Ιατρικά θαύματα που χάρισαν ζωή και δίνουν ελπίδα

Μπορεί τα τελευταία δύο χρόνια η πανδημία να επισκίασε τα πάντα, ωστόσο η επιστήμη μέσα σε αυτό το διάστημα συνέχιζε να προοδεύει, να επιτυγχάνει μικρά ή μεγαλύτερα «θαύματα» για το καλό ασθενών με άλλα νοσήματα πλην της COVID-19. Αυτές τις «αναστάσεις» που χάρισε η Ιατρική το τελευταίο πανδημικό διάστημα σε ασθενείς αλλάζοντας (σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό) τη ζωή τους αποφασίσαμε να σας παρουσιάσουμε σήμερα, επιλέγοντας μόνο τις πιο «φρέσκες», όσες ήλθαν στο φως της δημοσιότητας μέσα στο 2022. Καλή Ανάσταση σε όλες και όλους, με πίστη στην επιστήμη που δεν σταματά να χαρίζει, ως οφείλει, τις δικές της «αναστάσεις» στους ανθρώπους που τις χρειάζονται.

Πώς ένα εμφύτευμα εγκεφάλου νίκησε τη σιωπή

Ενας πλήρως παράλυτος 36χρονος σήμερα άνδρας από τη Γερμανία, ανίκανος να μιλήσει εξαιτίας της πλάγιας μυατροφικής σκλήρυνσης (ALS) από την οποία πάσχει, κατάφερε, όπως αναφέρεται σε πρόσφατη δημοσίευση στην επιθεώρηση «Nature Communications», να επικοινωνήσει για πρώτη φορά από το 2018 οπότε και «κλειδώθηκε» μέσα στο σώμα του, χάρη σε ένα πρωτοποριακό εμφύτευμα που τοποθετήθηκε στον εγκέφαλό του.

Το εμφύτευμα το οποίο «διαβάζει» τα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας και αποτελείται από δύο συστοιχίες μικροηλεκτροδίων τοποθετήθηκε στον κινητικό φλοιό του εγκεφάλου του ασθενούς από ερευνητές του Κέντρου Wyss για την Εμβιομηχανική και τη Νευρομηχανική στη Γενεύη (ανάμεσά τους ήταν και ο έλληνας νευρομηχανικός δρ Ιωάννης Βλάχος) και του χάρισε τη δυνατότητα να «δραπετεύσει» από την παραλυτική κατάσταση εγκλεισμού (locked-in state) στην οποία βρισκόταν.

Η χειρουργική εμφύτευση των μικροηλεκτροδίων έγινε το 2019 και χρειάστηκαν δύο έτη προσπαθειών ώστε να βρεθεί η «δίοδος» επικοινωνίας με τον ασθενή. Πώς όμως λειτουργεί η μέθοδος; Τα εγκεφαλικά σήματα του ασθενούς καταγράφονται από τα εμφυτευμένα μικροηλεκτρόδια της συσκευής και μετά αποκωδικοποιούνται σε πραγματικό χρόνο από ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Ο αλγόριθμος «μεταφράζει» τα εγκεφαλικά σήματα ως «ναι» ή «όχι», ενώ ένα άλλο πρόγραμμα διαβάζει τα γράμματα του αλφαβήτου φωναχτά και ο ασθενής μπορεί να διαλέξει «ναι» ή «όχι» για κάθε γράμμα. Με αυτόν τον τρόπο, απορρίπτοντας ή αποδεχόμενος ένα γράμμα, μπορεί πλέον να σχηματίσει μια ολόκληρη λέξη ή φράση με ρυθμό της τάξεως του ενός χαρακτήρα το λεπτό.

