Οι Βορειοευρωπαίοι έχουν την «Ομάδα των Πέντε Φειδωλών», που διευρύνθηκε σε «Νέα Χανσεατική Ενωση». Οι Ανατολικοευρωπαίοι συνέστησαν την «Ομάδα του Βίσεγκραντ». Ολοι ατύπως φυσικά. Και οι Νότιοι τι; Το ασυνέργαστο. Ακόμα και τον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Οι Βρετανοί αποχώρησαν από την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά θα έλεγε κανείς ότι άφησαν ως πολιτική παρακαταθήκη την παλαιά αγγλοσαξονική πρακτική τού «διαίρει και βασίλευε».
Και όμως, Γαλλία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία έχουν μια μοναδική ευκαιρία για να μοιραστούν και να αναπτύξουν κοινά συμφέροντα και ταυτιζόμενες εθνικές επιδιώξεις στο πλαίσιο της ΕΕ, λειτουργώντας όχι διαλυτικά (όπως πολλοί θα υποψιάζονταν), αλλά συνεκτικά και ενισχυτικά (όπως οι ίδιοι θα φοβούνταν) για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Οι δυναμικές
Την ευκαιρία για τη δημιουργία μιας «ομάδας του Νότου» τη δίνουν στις πέντε προαναφερθείσες χώρες οι συνεργατικές δυναμικές που φάνηκε ότι μπορούν να αναπτύξουν κατά τη διάρκεια της δίχρονης υγειονομικής κρίσης, εκτιμούν σε κοινή έκθεσή τους έξι νοτιοευρωπαϊκές δεξαμενές σκέψεις, μεταξύ των οποίων και το ελληνικό ΕΛΙΑΜΕΠ. Ακόμα και ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε τις δυνατότητες συνεργασίας και τα θετικά αποτελέσματα που η συνεργασία αυτή μπορεί να έχει για το κοινό καλό των «πέντε Νοτίων» και για το σύνολο της ΕΕ.
Για να εκδηλωθούν, βέβαια, οι δυναμικές αυτές απαιτείται οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου «να κεφαλαιοποιήσουν μια κάποια ιδεολογική συγγένεια και ένα κοινό φιλοευρωπαϊκό όραμα που μοιράζονται, παρά το ότι κυβερνήσεις τους ανήκουν σε διαφορετικές πολιτικές ομάδες», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση.
Οι σημαντικές διαφορές σε ό,τι αφορά το μέγεθος, την οικονομική ισχύ, τα εθνικά συμφέροντα της κάθε χώρας στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής καθιστούν τον όμιλο των νοτιοευρωπαϊκών χωρών εξόχως ετερογενή.
Κοινά συμφέροντα
Επιπροσθέτως θα παρατηρούσε κανείς ότι η ευρωπαϊκή κρίση χρέους μόνο συνεκτικά δεν λειτούργησε για τις κυβερνήσεις του Παρισιού, της Αθήνας, της Ρώμης, της Μαδρίτης και της Λισαβόνας. Η κοινή μοίρα των μνημονίων, που εν τέλει επιβλήθηκαν «μόνο» σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, αντί να ενώσει διαίρεσε τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, που φάνηκαν να θέλουν απλώς να ξεφορτωθούν τον «μουντζούρη», ο οποίος έμεινε στα χέρια της πιο αδύναμης και ευάλωτης δημοσιονομικά αλλά και πολιτικά κυβέρνησης της Αθήνας.
Ωστόσο «οι πέντε χώρες έχουν κοινά συμφέροντα σε τομείς όπως είναι η δημοσιονομική πολιτική και η οικονομική διακυβέρνηση, η στρατηγική αυτονομία σε ό,τι αφορά την ενέργεια και την τεχνολογία, ακόμα και σε ό,τι αφορά τις προτεραιότητές τους στην εξωτερική πολιτική, ιδιαιτέρως στη Μεσόγειο και στις σχέσεις τους με άλλες ισχυρές χώρες του πλανήτη» σημειώνουν οι μελετητές των έξι think tanks – εκτός από το Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής στην έρευνα μετέχουν το γαλλικό Institut Francais des Relations Internationales (IFRI), το ιταλικό Istituto Affari Internazionali (IAI), τα ισπανικά Barcelona Centre for International Affairs (CIDOB) και Real Instituto Elcano και το πορτογαλικό Instituto Portugues de Relacoes Internacionais (IPRI) – NOVA.
Προσεγγίσεις
Η κοινή προσέγγιση της Νότιας Ευρώπης φάνηκε πρόσφατα σε μείζονες κρίσεις, όπως η πανδημική και η συνακόλουθη οικονομική. Αποδεικνύεται επίσης και στην ουκρανική κρίση με τις κοινές θέσεις του ευρωπαϊκού Νότου σε ό,τι αφορά τη στήριξη στο Κίεβο και τις κυρώσεις κατά της Μόσχας.
