Zούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από το ίδιο είδος «πυρηνικής διπλωματίας» που σημάδεψε τη δεκαετία του 1950 και τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Με τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να κάνει προειδοποιήσεις για τα πυρηνικά, ο κίνδυνος ενός καταστροφικού εσφαλμένου υπολογισμού είναι εμφανής. Αραγε ποια είναι τα διδάγματα από τον Ψυχρό Πόλεμο που θα πρέπει να συμβάλουν στις προσπάθειες για την αποτροπή πυρηνικής καταστροφής σήμερα και στο μέλλον; Για να απαντήσω σε αυτό, μελέτησα το βιβλίο «Πυρηνική Τρέλα: Μια νέα ιστορία της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα» του Σέρχι Φόκι.
Ενώ η πυρηνική αιχμή έχει έρθει στο προσκήνιο με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το έδαφος προετοιμάστηκε το 2001, όταν ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους αποφάσισε να αποσύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Συνθήκη του 1972 κατά των Βαλλιστικών Πυραύλων, η οποία θεωρήθηκε θεμέλιος λίθος για τη στρατηγική σταθερότητα. Επειτα από αυτή την κίνηση, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία άρχισαν σταδιακά να διαβρώνουν το στρατηγικό καθεστώς ελέγχου των εξοπλισμών που είχε προκύψει στον απόηχο της κουβανικής κρίσης πυραύλων ώστε να αποτρέψουν παρόμοιες αντιπαραθέσεις.
Πενήντα χρόνια αργότερα, η λογική που οδήγησε σε αυτή τη συμφωνία φαίνεται να λείπει. Η κουβανική πυραυλική κρίση χρειάστηκε 13 ημέρες για να επιλυθεί. Ο Νικίτα Χρουστσόφ και ο Τζον Κένεντι αναγνώρισαν ότι ο παραμικρός λάθος υπολογισμός ή ατύχημα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια παγκόσμια πυρηνική καταστροφή. Δεν βλέπουμε παρόμοια ανησυχία για την ανθρωπότητα από τους σημερινούς ηγέτες μας, με τον Πούτιν να επιδεικνύει μια ιδιαίτερα σκληρή στάση απέναντι στην ανθρώπινη ζωή. Το πρώτο βήμα πρέπει να είναι η αναγνώριση της υπαρξιακής φύσης της πυρηνικής απειλής. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι την τελευταία στιγμή πίστευα ότι ο Πούτιν δεν θα ξεκινούσε έναν πόλεμο με την Ουκρανία. Σε τελική ανάλυση, έχει επιδείξει όλα αυτά τα χρόνια κάποιον πραγματισμό. Ας δούμε τον πόλεμο στη Γεωργία το 2008. Η Ρωσία μπήκε και βγήκε γρήγορα στο Τσκινβάλι, την πρωτεύουσα της Νότιας Οσετίας, αφότου ο τότε πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι διέταξε να βομβαρδιστεί η πόλη. Η όλη σύγκρουση διήρκεσε λιγότερο από δύο εβδομάδες και έληξε με την αναγνώριση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας από τη Ρωσία ως ανεξάρτητων κρατών. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 ήταν μια άλλη γρήγορη επιχείρηση.
Ασυνήθιστη κίνηση
Η εισβολή στην Ουκρανία – η οποία έλαβε χώρα έπειτα από τρεις μήνες έντονων διεθνών συνομιλιών – ήταν πολύ ασυνήθιστη για τον Πούτιν. Ενώ η ρητορική του που αμφισβητεί το δικαίωμα της Ουκρανίας να υπάρχει ως ανεξάρτητο κράτος κλιμακώνεται εδώ και αρκετό καιρό, η απόφαση για εισβολή φαινόταν απερίσκεπτη και παρορμητική, κυρίως επειδή έρχεται σε αντίθεση με το εθνικό συμφέρον της Ρωσίας. Τώρα που ο Πούτιν πήρε αυτή την απόφαση, ωστόσο, υπάρχουν λίγες πιθανότητες να τα παρατήσει εύκολα.