Οταν πλέον κατάφερε να βγει, έστω και με αυτόν τον τρόπο, από τη σιωπή του, τι ήταν το πρώτο πράγμα που ζήτησε ο ασθενής; Μια… μπίρα. Οι παραγγελίες του όμως δεν σταμάτησαν εκεί (και ήταν επόμενο): συνέχισε ζητώντας να ακούσει το αγαπημένο του ροκ συγκρότημα, τους Tool, στη διαπασών, να δει μια ταινία της Ντίσνεϊ με τον τετράχρονο γιο του, να του κάνει η μητέρα του μασάζ στο κεφάλι, να φάει σούπα γκούλας, πατάτες με κάρι καθώς και πατατόσουπα. Οσο για τη μεγαλύτερη επιθυμία του την οποία κατάφερε ύστερα από χρόνια να εκφράσει, αυτή ήταν, σύμφωνα με τα όσα μετέφερε στην οικογένειά του, «να αποκτήσω ένα νέο κρεβάτι και να κάνω μαζί σας μπάρμπεκιου».

Ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, νευροεπιστήμονας στο Κέντρο Wyss Γιόνας Ζίμερμαν ανέφερε ότι «η μελέτη απαντά ένα χρόνιο ερώτημα σχετικά με το κατά πόσο οι άνθρωποι με πλήρες σύνδρομο εγκλεισμού, οι οποίοι έχουν χάσει κάθε εκούσιο μυϊκό έλεγχο, συμπεριλαμβανομένων των κινήσεων των ματιών ή του στόματός τους, χάνουν επίσης την ικανότητα του εγκεφάλου να γεννά εντολές επικοινωνίας. Στο παρελθόν είχε επιτευχθεί επικοινωνία μέσω διεπαφής εγκεφάλου-υπολογιστή (ΒCI) με παράλυτα άτομα. Ωστόσο, εξ όσων γνωρίζουμε, η μελέτη μας είναι η πρώτη που πέτυχε επικοινωνία με κάποιον ο οποίος δεν είχε πια καμία εκούσια κίνηση και για τον οποίο η BCI είναι πλέον το μοναδικό μέσο επικοινωνίας». Σύμφωνα με τον δρα Ζίμερμαν, η νέα μέθοδος η οποία «σπάει» την απόλυτη σιωπή στην οποία αναγκάζονται να ζουν ασθενείς με σύνδρομο εγκλεισμού θα μπορούσε να εφαρμοστεί και κατ’ οίκον.

Ο παράλυτος άνδρας που ανεβοκατεβαίνει πλέον σκάλες!

Ο Μισέλ Ροκάτι είχε ένα πολύ σοβαρό ατύχημα με μηχανή πριν από πέντε χρόνια, με αποτέλεσμα να υποστεί πλήρη διατομή του νωτιαίου μυελού στη σπονδυλική στήλη του και παράλυση των κάτω άκρων του. Σήμερα ο Μισέλ Ροκάτι μπορεί να περπατά, ακόμα και να ανεβαίνει σκάλες, χάρη σε ένα εμφύτευμα που τοποθέτησαν ελβετοί ειδικοί στη σπονδυλική στήλη του.

Σύμφωνα με μελέτη που παρουσιάστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο στην επιθεώρηση «Nature Medicine» είναι η πρώτη φορά που ένας ασθενής με πλήρη βλάβη του νωτιαίου μυελού καταφέρνει να σταθεί στα πόδια του και να περπατήσει. Μάλιστα η ίδια μέθοδος έχει μέχρι στιγμής εφαρμοστεί με επιτυχία συνολικά σε εννέα ασθενείς με παράλυση, εκ των οποίων ένας εμφάνισε τόση βελτίωση στην υγεία του ώστε κατάφερε να γίνει πατέρας.

