Κορυφαίο μυθιστόρημα της ελληνικής πεζογραφίας, πολυδιαβασμένο και πολυμεταφρασμένο, τα «Ματωμένα Χώματα» της Διδώς Σωτηρίου (Αϊδίνι 1909 – Αθήνα 2004) αποτελούν ζωντανή μαρτυρία της ελληνικής ιστορίας των αρχών του 20ού αιώνα. Γι’ αυτό και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μεταφορά του στη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά για τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παλούμπη.
Κεντρικός ήρωας είναι ο Μανώλης Αξιώτης, ένας μικρασιάτης αγρότης που επιστρατεύτηκε στα Τάγματα Εργασίας του τουρκικού κράτους (1914-1918), έζησε την Καταστροφή του ’22 φορώντας τη στολή του έλληνα φαντάρου, αιχμαλωτίστηκε, έγινε λιμενεργάτης, συνδικαλιστής, μπήκε στην εθνική αντίσταση. Εγκατεστημένος πια στην Κοκκινιά διαβάζει το πρώτο βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου (η οποία το έγραψε στα πενήντα της, αφού είχε πρώτα διαγράψει μια δημοσιογραφική πορεία) με τον τίτλο «Οι νεκροί περιμένουν». Συγκινείται, αναγνωρίζοντας πτυχές και μνήμες της δικής του ζωής και, συνταξιούχος πλέον, την αναζητεί για να της παραδώσει ένα τεφτέρι με προσωπικές σημειώσεις από τις αναμνήσεις του. Αυτή είναι και η βάση, η πρώτη ύλη για τα «Ματωμένα Χώματα»…
«Γραμμένο όλο σε πρώτο πρόσωπο, το βιβλίο είναι η ιστορία του Μανώλη Αξιώτη μέσα από τα δικά του λόγια, σαν μαρτυρία, σαν ένα μεγάλο οδοιπορικό σε εκείνη την περίοδο» λέει ο Γιώργος Παλούμπης.
Ο Κώστας Καζάκος, ο Μιχάλης Σαράντης (αριστερά) και ο Αντίνοος Αλμπάνης στα «Ματωμένα Χώματα»
Η δομή της διασκευής
«Είναι ο ίδιος που μιλάει για το τι περνάει, και είναι αλήθεια ότι αυτός ο τρόπος γραφής δεν προτείνει μια θεατρική μορφή – αντιθέτως, βρίσκεται πολύ μακριά. Επιπλέον εκτός από τον βασικό ήρωα, δεν υπάρχουν πολλά πρόσωπα. Μόνον ο Δροσάκης που εμφανίζεται σε ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου και είναι λίγο σαν τον μέντορα του Αξιώτη, όλοι οι υπόλοιποι χαρακτήρες είναι περαστικοί. Οπότε πρέπει να επιλέξεις τι θα κάνεις» εξηγεί σχετικά με τη διασκευή που επέλεξε να κάνει ο ίδιος σε συνεργασία με τον Αντώνη Τσιοτσιόπουλο, με τον οποίο έχουν ξαναδουλέψει μαζί.
«Δουλέψαμε πολύ καιρό πάνω στη δομή της διασκευής. Πρώτα αποφασίσαμε τι θέλουμε από αυτό το βιβλίο, ποιος θα είναι ο θεματικός άξονας. Για εμάς το κύριο θέμα είναι η ακρότητα στην οποία μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος. Ποια είναι, υπό ακραίες συνθήκες, τα όρια του ανθρώπου, τι μπορεί να κάνει αλλά και τι μπορεί να αντέξει. Κι όλο αυτό δημιουργεί, εν τέλει, ένα αντιπολεμικό έργο». Και ο σκηνοθέτης προσθέτει: «Υπάρχει σαφώς το κομμάτι της Διδώς Σωτηρίου που έχει μια αριστερή ματιά πάνω στα πράγματα, σαν ο μέντορας του Αξιώτη να του εξηγεί όλες τις πρώτες κομμουνιστικές ιδέες. Και υπάρχει αυτό το στοιχείο και στην παράσταση, χωρίς όμως να ρίξουμε εκεί το βάρος μας, αλλά δεν μπορείς να το αγνοήσεις».
Αντιπολεμικό μήνυμα
Δομημένη σε σκηνές, η παράσταση στήθηκε πάνω στον Κώστα Καζάκο: «Γνωρίζοντας ότι θα αναλάβει τον ρόλο του Μανώλη Αξιώτη σε μεγάλη ηλικία, δημιουργήσαμε εξαρχής το πλαίσιο που τον περιλαμβάνει. Ο Καζάκος λειτουργεί ως αφηγητής και δρων πρόσωπο με τον τρόπο που εμπλέκεται κάποιος που αφηγείται τις δικές του μνήμες – σαν να τις ζει εκείνη την ώρα. Θα μπορούσε να είναι και ο πραγματικός Μανώλης Αξιώτης. Υπάρχει ένας συνεχής διάλογος αφήγησης και σκηνών – όπου ο Μιχάλης Σαράντης είναι ο Αξιώτης σε νεότερη ηλικία. Κι εκεί υπάρχει πολλή δράση, με συνεχείς σκηνές που προσπαθούν να φτάσουν την αξία των ίδιων των γεγονότων – βίαια, ακραία, αδυσώπητα, μια δύσκολη ζωή. Αν και ακολουθούμε τη διαδρομή του έργου, η παράσταση έχει κάποια χρονικά μπρος-πίσω».
