όμως προϋποθέτει ένα σύστημα πατρωνίας. Και επειδή πλέον δεν είναι δυνατόν αυτή η πατρωνία να εκφραστεί με τον παλαιό τρόπο, με τους τοπάρχες και τους κομματάρχες, επιχειρείται μέσω της εκλογής από τη βάση να υπάρξει μια αδιαμεσολάβητη σχέση μεταξύ ηγέτη και «φίλων» που «σήμερα είναι εδώ και αύριο αλλού». Ο ηγέτης γίνεται πάτρωνας των «φίλων» που δεν τους συνέχουν οι ιδέες, αλλά μόνο οι προθάλαμοι κρατικών ωφελημάτων. Αυτοί οι «φίλοι» πίνουν νερό στο όνομα της όποιας πομφόλυγας και αδολεσχίας του ηγέτη.
Η προσέλευση χιλιάδων για να ψηφήσουν «Πρόεδρο» είναι το σημείο βρασμού του νερού, όπου τα κόμματα-καρτέλ μετατρέπονται σε μετακόμματα. Βεβαίως η εκλογή από τα μέλη – όχι όμως και από τους «φίλους» – δεν είναι κάτι κακό αυτό καθαυτό. Υπό όρους ενεργής λοιπής κομματικής ζωής είναι και καλό μάλιστα. Το πρόβλημα προκύπτει όταν η «άμεση εκλογή» γίνεται το πρόσχημα για την κατάργηση κάθε εσωκομματικής δημοκρατίας. Ο εκλεγμένος άμεσα ηγέτης λογοδοτεί μόνο σ’ αυτόν που τον εξέλεξε. Το κόμμα θυμίζει κόμμα, αλλά είναι μετακόμμα και οργανώνει συνέδρια που θυμίζουν συνέδρια, αλλά είναι μετασυνέδρια.
Σε παλαιότερα σοσιαλδημοκρατικά συνέδρια (Μπαντ Γκόντεσμπεργκ, Επινέ, ακόμη και πίσω στον 19ο αιώνα αυτό της Ερφούρτης, αλλά και στα καθ’ ημάς αυτό της «μετεξέλιξης ή αναβάθμισης» το 1986 του δικού μας πρωτοπόρου όσον αφορά το πρωτείο της δημοκρατίας ΚΚΕ εσωτερικού και το συνέδριο του εκσυγχρονισμού στο ΠαΣοΚ το 1996) οι σύνεδροι ψήφιζαν συγκεκριμένες πλατφόρμες, τις οποίες βεβαίως προηγουμένως είχαν ενδελεχώς συζητήσει στις οργανώσεις τους. Σήμερα τους λένε ότι τις «Θέσεις» θα τις συζητήσουν μετά το συνέδριο. Σαν την επαγγελία της επουράνιας βασιλείας. Τα συνέδρια γίνονται για να επικυρωθούν οι συσχετισμοί που έχουν διαμορφωθεί έξω απ’ αυτά και για να επιβεβαιωθεί η κυριαρχία του ηγέτη. Το μόνο σημαντικό γεγονός είναι η ομιλία του εκάστοτε ιδιοκτήτη «μαγαζάτορα» ηγέτη και σε κάποιες περιπτώσεις και οι παρεμβάσεις κάποιων που διεκδικούν τίτλους συνιδιοκτησίας. Εκεί διακινούνται λίστες, όχι όμως και ιδέες ή πλατφόρμες. Ποια αφήγηση άλλωστε χωρά εκεί όπου η μόνη έγνοια είναι η νομή της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας; Ακόμη και αυτοί που σε στηρίζουν για αυτόν τον λόγο, δεν θα ήθελαν να σ’ ακούσουν να το μαρτυράς.
Το μετακόμμα είναι το κόμμα της ρευστής, της στιγμιαίας κοινωνίας, της μεταδημοκρατίας. Εδώ όχι μόνο τίποτα δεν διαρκεί, αλλά και οτιδήποτε διεκδικεί διάρκεια χαρακτηρίζεται ως απολίθωμα. Το μέλος είναι μέλος της στιγμής και του ενός θέματος. Πολιτική σημαίνει ανυπαρξία ηθικής σταθερότητας στις δεσμεύσεις. Ολα νόμιμα και ηθικά. Στιγμιαία μέλη ψηφίστε, πανηγυρίστε, τελειώσατε. Στη συνέχεια μπορείτε να πάτε και σ’ άλλο «μαγαζί» να κάνετε το ίδιο. Αφού με τα κόμματα δεν σας συνδέει μια συνεκτική ιδέα για το πώς θα θέλατε να είναι ο κόσμος, αλλά η λαφυραγώγηση που προκύπτει από την κατοχή εξουσίας, τότε και δεν δεσμεύεστε να μην πάτε να ψηφίσετε σήμερα τον κ. Μητσοτάκη, αύριο τον κ. Τσίπρα και μεθαύριο τον κ. Ανδρουλάκη. Η άμεση εκλογή αρχηγού συνάδει με την ανάγκη των πολιτών να μη δεσμεύονται κάπου σταθερά, αλλά μόνο για ένα θέμα με έναν και για άλλο με άλλον. Οι εσωκομματικές εκλογές, όπως και οι εθνικές, οργανώνονται από ανταγωνιστικές ομάδες επαγγελματιών ειδικευμένων στις τεχνικές της πειθούς. Τα «μέλη» πελάτες είναι θαυμαστές του αρχηγού, μέχρι τον επόμενο και στα συνέδρια γίνονται παλαμακιστές οι παλαιότεροι και ανεμιζωσημαιοσηκώστες οι νεότεροι. Ανταγωνιστές στο μοίρασμα της πίτας είναι οι «σύντροφοί» τους, γι’ αυτό και οι πιο μεγάλες συγκρούσεις είναι οι εσωκομματικές. Ο «ηγέτης» δεν ενδιαφέρεται για το όλον, για τη γνώση της κοινωνίας που υποτίθεται θέλει να αλλάξει. Επικεντρώνει στενά σε ένα μικρό φάσμα θεμάτων που επιλέγονται από συγκεκριμένες ομάδες συμφερόντων. Η πολιτική διαμορφώνεται ουσιαστικά με όρους «ιδιωτείας» με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου και απολιτικές κοινοτοπίες όπως «η κοινωνία στο προσκήνιο» και «οδηγός μας είναι οι αξίες μας», όπως συμβουλεύουν «επικοινωνιολόγοι» της κακιάς ώρας. Οσο πιο απολιτικά συνθήματα τόσο καλύτερα; Τα «κοινωνία της αξιοπρέπειας», «σεβασμός», «δίκαιη κοινωνία» ζεματάνε ή είμαστε τόσο άσχετοι για να τα αποδεχθούμε; Τέλος πάντων, «ελπίδες εν ζωοίσιν, ανέλπιστοι δε θανόντες» (Θεόκριτος-Ειδύλλια) ή «dum anima est, spes esse dicitur» (Κικέρων).
*Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ Κοινωνιολογίας.