Οι γιατροί του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Λωζάννης που εμφύτευσαν τις συσκευές των οποίων τα ηλεκτρόδια τοποθετούνται ένα προς ένα σε μεμονωμένες νευρικές ίνες ανέφεραν στο BBC ότι η μέθοδος αυτή δεν προσφέρει οριστική θεραπεία για τους τραυματισμούς της σπονδυλικής στήλης καθώς και ότι η τεχνολογία που χρησιμοποιούν είναι ακόμη πολύ περίπλοκη ώστε να χρησιμοποιηθεί ευρέως. Προσέθεσαν ωστόσο ότι σε κάθε περίπτωση το εμφύτευμα αυτό αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς τη βελτίωση της ζωής των ασθενών.

Ο Μισέλ πάλι ονομάζει το εμφύτευμα το οποίο καθοδηγείται από τεχνητή νοημοσύνη μέσω ενός τάμπλετ και στέλνει σήματα στα κάτω άκρα επιτρέποντας τη βάδιση (και παρακάμπτοντας έτσι τη βλάβη του νωτιαίου μυελού που έχει οδηγήσει σε παράλυση) ένα μεγάλο «δώρο». «Στέκομαι όρθιος, περπατώ, ανεβαίνω σκάλες – έχω σχεδόν μια φυσιολογική ζωή».

Ενας από τους υπόλοιπους οκτώ ασθενείς στους οποίους τοποθετήθηκε το εμφύτευμα ήταν ο Ντέιβιντ Εμζί – πλέον, όπως και ο Μισέλ, ο Ντέιβιντ μπορεί και περπατά, κάνει ακόμα και το αγαπημένο του kitesurfing χάρη σε αυτό. Μάλιστα μετά την τοποθέτηση του εμφυτεύματος η υγεία του βελτιώθηκε τόσο ώστε κατάφερε να αποκτήσει μια κόρη η οποία είναι ενός έτους – κάτι που δεν ήταν δυνατόν μετά το 2010, οπότε είχε ένα ατύχημα που οδήγησε στην παράλυσή του. «Το εμφύτευμα με βοήθησε γενικότερα σε ό,τι αφορά την υγεία μου. Νικά την υπόταση που εμφάνιζα για μεγάλο διάστημα και η οποία είχε ως αποτέλεσμα να αισθάνομαι πάρα πολύ κουρασμένος κατά περιόδους. Οταν ανακαλύψαμε ότι η εμφυτεύσιμη συσκευή αυξάνει την αρτηριακή πίεση, σκέφθηκα: «Ουάου, πόσο διαφορετική μπορεί να είναι η ζωή!»» είπε ο Ντέιβιντ στο BBC.

Πάντως, σύμφωνα με τον καθηγητή Γκρεγκουάρ Κουρτίν, ο οποίος ηγήθηκε της ομάδας που ανέπτυξε τη νέα τεχνολογία στην Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης (EPFL), ο δρόμος είναι ακόμη μακρός προτού αυτή χρησιμοποιηθεί ευρέως σε παράλυτους ασθενείς προκειμένου να τους χαρίσει τη χαμένη κινητικότητά τους. Ο καθηγητής σημείωσε ότι η πραγματική ίαση στην περίπτωση των κακώσεων του νωτιαίου μυελού απαιτεί την αναγέννησή του, πιθανώς με χρήση βλαστοκυτταρικών θεραπειών – οι οποίες βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο ερευνητικό στάδιο – πιθανότατα σε συνδυασμό με το εμφύτευμα που ανέπτυξε με τους συνεργάτες του. «Μέχρι τότε όμως, με το εμφύτευμα αυτό θα δίνουμε δύναμη στους ασθενείς, θα τους προσφέρουμε την ικανότητα να στέκονται, να κάνουν μερικά βήματα. Δεν είναι αρκετό, είναι όμως μια σημαντική βελτίωση σε σχέση με το πώς ζούσαν πριν».