Οσο για το αντιπολεμικό μήνυμα, ο Γιώργος Παλούμπης τονίζει ότι «είναι και θα είναι πάντα διαχρονικό και, δυστυχώς, επίκαιρο».
Προσωπογραφία
Αλήθεια, ο λόγος της Διδώς Σωτηρίου κυριαρχεί στην παράσταση; «Απολύτως» απαντά ο διασκευαστής και σκηνοθέτης, που εξηγεί ότι το «μοντάζ» είναι διαφορετικό ενώ ορισμένα τμήματα και γεγονότα δεν εμπεριέχονται στην παράσταση. «Κάποιες φορές για τις ανάγκες της θεατρικής προσαρμογής δημιουργήσαμε λίγους, πολύ λίγους, δικούς μας διαλόγους. Ωστόσο η παράσταση βασίζεται στον λόγο, στη γραφή της Διδώς Σωτηρίου. Είμαστε πιστοί και σεβαστήκαμε το μυθιστόρημα. Σαν προσωπογραφία μέσα σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Εκεί όπου αυτός ο άνθρωπος έζησε την ακρότατη στιγμή του και την ακρότατη στιγμή των ανθρώπων γύρω του. Δεν μας ένοιαζε ούτε να μιλήσουμε για μια εποχή ούτε να τη νοσταλγήσουμε. Θέλαμε να πούμε αυτό που λέει το βιβλίο: Τι θηρίο είναι ο άνθρωπος, τι μπορεί να αντέξει… Για να καταλήξουμε κι εμείς στην παράσταση με τη φράση «ανάθεμα στους αίτιους», όπως το μυθιστόρημα». Και ο Γιώργος Παλούμπης καταλήγει: «Δεν είναι μια παράσταση εποχής, ξεφεύγει από το ηθογραφικό κομμάτι. Είμαστε σαν ένας θίασος που έρχεται να πει την ιστορία, μια ιστορία που ακολουθεί ροκ ρυθμούς και υπό τους ήχους της ροκ μουσικής «περιγράφει» τον ήχο της σκληρότητας»…
Η συγγραφέας
Η Διδώ Σωτηρίου γεννήθηκε στο Αϊδίνι το 1909 και το 1919 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στη Σμύρνη, ως το 1922 που κατέφυγαν στην Ελλάδα (πέθανε στην Αθήνα το 2004). Κόρη του Ευάγγελου Παππά και της Μαριάνθης Παπαδοπούλου, είχε μια μικρότερη αδελφή, την Ελλη Παππά, σύντροφο μετέπειτα του Νίκου Μπελογιάννη. Σπούδασε, παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (γνώρισε στο Παρίσι τον Αντρέ Μαλρό και τον Αντρέ Ζιντ), και προτού γίνει συγγραφέας στράφηκε επαγγελματικά προς τη δημοσιογραφία. Παντρεύτηκε το 1933 τον Πλάτωνα Σωτηρίου, ο οποίος ήταν αδελφός της μητέρας της Αλκης Ζέη – η τελευταία άσκησε σημαντική επίδραση πάνω της. Αριστερή, αντιστασιακή, η Διδώ Σωτηρίου τιμήθηκε με βραβεία και διακρίσεις, ενώ το έργο της, και κυρίως τα «Ματωμένα Χώματα», έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και διδάσκεται στα σχολεία.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ:
Σκηνοθεσία Γιώργος Παλούμπης, θεατρική προσαρμογή Γιώργος Παλούμπης – Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, σκηνογραφία-ενδυματολογία Νατάσσα Παπαστεργίου, φωτισμοί Βασίλης Κλωτσοτήρας, μουσική σύνθεση Κώστας Νικολόπουλος.
Παίζουν: Κώστας Καζάκος, Μιχάλης Σαράντης, Αντίνοος Αλμπάνης, Θάνος Αλεξίου, Στέλιος Δημόπουλος, Μαρία Νεφέλη Δούκα, Τζένη Κόλλια, Φώτης Λαζάρου, Δάφνη Λιανάκη, Ευθύμης Ξυπολιτάς, Παναγιώτα Παπαδημητρίου, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, Κώστας Φυτίλης, Aντώνης Χρήστου. Μουσικοί επί σκηνής: Αθηνόδωρος Καρκαφίρης και Βαγγέλης Παρασκευαΐδης.
Δημοτικό Θέατρο Πειραιά: Από 29/4/2022. Παραστάσεις: Τετάρτη & Κυριακή (19.00), Πέμπτη & Παρασκευή (21.00), Σάββατο (18.00 & 21.00).
