Η πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδος να τιμήσει τον Λόρδο Βύρωνα με συλλεκτικό νόμισμα ταιριάζει με το πρόσωπο του μεγάλου βρετανού φιλέλληνα σε βαθμό που ίσως δεν φαντάζονται ακόμα και οι πιο θερμοί του θαυμαστές. Γιατί η συμβολή του Βύρωνα στον ελληνικό Αγώνα υπήρξε σημαντική στον οικονομικό τομέα, και είναι γεγονός ότι προς το τέλος της ζωής του κατείχε καλύτερα από σχεδόν κάθε άλλον ποιητή ή άνθρωπο των γραμμάτων τη σημασία του οικονομικού παράγοντα στη διεθνή πολιτική.
Η πρώτη ουσιαστική πράξη του Βύρωνα στην Ελλάδα, πριν μεταβεί από την Κεφαλλονιά στο Μεσολόγγι, είναι η υπογραφή συμβολαίου για το δάνειο 4.000 στερλινών προς την ελληνική κυβέρνηση. Το τεράστιο ποσό αυτό (πάνω από 300.000 ευρώ με σημερινά δεδομένα) ο Βύρωνας κουβάλησε μαζί του για να πληρωθεί επιτόπου. Δικά του ήταν τα χρήματα, αλλά τα είχε δανείσει με τον όρο ότι θα εξοφληθούν αργότερα, όταν πραγματοποιηθεί το πολύ μεγαλύτερο δάνειο από το Λονδίνο το οποίο ταυτόχρονα διαπραγματεύονται οι απεσταλμένοι της προσωρινής ελληνικής κυβέρνησης στη βρετανική πρωτεύουσα.
Για να πετύχει τον σκοπό αυτόν, λειτουργεί το όνομα του ποιητή «ως μαγνήτης», ώστε να συσσωρευθούν τα χρήματα. Οταν πέθανε, η πρώτη δόση του ποσού των 800.000 (περίπου 60 εκατ. ευρώ σήμερα) που είχαν υποσχεθεί και που είχε συγκεντρωθεί από ιδιώτες συνδρομητές στο Λονδίνο, είχε ήδη σταλεί με προορισμό την Ελλάδα. Βέβαια, αυτά τα δάνεια από το εξωτερικό θα φέρουν μοιραίες συνέπειες αργότερα, για την Ελλάδα ως ελεύθερο κράτος – μπορεί και μέχρι τη λεγόμενη «κρίση» των τελευταίων χρόνων. Αλλά αν δεν γίνονταν, τότε που η ζωή της ελεύθερης Ελλάδας κρεμόταν από τρίχα, είναι ζήτημα αν θα μπορούσε να ευσταθήσει ποτέ το ελληνικό κράτος.
Αυτά είναι γνωστά. Λιγότερο γνωστές, όμως, είναι οι ιδέες που διατυπώνει ο Βύρωνας την εποχή ακριβώς που ετοιμάζεται να πάρει μέρος στον ελληνικό Αγώνα. Αρχές Δεκεμβρίου του 1822, στο κωμικό έπος «Δον Ζουάν», εκφράζει την άποψη ότι οι πραγματικοί δυνάστες του κόσμου δεν είναι οι μονάρχες αλλά οι… τραπεζίτες. Τα διεθνή δάνεια όχι μόνο ωφελούν κερδοσκοπικά τους επενδυτές, αλλά και «εδραιώνουν ένα έθνος ή αναποδογυρίζουν έναν θρόνο». Εκεί που λείπουν χρήματα, γράφει, δεν υπάρχουν ούτε στρατόπεδα ούτε βασιλικές αυλές· ακόμα κι ο Ερωτας είναι υποτελής μπροστά στη δύναμη των «μετρητών». Σαν κατακλείδα, ο Βύρωνας υπόσχεται: «το ωραιότερο άσμα μου θα έχει θέμα την «πολιτική οικονομία»».
Τα λόγια αυτά γράφονται προς το τέλος του 1822. Λίγους μήνες αργότερα, την άνοιξη του 1823, μόλις αρχίσει ο Βύρωνας να σκέφτεται σοβαρά για την Ελλάδα, όπως γίνεται κάπως καθυστερημένα, ο νους του πηγαίνει κατευθείαν στον οικονομικό παράγοντα. Αρχές Μαρτίου εκμυστηρεύεται σε φιλικό του τραπεζίτη ότι σε περίπτωση που εμπλακεί, «θα πρέπει τα «νεύρα του πολέμου» (τα χρήματα δηλαδή) να είναι όσο περισσότερα γίνεται, ώστε να βοηθήσω όσο μπορώ».