Η πρώτη γυναίκα παγκοσμίως που θεραπεύθηκε από ΗΙV

Μια 64χρονη Αμερικανίδα (τα στοιχεία της δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητάς της) έγινε η πρώτη γυναίκα – και ο τρίτος ασθενής παγκοσμίως – που θεραπεύθηκε από τον ΗΙV χάρη σε μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων. Οπως ανέφεραν οι γιατροί της από το Ιατρικό Ερευνητικό Κέντρο Weill Cornell Medicine τον περασμένο Φεβρουάριο κατά τη διάρκεια του 29ου Συνεδρίου για τους Ρετροϊούς και τις Ευκαιριακές Λοιμώξεις στο Ντένβερ, η ασθενής που έπασχε συγχρόνως από λευχαιμία βρίσκεται σε πλήρη ύφεση της λοίμωξης με τον ιό του AIDS εδώ και 16 πλέον μήνες, έχοντας απαλλαγεί από την ανάγκη λήψης αντιρετροϊκής αγωγής. Παράλληλα σε πλήρη ύφεση βρίσκεται και ο καρκίνος της εδώ και πάνω από τέσσερα χρόνια.

Η συγκεκριμένη ασθενής όμως κατέκτησε άλλη μια παγκόσμια πρωτιά, καθώς είναι η μόνη μέχρι στιγμής η οποία υπεβλήθη σε μεταμόσχευση κυττάρων του ομφάλιου λώρου προκειμένου να νικήσει το βαρύ ιατρικό «πεπρωμένο» της – οι δύο προηγούμενοι ασθενείς είχαν υποβληθεί σε μεταμόσχευση ενήλικων βλαστικών κυττάρων του μυελού των οστών δότη. Μια διαφορά που μπορεί σε όλους εμάς τους κοινούς θνητούς να μοιάζει ήσσονος σημασίας αλλά, κατά τους ειδικούς, είναι ειδοποιός, αφού ανοίγει νέους δρόμους για τη θεραπεία περισσότερων ασθενών με HIV σε σύγκριση με το παρελθόν.

Και αυτό διότι η μεταμόσχευση των ενήλικων βλαστικών κυττάρων συνδέεται με σοβαρές παρενέργειες, καθώς στο πλαίσιό της απαιτείται ο «μηδενισμός» του ανοσοποιητικού συστήματος του λήπτη και η πλήρης αντικατάστασή του από το ανοσοποιητικό σύστημα του δότη – μια από τις σημαντικότερες παρενέργειες της αλλογενούς αυτής μεταμόσχευσης είναι η νόσος του μοσχεύματος έναντι του ξενιστή (graft versus host disease, GvHD), στην οποία τα μεταμοσχευμένα κύτταρα αναγνωρίζουν το σώμα του λήπτη ως ξένο και του επιτίθενται. Αντιθέτως, η μεταμόσχευση των κυττάρων του ομφάλιου λώρου φαίνεται να παρακάμπτει αυτούς τους σκοπέλους.

Η ασθενής διαγνώστηκε με HIV τον Ιούνιο του 2013 και ξεκίνησε τη λήψη αντιρετροϊκής αγωγής. Τον Μάρτιο του 2017 διαγνώστηκε και με οξεία μυελογενή λευχαιμία. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους υπεβλήθη σε μεταμόσχευση κυττάρων του ομφάλιου λώρου από δότη του οποίου τα κύτταρα έφεραν τη μετάλλαξη CCR5Δ32 η οποία μπλοκάρει την είσοδο του ΗΙV στα ανθρώπινα κύτταρα. Ωστόσο, με δεδομένο ότι απαιτούνται περί τις έξι εβδομάδες προκειμένου τα κύτταρα αυτά να ενσωματωθούν στο νέο περιβάλλον και να πιάσουν… δουλειά, η ασθενής έλαβε και αιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα από πρώτου βαθμού συγγενή της, τα οποία μάλιστα ήταν μερικώς συμβατά με τον οργανισμό της. Η δεύτερη αυτή μεταμόσχευση είχε ως στόχο να υποστηρίξει το ανοσοποιητικό σύστημα της ασθενούς έως ότου κυριαρχήσουν τα κύτταρα του ομφάλιου λώρου, γεγονός που μείωσε τους κινδύνους της μεταμόσχευσης των κυττάρων του ομφάλιου λώρου.

