Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος ανήκει στους επιφανέστερους επιστήμονες και διανοουμένους που ανέδειξε αυτή η χώρα. Αυτονόητο, αλλά σε μια εποχή σχετικισμού είναι αναγκαίο να επαναλαμβάνουμε πού και πού τα αυτονόητα. Πολιτικός μηχανικός διεθνούς ακτινοβολίας, ανεπανάληπτος δάσκαλος στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και παρεμβατικός διανοούμενος πρώτης γραμμής, είναι πολύ γνωστός και για τα κείμενα αιχμής που δημοσιεύει επί πολλά χρόνια στο τμήμα των «Νέων Εποχών» του Βήματος. Ηταν αναπόφευκτο να συμβάλει στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση με αυτό το εμπεριστατωμένο, ευσύνοπτο αλλά απολύτως τεκμηριωμένο βιβλίο, που διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον όχι μόνο από τους λεγόμενους «ειδικούς», οι οποίοι συνήθως μιλούν μόνο μεταξύ τους, αλλά και από τον μέσο μορφωμένο αναγνώστη. Ο Τάσιος έχει τη σπάνια ικανότητα κάθε εξειδικευμένο αντικείμενο που γνωρίζει άριστα να το αναδεικνύει μέσω της γενικής παιδείας, αυτής που ο Αλντους Χάξλεϊ από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ακόμη όρισε ως «ολοκληρωμένη εκπαίδευση».
Συνιστώσες της Παλιγγενεσίας
Η Εθνεγερσία αναδεικνύει και προβάλλει τον τεράστιο ρόλο της παιδείας στην Ελληνική Επανάσταση, αυτόν που την καθιστά αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, και της ανθηρής ελληνικής διασποράς η οποία επί σχεδόν δύο αιώνες προετοίμαζε τον Αγώνα μέσω της παιδείας, της οργάνωσης και της οικονομικής υποστήριξης. Χωρίς τη διασπορά είναι αμφίβολο αν θα είχαμε το κύμα του φιλελληνισμού στην Ευρώπη και του καθοριστικού του ρόλου στην αίσια, τελικά, έκβαση του Αγώνα.
Θεοδόσης Π. Τάσιος – Εθνεγερσία. Το πνεύμα και το αίμα
Εκδόσεις Ατων, 2021, σελ. 192, τιμή 15 ευρώ
Αν οι δύο κύριες συνιστώσες της Παλιγγενεσίας, όπως υποδεικνύει ο τίτλος του βιβλίου, είναι το πνεύμα και το αίμα, ας μου επιτραπεί μια κάπως αυθαίρετη μεταφορά: Το πνεύμα είναι το «αίμα» της ψυχής και της διάνοιας. Η ψυχή κάνει τον αγωνιστή και η διάνοια την ατσαλώνει. Το ’21 είναι το πρώτο μεγάλο έπος του νεότερου Ελληνισμού (και το ’40 το τελευταίο). Αλλά διάνοια σημαίνει παιδεία – και αυτήν τονίζει εμφατικά ο Θεοδόσης Τάσιος. Ελληνική παιδεία δηλαδή και επιστήμη, όπως αναπτύχθηκε στην προεπαναστατική Ελλάδα, που θα πρέπει και σήμερα να μας κάνει να σκεπτόμαστε πως η Ελλάδα είναι κάτι απείρως μεγαλύτερο από τον ελλαδικό χώρο και ότι αυτό δεν οφείλεται μόνο στη γοητεία και στη λάμψη του αρχαίου κόσμου αλλά εξίσου και σε εκείνους που τις ανάδειξαν. Και σε τρεις από αυτούς ο συγγραφέας αφιερώνει ιδιαίτερα κεφάλαια: στον Ιωάννη Βαρβάκη που αφιέρωσε στον Αγώνα την τεράστια περιουσία και τη ζωή του, τον αδικημένο εν πολλοίς από την Ιστορία Αλέξανδρο Υψηλάντη, φίλο του Πούσκιν και φλογερό αγωνιστή, κι έναν μηχανικό, ο οποίος πέρα από τους επιστημονικούς κύκλους δεν είναι γνωστός: τον Μιχαήλ Π. Κοκκίνη που δικαίως τον χαρακτηρίζει ήρωα ο Τάσιος. Θα έλεγα καθ’ υπερβολήν βέβαια πως το κεφάλαιο που αναφέρεται σε αυτόν και καταλαμβάνει 30 σελίδες είναι το συναρπαστικότερο του βιβλίου.
Ο ήρωας μηχανικός
Ο Κοκκίνης κατασκεύασε το επί τρία χρόνια απόρθητο τείχος του Μεσολογγίου, αυτό που ο Ιμπραήμ απαξιωτικά αποκάλεσε «φράχτη» στον Κιουταχή, για να καταλάβει σύντομα πως αυτός ο «φράχτης» ήταν ένα μοναδικό για τα χρονικά της εποχής οχυρωματικό έργο, που μάλιστα δημιουργήθηκε σε συνθήκες άγριου πολέμου με ελάχιστα υλικοτεχνικά μέσα. Ο ήρωας Κοκκίνης όχι μόνο το κατασκεύασε αλλά έμενε μέσα στην πόλη μαζί με την οικογένειά του, μαχόμενος δίπλα στους αγωνιστές της πόλης, αυτούς που ο μέγας Διονύσιος Σολωμός απαθανάτισε ως ελεύθερους πολιορκημένους. Ενάμιση και πλέον αιώνα αργότερα ο χαρακτηρισμός πέρασε τα ελληνικά σύνορα. (Ως ελεύθεροι πολιορκημένοι αυτοχαρακτηρίζονταν οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω.)
Θα μείνω λίγο ακόμη στον Κοκκίνη και στην οχύρωση του Μεσολογγίου. Ο λαμπρός επιστήμονας Θεοδόσης Τάσιος περιγράφει με τέτοια σαφήνεια και απλότητα τις συνθήκες της δημιουργίας και τα δομικά χαρακτηριστικά του τείχους του Μεσολογγίου που δεν είναι απαραίτητο να έχει κανείς εξειδικευμένες γνώσεις πολιτικού μηχανικού για να κατανοήσει όχι μόνο το τι ήταν αλλά και τι σήμαινε. Και συνοδεύει την ανάλυσή του με χάρτες, σκαριφήματα του ίδιου του Κοκκίνη και οριζοντιογραφήματα της εποχής. Ο Κοκκίνης έμεινε στο Μεσολόγγι ως το τέλος κι έπεσε μαχόμενος στην ηρωική έξοδο της πόλης.
Το θρησκευτικό αίσθημα
Ο Τάσιος δεν θα μπορούσε να παραλείψει τον σημαντικό ρόλο της Εκκλησίας στην εθνεγερσία, αλλά βέβαια η ματιά του είναι αντικειμενική. Οπως είναι ανοησία να υποβαθμίζεται η σημασία του θρησκευτικού αισθήματος τόσο στην προετοιμασία όσο και στην έκβαση του Αγώνα, το ίδιο ανόητη είναι και η απόλυτη ταύτισή του με την οργανωμένη Εκκλησία. Η αληθινή πίστη δεν ακυρώνει τη δίψα για ελευθερία. Τα παραδείγματα που παραθέτει είναι χαρακτηριστικά, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη στάση του ανώτερου κλήρου. Θα κλείσω με μια από τις ωραιότερες και πιο καίριες φράσεις του βιβλίου: «Η ψυχόρμητη βούληση του Λαού παράγει τα μεγάλα γεγονότα». Αυτό είναι ένα από τα μεγάλα μηνύματα της εθνεγερσίας.
