Από την Αγριά Βόλου στο Διάστημα

Σύμφωνα με τα λεξικά, ως Σύμπαν νοείται το σύνολο του χώρου και του χρόνου και των περιεχομένων τους. Σύμφωνα με την επιστήμη, το Σύμπαν αφορά το χωροχρονικό συνεχές, στο οποίο περιλαμβάνεται το σύνολο της ύλης, της ενέργειας και της πληροφορίας. Απλούστερα ολόκληρος ο κόσμος, το Διάστημα και τα ουράνια σώματα. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 2000 ομάδα επιστημόνων υποστήριξε σε έρευνά της (δημοσιεύθηκε στην επιστημονική βάση δεδομένων «arXiv») ότι το Σύμπαν μπορεί να είναι ένας γιγάντιος αυτοδίδακτος ψηφιακός υπολογιστής. Δεκαετίες πριν, ένας «απλός» άνθρωπος που δεν είχε σχέση με την αστροφυσική, εν τούτοις συνέλαβε την έννοια του Σύμπαντος με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο και την παρουσίασε με την ηλεκτρονική μουσική του σε όλο τον κόσμο. Συμπαντικός και υπερβατικός, ο συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο παγκόσμιος Vangelis, πέθανε το βράδυ της περασμένης Τρίτης 17 Μαΐου στο αγαπημένο του Παρίσι σε ηλικία 79 ετών χτυπημένος από τον κορωνοϊό. Παρ’ όλο που για την παραγωγή της ηλεκτρονικής μουσικής χρησιμοποιεί την τεχνολογία για την παραγωγή της, οι συνθέσεις του Vangelis ήταν άκρως ανθρώπινες, είχαν συναίσθημα, απευθύνονταν σε ακροατές με ευρεία αντίληψη του κόσμου και του χωροχρόνου. Στο έργο του συναντήθηκαν το progressive rock, η ambient, η τζαζ, η ορχηστρική μουσική, η ψυχεδέλεια και η λόγια απλότητα. Μύστης της σύνθεσης, στο μουσικό του σύμπαν χώρεσε η αρχαία Ελλάδα, αλλά και η ιδιαίτερη αντίληψή του για το θείο και την ελληνική παραδοσιακή μουσική.

Τα πρώτα βήματα και οι Forminx

Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου 1943 στην Αγριά Βόλου. Ξεκίνησε να συνθέτει από την ηλικία των τεσσάρων ετών, ενώ έδωσε την πρώτη του δημόσια παράσταση στην ηλικία των έξι ετών. Αυτοδίδακτος, παρά τις πιέσεις των γονιών του αλλά και των δασκάλων του, που τον προέτρεπαν να κάνει μαθήματα μουσικής. Ωστόσο, σπούδασε κλασική μουσική, ζωγραφική και σκηνοθεσία.

Από τους Forminx και τους Aphrodite’s Child μέχρι το «Chariots of Fire» (κατέκτησε το Οσκαρ το 1982), το σάουντρακ «Blade Runner» και το τελευταίο άλμπουμ του «Juno to Jupiter», ο Βαγγέλης Παπαθανασίου αποτυπώνει με τις νότες του το σύμπαν έτσι όπως το αντιλαμβάνεται. Και προχωρεί τη μουσική πολλά βήματα παρακάτω. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 έκανε τα πρώτα του βήματα στη μουσική με το συγκρότημα Forminx. Το όχημα για την επιτυχία του συγκροτήματος ήταν το τραγούδι «Jeronimo Yanka» που σημείωσε τεράστια επιτυχία καθώς το 45άρι άλμπουμ έγινε χρυσό την πρώτη εβδομάδα κυκλοφορίας του. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1967, δημιουργήθηκαν οι Aphrodite’s Child από τους Βαγγέλη Παπαθανασίου (πλήκτρα, φλάουτα), Ντέμη Ρούσσο (μπάσο, ακουστική και ηλεκτρική κιθάρα, τραγούδι), Λουκά Σιδερά (ντραμς και τραγούδι) και Σίλβερ Κουλούρη (κιθάρα). To progressive rock συνάντησε την ψυχεδέλεια με τα σινγκλς «Rain and Tears», «End of the World», «I Want to Live», «It’s Five O’Clock».

  «Μύστης της
σύνθεσης, στο
μουσικό του
σύμπαν χώρεσε
η αρχαία Ελλάδα,
αλλά και η ιδιαίτερη
αντίληψή του
για το θείο και
την ελληνική
παραδοσιακή
μουσική»

Το 1972 κυκλοφόρησαν το άλμπουμ «666» και λίγο μετά έπεσαν οι τίτλοι τέλους του συγκροτήματος. Θα έφθανε αυτό και μόνο για να μείνουν στην ιστορία της μουσικής, εφόσον το παραπάνω άλμπουμ θεωρείται από τα κορυφαία progressive/ψυχεδελικά άλμπουμ όλων των εποχών. Η στενή όσο και χαλαρή σχέση του έργου αυτού με την «Αποκάλυψη του Ιωάννη» – σημαντική η στιχουργική συνδρομή του σκηνοθέτη Κώστα Φέρρη – αναδεικνύει τους Aphrodite’s Child ως κορυφαίο διεθνές συγκρότημα ανοίγοντας τον δρόμο στα μέλη του γκρουπ.