Η ασθενής σταμάτησε τη λήψη αντιρετροϊκής θεραπείας 37 μήνες μετά τη μεταμόσχευση. Και τώρα, πάνω από 16 μήνες μετά τη διακοπή των φαρμάκων, δεν εμφανίζει κανένα ίχνος του ΗΙV στο αίμα της, ούτε ανιχνεύσιμα επίπεδα αντισωμάτων εναντίον του, ακόμα και με τα πιο εξειδικευμένα και σύγχρονα τεστ.

Για ποιον λόγο όμως τα κύτταρα του ομφάλιου λώρου φαίνεται να κάνουν τόσο καλή δουλειά «εξαφανίζοντας» τον HIV; Οριστική απάντηση δεν έχει ακόμη δοθεί, ωστόσο οι ειδικοί υποθέτουν πως με δεδομένο ότι προέρχονται από νεογέννητα βρέφη, πρόκειται για κύτταρα πιο «ευπροσάρμοστα», ικανά να ενσωματωθούν εύκολα σε ένα νέο περιβάλλον. Επιπροσθέτως, εκτιμάται ότι το αίμα του ομφάλιου λώρου περιέχει και άλλα πολύτιμα «συστατικά» εκτός από τα βλαστικά κύτταρα, τα οποία βοηθούν στην επιτυχία των μεταμοσχεύσεων.

Για όλους αυτούς τους λόγους οι ειδικοί που βρίσκονται πίσω από την πρωτοποριακή μεταμόσχευση πιστεύουν πως η χρήση κυττάρων του ομφάλιου λώρου που φέρουν τη μετάλλαξη CCR5Δ32 ανοίγει νέους δρόμους για περισσότερους ασθενείς με HIV που συγχρόνως πάσχουν από άλλες παθήσεις για τις οποίες απαιτείται μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων.

Ιαση από τον καρκίνο χάρη σε «ζωντανό» φάρμακο

Ο 75χρονος σήμερα Νταγκ Ολσον λογικά θα είχε αφήσει τα επίγεια εδώ και χρόνια εξαιτίας της χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας από την οποία έπασχε, σύμφωνα με τους γιατρούς του. Ο Νταγκ Ολσον όμως σήμερα όχι μόνο «ζει και βασιλεύει» αλλά θεωρείται μάλιστα ότι έχει ιαθεί από τον καρκίνο του χάρη σε μια κυτταρική θεραπεία. Σύμφωνα με μελέτη που παρουσιάστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο στην επιθεώρηση «Nature», έχουν παρέλθει 10 και πλέον έτη που ο ασθενής ζει χωρίς ούτε ένα καρκινικό κύτταρο, με αποτέλεσμα να εκτιμάται ότι είναι ο πρώτος στον κόσμο ο οποίος έχει νικήσει για τόσο μεγάλο διάστημα τον καρκίνο χάρη στη θεραπεία των CAR-T κυττάρων (σημειώνεται ότι η θεραπεία αυτή έχει χορηγηθεί πλέον και σε δεκάδες χιλιάδες άλλους ασθενείς παγκοσμίως με διαφορετικές μορφές αιματολογικών καρκίνων όπως το λέμφωμα Non-Hodgkin και το πολλαπλό μυέλωμα).

Για την ακρίβεια, ο Ολσον μοιράζεται αυτή την πρωτιά με έναν δεύτερο ασθενή που επίσης ιάθηκε χάρη στην ίδια θεραπεία από τη λευχαιμία του. Επρόκειτο για τον Γουίλιαμ Λούντβιχ – και χρησιμοποιούμε παρελθόντα χρόνο, καθώς ο Λούντβιχ απεβίωσε πέρυσι όχι λόγω του καρκίνου αλλά εξαιτίας της COVID-19.

