Τον Μάιο του 2015 ο Σεργκέι Λαβρόφ υποστήριξε δημοσίως ότι Βουλγαρία και Αλβανία εποφθαλμιούν και επιθυμούν να μοιραστούν εξ ημισείας τα εδάφη της Βόρειας Μακεδονίας. Η δήλωση του ρώσου υπουργού Εξωτερικών δεν έγινε σε «ουδέτερο» χρόνο. Την περίοδο εκείνη, η – τότε – πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας μαστιζόταν από μεγάλη εσωτερική κρίση, καθώς είχε αποκαλυφθεί ότι η – φιλική προς τη Μόσχα – κυβέρνηση του Νίκολα Γκρούεφσκι παρακολουθούσε πολιτικούς αντιπάλους, αξιωματούχους, πολίτες κ.ά.
Τα συστατικά της πολιτικής
Η παραγωγή αστάθειας – πιο κομψά, η λεγόμενη αποδιοργάνωση -, η διάδοση θεωριών συνωμοσίας και παραπληροφόρησης που συμπυκνώνονται στη δήλωση του Λαβρόφ αποτελούν μερικά από τα βασικά συστατικά της ρωσικής πολιτικής στην περιοχή της Βαλκανικής.
Με ποικίλους τρόπους, η Μόσχα επιθυμεί – και καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες προς αυτόν τον στόχο – να είναι τα Βαλκάνια ασταθή, κατακερματισμένα και μακριά από τους εχθρούς της: την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και το ΝΑΤΟ. Αν και η περιοχή δεν αποτελεί κεντρική προτεραιότητα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, για το Κρεμλίνο αντιπροσωπεύει ένα τμήμα της ευρύτερης γεωπολιτικής αντιπαράθεσής του με τη Δύση.
Η εμπλοκή ανάμεσα σε Αθήνα – Σκόπια
Απτό παράδειγμα ήταν η ρωσική εμπλοκή κατά τις διαπραγματεύσεις Αθήνας – Σκοπίων για την επίλυση του Ονοματολογικού. «Ενώ το φλερτ του Τσίπρα με τη Ρωσία πιθανότατα ήταν μια τακτική διαπραγμάτευσης, η Μόσχα έκανε παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια της θητείας του» σημειώνει ο Πολ Στρόνσκι της γνωστής δεξαμενής σκέψης Carnegie Endowment for International Peace. Σύμφωνα με τον εγνωσμένου κύρους αναλυτή, «Ρώσοι ολιγάρχες και άλλοι με δεσμούς με τον ακραίο ρωσικό εθνικισμό έχουν κατηγορηθεί ότι προσέγγισαν την Ακροδεξιά της Ελλάδας για λογαριασμό του Κρεμλίνου. Ενα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι οι αλληλεπιδράσεις του Κονσταντίν Μαλοφέεβ με τις ελληνικές ελίτ». Οι διαδηλώσεις, οι αντιδράσεις και τα όσα εκτυλίχθηκαν σε προσκήνιο και παρασκήνιο στις δύο χώρες πριν αλλά και μετά τη συνομολόγηση της Συμφωνίας των Πρεσπών είναι αυτά που οδήγησαν την ελληνική κυβέρνηση στο να απελάσει τέσσερις διπλωμάτες το καλοκαίρι του 2018.
Η προσοχή στα ασταθή κράτη
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και το συνακόλουθο ξέσπασμα του πολέμου έχουν προκαλέσει αρκετές συζητήσεις για τις πιθανές παρεπόμενες συνέπειες στη Βαλκανική. Αυτές οι συζητήσεις επικεντρώνονται ιδιαίτερα σε ασταθή κράτη όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη αλλά και σε συνεχιζόμενες διενέξεις όπως αυτή μεταξύ Πρίστινας – Βελιγραδίου. Θα μπορούσαν να είναι τα Βαλκάνια η επόμενη εστία ανάφλεξης;
«Ζήτημα πολεμικής ανάφλεξης, από την άποψη της «σκληρής ασφάλειας» (hard security), δεν υπάρχει. Η Ρωσία έχει επιρροή σε συγκεκριμένες χώρες και χώρους. Ρωσική επιρροή υπήρχε και θα υπάρχει στα Βαλκάνια» σημείωναν στο «Βήμα» ανώτεροι διπλωματικοί αξιωματούχοι. Το βλέμμα πολλών όμως στρέφεται εσχάτως στη Σερβία.
