Η κατάσταση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη έχει φτάσει σε μία πολύ ευαίσθητη καμπή σήμερα, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τη Συμφωνία του Ντέιτον (1995) με την οποία τερματίστηκε ο σκληρός εμφύλιος πόλεμος, καθώς επί χρόνια η διεθνής κοινότητα δεν αντιλαμβανόταν ή και αγνοούσε τα προβλήματα. Πλέον, «το ποτήρι έχει ξεχειλίσει», καθώς οι εθνοτικές ατζέντες Σέρβων, Μουσουλμάνων και Κροατών έχουν αποκτήσει δική τους δυναμική κα τροφοδοτούν τόσο τις αποσχιστικές εντάσεις όσο και την απομάκρυνση της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ). «Το μείγμα των εθνικιστικών αφηγημάτων αποτρέπει μία συναίνεση για το μέλλον της χώρας, σε συνδυασμό με την αποτυχία του κράτους δικαίου» τονίζει στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα» ο ύπατος εκπρόσωπος της διεθνούς κοινότητας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο Γερμανός Κρίστιαν Σμιτ.

Φόβοι για τις εκλογές

Ο φάκελος «Βοσνία» απασχολεί πολλούς στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για δύο επιπλέον λόγους: πρώτον, λόγω της ανησυχίας για εκμετάλλευση της αστάθειας από χώρες όπως η Ρωσία, που διατηρεί στενή σχέση με τη Σερβική Δημοκρατία (τη μία από τις δύο οντότητες που απαρτίζουν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και τον ηγέτη της, τον Μίλοραντ Ντόντικ και, δεύτερον, επειδή στις 2 Οκτωβρίου θα διεξαχθούν εκλογές στη βαλκανική χώρα (εφόσον όλα πάνε καλά και έχει βρεθεί ο απαραίτητος προϋπολογισμός μέχρι τις 19 Μαΐου) και το αποτέλεσμά τους μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση. Ο κ. Σμιτ, που εξετάζει και το ενδεχόμενο να επισκεφθεί την Αθήνα, η οποία επιδεικνύει εσχάτως αυξημένο ενδιαφέρον για τη Βοσνία και συνυπέγραψε non-paper για την ευρωπαϊκή προοπτική της (μαζί με Βουλγαρία, Κροατία, Ουγγαρία, Σλοβενία), σημειώνει μάλιστα ότι πρέπει να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή δύναμη EUFOR Althea ώστε να μπορεί να διασφαλιστεί η ηρεμία στη χώρα σε περίπτωση που τα πράγματα βγουν εκτός ελέγχου.

«Η αλήθεια είναι ότι τα προηγούμενα χρόνια υπήρχε μία μειωμένη συνειδητοποίηση για τις πιθανές εντάσεις στη Βοσνία» εκτιμά ο κ. Σμιτ στη διαδικτυακή μας συνέντευξη, με τον ίδιο να βρίσκεται στο γραφείο του στο Σαράγεβο. «Η εντύπωση της διεθνούς κοινότητας ήταν ότι από τη στιγμή που δεν ακούγεται κάτι αρνητικό ή δεν ακούγονται… πυροβολισμοί, ας προχωρήσουμε να φέρουμε τη χώρα εγγύτερα στην ΕΕ. Αυτό που έχει υποεκτιμηθεί είναι ότι η βασική πολιτειακή δομή της χώρας έχει ως πλαίσιο τις εθνοτικές σχέσεις και τα προκύπτοντα από αυτές προβλήματα. Ποια είναι αυτά; Τα εθνοτικά αφηγήματα που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί σε μια προσπάθεια να κερδίσουν ψήφους μέσω του εθνικισμού», μας εξηγεί, προσθέτοντας ότι κατά τη διάρκεια αυτής της… ήσυχης περιόδου δεν έγινε τίποτα για να αντιμετωπιστούν βασικά προβλήματα, όπως π.χ. η διαφθορά. Σε αυτό το μείγμα «θα έπρεπε να προσθέσουμε και την επιρροή που ασκείται από τρίτους παίκτες από το εξωτερικό, όπως π.χ. η Ρωσική Ομοσπονδία, αν και η επιρροή αυτή δεν είναι δομημένη. Υπάρχει όμως σοβαρή ανησυχία ότι μπορεί να δημιουργηθεί ένταση κάτω από το υπόστρωμα μίας μάλλον υπερβατικής ησυχίας, μέσω π.χ. της διασποράς ψευδών ειδήσεων».

Ο ρόλος του Μίλοραντ Ντόντικ

Το ζήτημα της άσκησης εξωτερικής επιρροής στην περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης απασχολεί πολλούς αναλυτές τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και αυτό δεν περιορίζεται μόνο στη Ρωσία. «Ακούτε ακόμη και φράσεις από τον πρόεδρο της Κροατίας, ο οποίος συνδέει τη μεταρρύθμιση του εκλογικού νόμου εδώ στη Βοσνία με το ζήτημα της αίτησης ένταξης της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Ολα αυτά δεν βοηθούν κανέναν και υπογραμμίζουν ότι υφίσταται μια στενά εθνικιστική οπτική επί του ζητήματος» σημειώνει ο κ. Σμιτ. Κατά τον ίδιο, το πρόβλημα της εξωτερικής επιρροής δεν περιορίζεται μόνο στη «Σερβική Δημοκρατία», αλλά εντοπίζεται και στην «Κροατομουσουλμανική Ομοσπονδία». «Υπάρχουν προσπάθειες, όχι προερχόμενες από κορυφαίους κροάτες αξιωματούχους, για τη δημιουργία μίας τρίτης οντότητας στη χώρα» λέει. Το ζήτημα της αλλαγής του εκλογικού νόμου πάντως παραμένει άλυτο. Ο ίδιος εκφράζει μία κατανόηση για τον κροατικό πληθυσμό της χώρας, «ο οποίος βαίνει και μειούμενος». Ο ίδιος ο ορισμός της κροατομουσουλμανικής κοινότητας είναι μάλλον ασαφής. Το πρόβλημα όμως είναι «η ανικανότητα όλων των εμπλεκόμενων δρώντων να βρουν μία λύση εδώ και 14 χρόνια».