Αμφότεροι οι ασθενείς έλαβαν τη «ζωντανή» θεραπεία, η οποία αφορά το να ωθούνται τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος των ίδιων των πασχόντων να πολεμήσουν τον καρκίνο, το 2010. Και παρότι οι ειδικοί που την ανέπτυξαν δεν πίστευαν αρχικώς ότι αυτού του είδους η προσέγγιση θα μπορούσε να οδηγήσει σε ίαση, τα κύτταρα CAR-T αποδείχθηκαν… πολύ σκληρά για να πεθάνουν και άκρως θεραπευτικά μακροπρόθεσμα.

Στη μελέτη του «Nature» ο διάσημος παγκοσμίως δρ Καρλ Τζουν, εκ των «πατέρων» της μεθόδου, από το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και οι συνεργάτες του ανέφεραν ότι τα CAR-T κύτταρα που χορηγήθηκαν στον Ολσον αλλά και στον Λούντβιχ υπήρχαν ακόμη στον οργανισμό τους 10 και πλέον χρόνια μετά τη χορήγηση και συνέχιζαν να εξολοθρεύουν τα κύτταρα της λευχαιμίας.

Σε τι συνίσταται όμως η θεραπεία CAR-T; Οι γιατροί εξάγουν μερικά Τ κύτταρα του ασθενούς, τα οποία θεωρούνται οι «στρατιώτες» του ανοσοποιητικού συστήματος, και παρεμβαίνουν σε αυτά στο εργαστήριο ώστε να στοχεύουν μια πρωτεΐνη που εντοπίζεται στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Στη συνέχεια αυτά τα CAR (chimeric antigen receptor) T κύτταρα επανεγχέονται στον οργανισμό του ασθενούς και αμέσως… βγαίνουν για κυνήγι με στόχο την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων που εκφράζουν τη συγκεκριμένη πρωτεΐνη στην επιφάνειά τους.

Ηταν μάλιστα αξιοσημείωτο ότι τα Τ κύτταρα του Ολσον είχαν εξελιχθεί στον οργανισμό του από τον τύπο εκείνον που γρήγορα εξολοθρεύει τον εχθρό σε Τ βοηθητικά κύτταρα, τα οποία μοιάζουν με τους «σκοπούς» στον στρατό που κάνουν συνεχώς περιπολίες ελέγχοντας μήπως εμφανιστεί ο αντίπαλος. Το γεγονός ότι τα κύτταρα αυτά επιβίωσαν μέσα στον ασθενή για περισσότερο από 10 χρόνια ωθεί τώρα τους ερευνητές να ψάξουν τρόπους ώστε να οδηγηθούν και πολλοί άλλοι ασθενείς σε τόσο καλά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.

Παράλληλα, με δεδομένο ότι τα CAR-T κύτταρα δεν δίνουν εξίσου καλά αποτελέσματα στους συμπαγείς όγκους, αναζητώνται λύσεις αύξησης της αποτελεσματικότητάς τους ενάντια και στους καρκίνους συμπαγών οργάνων που αποτελούν την πλειονότητα των καρκίνων παγκοσμίως. Επίσης για να φθάσει η συγκεκριμένη θεραπεία σε περισσότερους ασθενείς απαιτείται να μειωθεί το κόστος της – σήμερα μπορεί να κοστίζει περισσότερο από 360.000 ευρώ ανά ασθενή. Οι επιστήμονες δηλώνουν πάντως αισιόδοξοι ότι καθώς η τεχνολογία και οι μέθοδοι παραγωγής συνεχώς εξελίσσονται το κόστος της θα μειωθεί στο μέλλον.