Αντίθετα, θα συνεχίσει τη βία μέχρι να ικανοποιηθούν τα αιτήματά του. Αυτό σημαίνει ότι η Ουκρανία θα έπρεπε ενδεχομένως να αναγνωρίσει την Κριμαία ως μέρος της Ρωσίας και να αναγνωρίσει το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ ως ανεξάρτητες δημοκρατίες, παραδίδοντας έτσι στον Πούτιν έναν χερσαίο διάδρομο προς την Κριμαία. Θα πρέπει επίσης να δεσμευτεί για στρατηγική ουδετερότητα και να αποδεχτεί όρια στις ένοπλες δυνάμεις της.
Το αν η Ουκρανία θα συμφωνήσει σε αυτούς τους μάλλον δραστικούς όρους είναι ένα άλλο ερώτημα. Αλλά οι ηγέτες της Ουκρανίας θα πρέπει να λογοδοτήσουν για το γεγονός ότι ο Πούτιν δεν έχει πολλά να χάσει. Επιπλέον, όπως παρατήρησε πρόσφατα ο Ρίτσαρντ Χάας του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, ο Πούτιν φαίνεται να ενδιαφέρεται πιο πολύ να δηλώσει ότι οι άλλες χώρες δεν πρέπει να αγνοούν τη Ρωσία ή να σνομπάρουν τον πρόεδρό της, παρά να κάνει μια συμφωνία. Σε κάθε περίπτωση, εάν οι δύο πλευρές καταλήξουν σε συμφωνία, αυτή πρέπει να περιλαμβάνει διατάξεις που να απαγορεύουν ουσιαστικά στη Ρωσία να επιχειρήσει ξανά κάτι τέτοιο.
Ο Πούτιν λέει ότι η Ρωσία δεν χρειάζεται τη Δύση και υπόσχεται ότι η χώρα θα ευδοκιμήσει μόνη της. Αλλά αυτοί οι ισχυρισμοί αγνοούν εντελώς τα ιστορικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένης της εμπειρίας της ίδιας της Ρωσίας από τη σοβιετική εποχή. Καμία χώρα δεν είναι καλύτερα όταν είναι αποκομμένη από τον κόσμο.
Ενα ερώτημα που έχει τεθεί επανειλημμένα από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία είναι ο ρόλος που μπορεί να παίξει η Κίνα, είτε στη στήριξη της ρωσικής οικονομίας είτε στην πίεση του Πούτιν να τερματίσει τη βία. Είναι πιθανό ο κινέζος πρόεδρος Σι να ελέγχει περισσότερους μοχλούς για να επηρεάσει τις ενέργειες του Πούτιν από οποιονδήποτε άλλο παγκόσμιο ηγέτη, ξεκινώντας από την παροχή – ή την αναστολή – οικονομικής βοήθειας. Ομως, μέχρι στιγμής, φαίνεται να έχει λίγη όρεξη για παρέμβαση, φαίνεται να μη θέλει ούτε να συγχωρήσει ούτε να καταδικάσει τις ενέργειες του Πούτιν. Ισως θέλει να αποφύγει τα δυτικά αντίποινα, με τα οποία απείλησε ο Μπάιντεν. Ή ίσως απλώς έχει αποφασίσει ότι ο πόλεμος του Πούτιν δεν αξίζει ώστε να διακινδυνεύσει τη φήμη της Κίνας. Αυτό μπορεί ακόμα να αλλάξει. Αλλά είναι απολύτως πιθανό τα συμφέροντα του Σι να εξυπηρετούνται καλύτερα από τη συνέχιση του πολέμου παρά από τον τερματισμό του. Σε σύγκριση με τον Πούτιν, ο Σι εμφανίζεται ιδιαίτερα προβλέψιμος και πραγματιστής. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η επιθετικότητα του Πούτιν στέλνει ένα σημαντικό μήνυμα: μη σπρώχνετε αυταρχικούς ηγέτες στο χείλος του γκρεμού.
Η Νίνα Χρούστσεβα, δισεγγονή του πρώην ηγέτη της ΕΣΣΔ Νικίτα Χρουστσόφ, είναι καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο New School της Νέας Υόρκης και συγγραφέας