Τι παιχνίδι όμως παίζει άραγε ο Μίλοραντ Ντόντικ; Τον περασμένο Οκτώβριο, είχε δηλώσει ότι θα εκκινήσει τις διαδικασίες για τη διάλυση των κρατικών θεσμών – βασικότερος εκ των οποίων είναι η τριμερής Προεδρία, αλλά επίσης οι υπηρεσίες ασφαλείας. Θέλει τελικά τη διάλυση της Βοσνίας; «Θέτω κι εγώ το ερώτημα αυτό στον εαυτό μου και είναι δύσκολο να το απαντήσω» μας λέει ο Σμιτ. Υπάρχει άραγε ρωσικός δάκτυλος; «Αναφορικά με τις σχέσεις της Μόσχας με την Μπάνια Λούκα, οι Σερβοβόσνιοι μας έδιναν την εντύπωση ότι ήταν στενότερες από εκείνες μεταξύ Μόσχας και Βελιγραδίου» σημειώνει, αν και μάλλον δεν φαίνεται να το πιστεύει.

Οπως μας εξηγεί, «δεν βλέπω μία στρατηγική διάλυσης, αλλά ο Ντόντικ το θεωρεί μια πιθανότητα. «Παίζει» με αυτήν και το πρόβλημα είναι ότι αν αρχίσεις να θεωρείς τα αφηγήματά σου πραγματικότητα, τότε δεν είναι εύκολο να κάνεις πίσω. Επίσης, αν δεν είσαι το ισχυρό μέρος σε μία χώρα με πληθυσμό 800.000-1.000.000 και έχεις έλλειψη επενδύσεων, χρειάζεσαι φίλους. Αν δεν υπάρχει γείτονας να σε υποστηρίξει, καμία στρατηγική δεν μπορεί να προχωρήσει και δεν βλέπω το Βελιγράδι να προσφέρει μεγάλη βοήθεια. Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει καθημερινή φιλία μεταξύ Βελιγραδίου και Μπάνια Λούκα» προσθέτει με νόημα. Και καταλήγει: «Ο Βούτσιτς έχει καταστήσει σαφές σε αρκετές περιπτώσεις ότι θα σεβαστεί την εδαφική ακεραιότητα της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης. Πού θα πάει λοιπόν ο κ. Ντόντικ;».

Η ΕΕ και τα θέματα ασφαλείας

Η ανησυχία του πάντως για την κατάσταση ασφαλείας είναι εμφανής – το ίδιο και ο προβληματισμός του για τον ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει η ΕΕ. «Από πολιτικής απόψεως, αυτή η χώρα περιμένει τη διεθνή κοινότητα να γυρίσει έναν διακόπτη και να περάσει από τα προβλήματα στον παράδεισο, αλλά έναν παράδεισο με βάση τα συμφέροντά της» λέει χαρακτηριστικά. «Η ΕΕ έχει μία εργαλειοθήκη με… καρότα και εγώ μία εργαλειοθήκη με… μαστίγια, αλλά η ίδια η χώρα πρέπει να αποφασίσει τον δρόμο που θέλει να ακολουθήσει» σημειώνει. Τάσσεται ευθέως κατά κάθε ιδέας περί αλλαγής συνόρων ως πιθανής λύσης, αλλά την ίδια στιγμή «αν, π.χ., δοθεί στη Βοσνία καθεστώς υποψήφιας χώρας για την ΕΕ, τότε οι πολιτικοί ηγέτες θα θεωρήσουν ότι κέρδισαν κάτι χωρίς να κάνουν όσα έπρεπε». Εκτιμά δε ότι ίσως μέσω της Διαδικασίας του Βερολίνου να μπορούν να γίνουν κάποια θετικά βήματα. Σε ό,τι αφορά σε θέματα ασφαλείας, ο κ. Σμιτ αναγνωρίζει ότι ίσως η Ρωσία να επιδιώξει να εμποδίσει την ανανέωση της αποστολής της EUFOR Althea που πρόσφατα αποφασίστηκε να ενισχυθεί με 600 άτομα. Οπως ο ίδιος λέει, η δύναμη έχει ανάγκη κυρίως εξοπλισμό (π.χ. ελικόπτερα) που θα επέτρεπαν να προβάλλει την ισχύ της στην επικράτεια της Βοσνίας. Υπάρχει όμως ένα «κλειδί» που δεν είναι ευρέως γνωστό. «Με βάση τη Συνθήκη του Ντέιτον, η στρατιωτική αποστολή είναι βασικά αποστολή του ΝΑΤΟ» σημειώνει με νόημα ο κ. Σμιτ.