Περί τις 5.000μεταμοσχεύσεις καρδιάς πραγματοποιούνται κάθε χρόνο παγκοσμίως, αν και εκτιμάται ότι 50.000 ασθενείς στον κόσμο είναι υποψήφιοι για μεταμόσχευση καρδιάς ετησίως (Πηγή: Global Observatory on Donation and Transplantation, GODT).Περί τις 95.500 μεταμοσχεύσεις νεφρού πραγματοποιούνται ετησίως σε όλον τον κόσμο, σύμφωνα με το GODT, αριθμός όμως που δεν καλύπτει ούτε το 10% των αναγκών για μεταμόσχευση νεφρού, με βάση τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).Περί τα 38 εκατομμύρια άτομα ζουν με HIV σε ολόκληρο τον κόσμο (Πηγή: UNAIDS).250.000-500.000 άτομα υφίστανται κάκωση του νωτιαίου μυελού κάθε χρόνο παγκοσμίως (Πηγή: ΠΟΥ).

Μεγάλα βήματα στις ξενομεταμοσχεύσεις

Ο πρώτος μήνας του 2022 έμελλε να είναι σημαδιακός σε ό,τι αφορά τις ξενομεταμοσχεύσεις – τις μεταμοσχεύσεις δηλαδή οργάνων ζώων σε ανθρώπους οι οποίες υπόσχονται να αυξήσουν τον αριθμό των διαθέσιμων μοσχευμάτων σώζοντας έτσι χιλιάδες ζωές ασθενών που αυτή τη στιγμή περιμένουν σε ατελείωτες λίστες αναμονής για ένα σωτήριο όργανο.

Καρδιά από χοίρο
Στις 13 Ιανουαρίου ειδικοί του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ στη Βαλτιμόρη με επικεφαλής τον καθηγητή Μπάρτλεϊ Γκρίφιθ ανακοίνωσαν ότι για πρώτη φορά παγκοσμίως μεταμόσχευσαν σε άνθρωπο την καρδιά ενός γενετικώς τροποποιημένου χοίρου. Λήπτης ήταν ο 57χρονος Ντέιβιντ Μπένετ ο οποίος έπασχε από καρδιακή ανεπάρκεια τελικού σταδίου και το ξενομόσχευμα ήταν η μόνη και τελευταία ελπίδα του για να κρατηθεί στη ζωή – για τον λόγο αυτόν άλλωστε και η αρμόδια Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) χορήγησε ειδική άδεια ώστε να διεξαχθεί η πρωτοποριακή μεταμόσχευση.
Ο χοίρος από τον οποίο ελήφθη η καρδιά είχε προηγουμένως τροποποιηθεί γενετικώς από την αμερικανική εταιρεία βιοτεχνολογίας Revivicor, έτσι ώστενα αποσιωπηθούν ορισμένα γονίδιά του, τα οποία μπορεί να είχαν οδηγήσει σε απόρριψη του μοσχεύματος από τον οργανισμό του λήπτη.
Η επέμβαση διήρκεσε 72 ώρες και αρχικώς οι γιατροί δήλωναν αισιοδοξία για την ανάρρωση του 57χρονου, καθώς εκείνος έδειχνε αργή αλλά σταθερή βελτίωση. Δύο μήνες όμως αργότερα εμφάνισε σοβαρές επιπλοκές και στις αρχές Μαρτίου ανακοινώθηκε πως έχασε τη μάχη για τη ζωή. Παρά ταύτα, σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτή η μεταμόσχευση αποτελεί σημαντική «πυξίδα» για το μέλλον δείχνοντας κατ’ αρχάς ότι η διαδικασία είναι εφικτή και ανοίγοντας τον δρόμο για πιο επιτυχημένες ξενομεταμοσχεύσεις καρδιάς στο μέλλον.