Πάνω απ’ όλα όμως κοινός μεταξύ των εθνών του ευρωπαϊκού Νότου είναι ο σεβασμός στις αρχές της ΕΕ. «Κάτι που δεν απαντάται σε άλλες περιοχές της ηπείρου», όπως σημειώνεται στην έκθεση – και είναι έμμεση πλην προφανής η αναφορά στη διαλυτική, καθότι σφόδρα αποκλίνουσα από ευρωπαϊκές αρχές και αξίες, συμπεριφορά των «νεοφώτιστων» χωρών της Ανατολικής Ευρώπης.
Προώθηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας
Η κλιματική αλλαγή συνιστά μια απειλή και μια αναγκαιότητα για την αντιμετώπιση της οποίας οι χώρες της Νότιας Ευρώπης μπορούν να βρουν κοινό τόπο συνεννόησης. Η προώθηση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας στον ηλιόλουστο Νότο, όπως και η προώθηση του πράσινου υδρογόνου, αποτελούν άριστα πεδία για κοινή συνεργασία των κυβερνήσεων της περιοχής.
Οι τομείς των συγκλίσεων
Η «μοιραία» αναθεώρηση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ αποτελεί μια ευκαιρία για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, στο μέτρο που τις βοηθά να συνειδητοποιήσουν τα κοινά τους συμφέροντα, κατά τους ειδικούς των think tanks. Ο σινο-αμερικανικός εμπορικός πόλεμος, η πανδημία και τώρα ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσαν σοβαρά οικονομικά και δημοσιοοικονομικά προβλήματα στην Ευρώπη, «αφυπνίζοντας» τον πληθωρισμό, ροκανίζοντας την ανάπτυξη, συρρικνώνοντας το διεθνές εμπόριο και εκτινάσσοντας στα ύψη τα εθνικά χρέη και τα ελλείμματα των ευρωπαϊκών προϋπολογισμών.
«Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης έχουν καθαρό συμφέρον για να συνεργαστούν προκειμένου να συντονίσουν τις θέσεις τους κατά τις επερχόμενες διαπραγματεύσεις για την αναθεώρηση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης σε τομείς όπως η θέσπιση νέων δημοσιονομικών κανόνων, η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, η υιοθέτηση ενός κοινού σταθεροποιητικού προϋπολογισμού στην ΕΕ (ή στην Ευρωζώνη) και η χρηματοδότηση πλουτοπαραγωγικών πηγών της ίδιας της Ευρώπης» σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος
Ζητούμενο θα παραμείνει η επίτευξη συγκλίσεων σε κομβικά ζητήματα της πολιτικής ασφάλειας και γειτονίας στο πλαίσιο της ΕΕ, αλλά και μεταξύ των χωρών του Νότου. Η έκθεση των έξι think tanks αναφέρει ως παράδειγμα τις αποκλίνουσες προσεγγίσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων σε ό,τι αφορά τη γειτνίαση με την Τουρκία, «ένα ζήτημα που συνιστά για την Ελλάδα μείζονα πρόκληση που αφορά την εθνική της ασφάλεια». Τα θέματα ασφάλειας, όπως η πρόσφατη ανάγκη για ενεργειακή απεξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο αλλά και τα παλαιότερα ζητήματα διαχείρισης των προσφυγικών ροών, αποτελούν μείζονες, κοινές προκλήσεις για τις χώρες του Νότου, σημειώνουν οι μελετητές.
Η προώθηση της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης δεν σημαίνει και την ταυτόχρονη απομάκρυνση από το ΝΑΤΟ, αλλά γίνεται αντιληπτή ως συμπληρωματική σε αυτό, κατά τα think tanks. «Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης μοιράζονται κοινές θέσεις για τη μελλοντική “γεωπολιτική ένωση” που οραματίζεται η πρόεδρος της ΕΕ Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν» υπογραμμίζουν. Οπως επίσης «μοιράζονται κοινά οράματα» για τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει η ΕΕ στον κόσμο.
Τι προτείνουν, όμως, οι ειδικοί στους Νότιους; «Για να οικοδομηθεί και να διατηρηθεί μια συνεκτική προσέγγιση εκ μέρους των χωρών του Νότου σε ό,τι αφορά τα ευρωπαϊκά και διεθνή προβλήματα, οι κυβερνήσεις τους θα πρέπει να εμβαθύνουν τη μεταξύ τους συνεργασία στις κοινές συναντήσεις, κάτι που θα επιτευχθεί με τη συστηματικοποίηση περισσότερων διμερών επαφών και την εντατικοποίηση του διαλόγου για την παγίωση κοινών θέσεων και την προώθηση νέων, κοινών πολιτικών προτάσεων στους εταίρους της ΕΕ» τονίζουν. Διότι «σε έναν αυξανόμενο αριθμό θεμάτων η απόψη της Νότιας Ευρώπης καθίσταται κεντρική άποψη της ΕΕ». Εν κατακλείδι, «οι χώρες της περιοχής θα πρέπει να μετατρέψουν την αυξανόμενη σύγκλισή τους σε μεγαλύτερη επιρροή στα ευρωπαϊκά ζητήματα μέσω της στενότερης πολιτικής συνεργασίας των κυβερνήσεών τους».