Η έκφραση παραπέμπει άμεσα στα λατινικά του Κικέρωνα (ο Βύρωνας ήταν πιο πολύ λατινομαθής παρά ελληνομαθής), αλλά πίσω από τον Κικέρωνα στέκεται ο Πίνδαρος, ο οποίος είχε γράψει, 400 χρόνια πριν: «νεῦρα γάρ πολέμου ὁ χρυσός» (Ολυμπ. Α’ 4). Ετσι κι αλλιώς, η ουσία είναι η ίδια, και έχει τις καταβολές της στην ελληνική αρχαιότητα.
Αργότερα, εγκαταστημένος πλέον στο Μεσολόγγι, τους πρώτους μήνες του 1824, ο Βύρωνας σε επιστολές επιστρέφει στο ίδιο θέμα: «Και τώρα για τα «νεύρα του πολέμου»», γράφει, απευθυνόμενος σε άλλον τραπεζίτη στο Λονδίνο, τις 5 Φεβρουαρίου. Και μετά από δύο εβδομάδες, αναφερόμενος σε διάφορες συναλλαγές στην Αγγλία, από τις οποίες σκοπεύει να προσφέρει ακόμα κι άλλα στην ελληνική κυβέρνηση: «Αυτά, μαζί με όσα έχω διαθέσιμα, και τα έσοδα της τρέχουσας χρονιάς, τάχα να με ενδυναμώσουν ώστε να τηρήσω τα «νεύρα του πολέμου» ισχυρά όσο πρέπει». Και τελειώνει, δύο αράδες παρακάτω: «Ωστόσο, φτάνει να επιτύχουν οι Ελληνες, για τον εαυτό μου δεν νοιάζομαι».
Αρα, δεν είναι τυχαίο ότι η σημαντική βοήθεια που προσφέρει στον ελληνικό Αγώνα ο τιμώμενος με το συλλεκτικό αργυρό νόμισμα ανήκει στον οικονομικό τομέα. Ο Βύρωνας κατάλαβε πολύ καλά τι μπορεί να προσφέρει με τους πόρους που διαθέτει, και εξίσου καλά ότι, όσο πλούσιος και να είναι ένας ιδιώτης, οι πόροι αυτοί δεν θα φτάσουν ποτέ τις ανάγκες ενός έθνους που παλεύει να στερεωθεί.
Γι’ αυτόν τον λόγο δεν του φτάνουν τα προσωπικά δάνεια και οι προσωπικές δωρεές· επιμένει στη σημασία του ενδεχόμενου δανείου από το Λονδίνο, το οποίο αν πραγματοποιηθεί θα φέρει και αφάνταστα περισσότερα – όπως και πραγματικά συνέβη. Κάποτε με ρώτησαν, εδώ στην Αθήνα, τον καιρό που η οικονομική κρίση βρισκόταν στην ακμή της, «ο Βύρων, αν ζούσε τώρα, θα ήταν μνημονιακός;». Μακάρι να έχει περάσει οριστικά η κρίση αυτή· τώρα αντιμετωπίζουμε άλλα δεινά – τον λοιμό και τον πόλεμο. Αλλά η απάντησή μου εξακολουθεί να είναι αυτή που ήταν τότε – ναι, με σημερινά δεδομένα, και για λόγους που αξίζει να καταλάβουμε καλύτερα, πράγματι, ο μέγας φιλέλληνας θα υποστήριζε και τα μνημόνια. Ισα-ίσα γιατί το καλύτερο άσμα του – πράγματι – υπήρξε η «πολιτική οικονομία».
Ο κ. Roderick Beaton είναι Emeritus Koraes Professor of Modern Greek & Byzantine History, Language & Literature, Department of Classics, King’s College London.
Ο κ. Ρόντρικ Μπίτον ήταν ο βασικός ομιλητής στην εκδήλωση της Τράπεζας της Ελλάδος (29.3.2022) για την παρουσίαση του 1ου αργυρού συλλεκτικού νομίσματος της σειράς «Φιλέλληνες», που είναι το πρώτο νόμισμα αφιερωμένο στον μεγάλο φιλέλληνα που εκδίδεται από ένα κράτος.