Και νεφροί από χοίρο

Λίγες ημέρες μετά, στα τέλη του περασμένου Ιανουαρίου, επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι για πρώτη φορά στον κόσμο μεταμόσχευσαν με επιτυχία δύο νεφρούς γενετικώς τροποποιημένου χοίρου σε άνθρωπο που ήταν εγκεφαλικά νεκρός – η μεταμόσχευση πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2021, ωστόσο η σχετική δημοσίευση στο «American Journal of Transplantation» έγινε τρεις μήνες αργότερα. Λήπτης ήταν ο 57χρονος Τζιμ Πάρσονς, ο οποίος υπήρξε υποψήφιος δωρητής οργάνων όσο ζούσε, αλλά τα όργανά του δεν ήταν κατάλληλα για δωρεά. Η οικογένειά του έδωσε την άδεια να διατηρηθεί το σώμα του εγκεφαλικά νεκρού ασθενούς σε μηχανική υποστήριξη, προκειμένου να διεξαχθεί η δοκιμαστική μεταμόσχευση των νεφρών του χοίρου.
Η ερευνητική ομάδα πίσω από την πειραματική αυτή ξενομεταμόσχευση, με επικεφαλής την καθηγήτρια Τζέιμι Λοκ από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, ανέφερε στη δημοσίευσή της ότι οι μεταμοσχευμένοι νεφροί του χοίρου φίλτραραν το αίμα, παρήγαγαν ούρα και δεν απορρίφθηκαν τις πρώτες 77 ώρες από την επέμβαση.
Να σημειωθεί ότι οι νεφροί του χοίρου που μεταμοσχεύθηκαν στον εγκεφαλικά νεκρό ασθενή είχαν τροποποιηθεί γενετικώς μέσω της αποσιώπησης τεσσάρων χοίριων γονιδίων και της προσθήκης 10 ανθρώπινων γονιδίων ώστε να μην απορριφθούν από το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Η γενετική τροποποίηση πραγματοποιήθηκε από τη Revivicor, την ίδια δηλαδή εταιρεία από την οποία προήλθε και η γενετικώς τροποποιημένη καρδιά.
Για «επαναστατική στιγμή στην ιστορία της Ιατρικής» έκανε λόγο η δρ Λοκ, διευθύντρια του Ολοκληρωμένου Ινστιτούτου Μεταμόσχευσης του Τμήματος Χειρουργικής του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα. «Η νέα μελέτη παρέχει πρόσθετη γνώση που δεν θα μπορούσαμε να λάβουμε πραγματοποιώντας πειράματα μόνο σε ζωικά μοντέλα και μας φέρνει πιο κοντά σε ένα μέλλον στο οποίο η προσφορά οργάνων θα καλύπτει την τρομακτική ζήτηση» είπε.

Αισιοδοξία για το μέλλον

Χρειάζονται πάντως επιπρόσθετες έρευνες και δοκιμές προτού η ξενομεταμόσχευση νεφρού αποτελέσει γεγονός για πολλούς ασθενείς που σήμερα ζουν χάρη στην αιμοκάθαρση αναμένοντας επί χρόνια ένα μόσχευμα. Μένει να αποδειχθεί αν ο νεφρός του χοίρου μπορεί να είναι καλά ανεκτός επί μακρόν στο… ανθρώπινο περιβάλλον, με δεδομένο πως παρότι τα όργανα των χοίρων εμφανίζουν παρόμοιο μέγεθος και άλλα χαρακτηριστικά με εκείνα των ανθρώπων υπάρχουν και σημαντικές διαφορές μεταξύ χοίριου και ανθρώπινου οργανισμού – για παράδειγμα, οι χοίροι έχουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση σε σχέση με τους ανθρώπους.
Επιπροσθέτως, λόγω του ότι το πείραμα τερματίστηκε ύστερα από περίπου τρεις ημέρες, οι ερευνητές δεν μπορούν να είναι βέβαιοι για το αν σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου θα υπήρχε απόρριψη των ζωικών νεφρών. Σε κάθε περίπτωση, όλα δείχνουν ότι ο δρόμος για επιτυχημένες μελλοντικές ξενομεταμοσχεύσεις έχει ανοίξει…