Το σάουντρακ του γαλλικού Μάη

Από εκεί και πέρα τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους, η άνοδος του Βαγγέλη Παπαθανασίου ήταν αλματώδης. Το 1972 κυκλοφόρησε το άλμπουμ-ορόσημο για το σάουντρακ του γαλλικού Μάη, το «Fais que ton reve sois plus long que la nuit» («Κάνε το όνειρο να κρατήσει πιο πολύ από τη νύχτα»). Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ίδρυσε τα Nemo studios, στο Λονδίνο, ενώ ακολούθησαν τα άλμπουμ τους «Heaven and Hell», «Albedo 0.3» (1976), «Spiral» (1977), «Beaubourg» (1978), China (1979). Το 1978 συνεργάστηκε με την ηθοποιό Ειρήνη Παππά στο άλμπουμ με τίτλο «Ωδές», που περιέχει παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια, ενώ το 1986 συνεργάστηκαν ξανά στο άλμπουμ «Ραψωδίες».

Σημαντική και η συνάντηση του Βαγγέλη Παπαθανασίου με τον κινηματογράφο. Εκτός από τους «Δρόμους της φωτιάς» τον συναντούμε στις ταινίες «Vortex», «Ο αγνοούμενος», «Blade Runner», «Η ανταρσία του Μπάουντι», «Francesco», «1492: Χριστόφορος Κολόμβος», «Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα», «Καβάφης», «Αλέξανδρος», «Ελ Γκρέκο». Σάουντρακ που ουσιαστικά αποτελούν αυτοτελή μουσικά έργα τέχνης.

Η αποστολή της ΝΑSΑ 2001

Η αγάπη του για το Διάστημα και κυρίως για την εξερεύνησή του, κάτι που τον ενθουσίαζε από τα παιδικά του χρόνια, πήρε μουσική σάρκα και οστά το 1980 στην αμερικανική τηλεοπτική σειρά «Cosmos: A Personal Voyage» του Καρλ Σαγκάν, που είχε ως κύριο θέμα τη θέση του ανθρώπου στο Σύμπαν και την ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Η μουσική επένδυση των επεισοδίων δημιουργήθηκε από τον Vangelis, ενώ η σειρά απέσπασε βραβείο ΕΜΜΥ και προβλήθηκε σε 69 χώρες και σε 500 εκατομμύρια τηλεθεατές. Το καλοκαίρι του 2001 ο Παπαθανασίου παρουσίασε το έργο Μυθωδία στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Η μουσική του έργου δημιουργήθηκε ώστε να συνοδεύσει τη διαστημική αποστολή της ΝΑSΑ 2001: Οδύσσεια στον Αρη.

«Στο έργο
του συνθέτη
συναντήθηκαν
το progressive rock,
η ambient,
η τζαζ,
η ορχηστρική
μουσική,
η ψυχεδέλεια
και η λόγια
απλότητα»

Η NASA του απένειμε το μετάλλιο δημόσιας συνεισφοράς σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς του, ενώ το 2013 υιοθέτησε για δεύτερη φορά τη μουσική του Παπαθανασίου με ένα πρωτότυπο μουσικό έργο που δημιουργήθηκε για να πλαισιώσει το βίντεο από την αποστολή Ηρα (Τζούνο).

Τον Νοέμβριο του 2014 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) πρότεινε στον Παπαθανασίου να συνθέσει τη μουσική για την πρώτη ιστορική προσεδάφιση σε κομήτη. Ετσι, συνέθεσε μια μουσική τριλογία («Αφιξη», «Το ταξίδι του Philae» και «Το βαλς του Ροζέτα») η οποία παρουσιάστηκε από τον ESA μετά την επιτυχημένη προσεδάφιση του σκάφους Ροζέτα στον κομήτη 67P. Ως φόρο τιμής στη μουσική του προσφορά αλλά και στην αγάπη του για το Διάστημα, το Minor Planet Center της Διεθνούς Αστρονομικής Ενωσης έδωσε το όνομα του συνθέτη στον Αστεροειδή της Κύριας Ζώνης 6354, που πλέον ονομάζεται 6354 Vangelis.

Συνέδεσε τη μουσική με το Σύμπαν

Ογκωδέστατο, πρωτότυπο, ιδιοφυές, το έργο του Βαγγέλη Παπαθανασίου είναι εξόχως δύσκολο και άκρως «επικίνδυνο» να αποτυπωθεί σε ένα και μόνο (γραπτό) αφιέρωμα. Μοναδικό ταλέντο, συνέδεσε το Σύμπαν με τη μουσική και τη μουσική με το Σύμπαν. Με απλότητα και φυσικότητα.

Οπως τότε, στα τέλη της δεκαετίας του ’40, όταν τον άκουσε ο Στρατής Μυριβήλης να παίζει πιάνο: «Ανάμεσα στις ευχάριστες εκπλήξεις που με περίμεναν στον Βόλο, ήταν και ένα παιδάκι έξι ή εξίμισι χρόνων που ανακάλυψα προικισμένο με το θείο δώρο του ταλέντου. Ο μικρός αυτός με τις ποδίτσες της πρώτης δημοτικού και με τα γκρίζα γελαστά ματάκια του είναι από τώρα ένας αυτοδίδακτος μικροσκοπικός συνθέτης. Μου έπαιξε στο πιάνο δύο συνθέσεις του που με κατέπληξαν» έχει αναφέρει ο συγγραφέας.