Οι σερβικοί εξοπλισμοί
Την ίδια στιγμή, η επίταση της αγοράς εξοπλισμών από τη Σερβία προκαλεί ανησυχίες στην περιοχή, όπως αποτυπώθηκε στις δηλώσεις του προέδρου του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς και του πρωθυπουργού του Κοσόβου Αλμπίν Κούρτι. Προ ημερών, κατέφθασε στο Βελιγράδι το κινεζικό αντιαεροπορικό πυραυλικό σύστημα FK-3, ενώ ο προσφάτως επανεκλεγείς πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς διεμήνυσε την επιθυμία της χώρας του να προμηθευτεί μαχητικά αεροσκάφη Rafale και τουρκικά drones Bayraktar TB-2.
«Εμείς δεν είμαστε στο ΝΑΤΟ ή αλλού. Οφείλουμε να προστατέψουμε μόνοι μας τον εαυτό μας» υπογράμμιζαν χαρακτηριστικά σέρβοι αξιωματούχοι. Μια παράμετρος που πολλοί δεν έχουν υπολογίσει και ενδεχομένως να παίξει καταλυτικό ρόλο στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας είναι οι σχέσεις Γαλλίας και Σερβίας. Προ διετίας, ο Εμανουέλ Μακρόν είχε βρεθεί στο Βελιγράδι, όπου επί 15 λεπτά μίλησε στα σερβικά. Οι δύο χώρες έχουν στενές σχέσεις, ενώ μεγάλες γαλλικές εταιρείες έχουν αναλάβει την κατασκευή του μετρό στη σερβική πρωτεύουσα και άλλα σημαντικά έργα. Και βέβαια δεν πρέπει να λησμονείται ότι τα τελευταία χρόνια μεγάλα κινεζικά κεφάλαια έχουν προβεί σε εκτεταμένες επενδύσεις στην κομβική βαλκανική χώρα.
Ρωσικές αιχμές προς το Βελιγράδι
Η πρόθεση της Σερβίας να προμηθευτεί γαλλικά μαχητικά αεροσκάφη ενδεχομένως να φανερώνει και μια πιο ευρωπαϊκή στροφή της χώρας, η οποία φαίνεται ότι θα ήταν θετική στη δημιουργία ευρωστρατού. Η όλη κινητικότητα δεν διέλαθε της ρωσικής προσοχής. «Εχουμε γνώση των πιέσεων που δέχεται η Σερβία. Καταγράφουμε επίσης τις διακηρύξεις του Βελιγραδίου για τη φιλία με τη Ρωσία. Ισως υπάρχει διαφορετική αντίληψη της φιλίας» δήλωσε πρόσφατα η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα. Μπορεί η τοποθέτησή της να έγινε με αφορμή την υπερψήφιση από σερβικής πλευράς της πρότασης για αποπομπή της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, όμως η Μόσχα γνωρίζει ότι πιθανή απομάκρυνση του Βελιγραδίου από αυτή θα της απομειώσει τη βασική εστία επιρροής της στην περιοχή.
«Το Βελιγράδι έχει παράδοση να πατάει σε πολλές βάρκες» ανέφεραν άριστα ενημερωμένες πηγές, ενώ σχετικά με την προμήθεια εξοπλισμών τόνιζαν ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για επικίνδυνες προθέσεις από πλευράς Σέρβων.
Πανσλαβισμός, Ορθοδοξία και… ενεργειακοί πόροι
Στο πλαίσιο της ρωσικής πολιτικής στα Βαλκάνια, η Μόσχα αξιοποιεί προς ίδιον όφελος το πολιτισμικό αφήγημα του πανσλαβισμού και το θρησκευτικό αφήγημα της Ορθοδοξίας. Ταυτόχρονα, έχει στα χέρια της και πιο πρακτικά εργαλεία, όπως η ενεργειακή «κάνουλα» προς τις χώρες της περιοχής. Αυτό που και με τον ρωσοουκρανικό πόλεμο αποδείχθηκε το μεγάλο της χαρτί, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Η απόπειρα κατά Τζουκάνοβιτς και οι φήμες για εμπλοκή της Μόσχας
Τον Οκτώβριο του 2016, οι αρχές ασφαλείας του Μαυροβουνίου απέτρεψαν την απόπειρα δολοφονίας του Μίλο Τζουκάνοβιτς (φωτογραφία αριστερά), τότε πρωθυπουργού και σημερινού προέδρου της χώρας. Ο φιλοδυτικός ηγέτης της μικρής βαλκανικής χώρας είχε αποφασίσει να προωθήσει την ένταξη της χώρας του στο ΝΑΤΟ. Η απόπειρα δολοφονίας του λέγεται ότι οργανώθηκε από στελέχη της αντιδυτικής αντιπολίτευσης και μέλη των σερβικών υπηρεσιών ασφαλείας, οι οποίοι φέρεται ότι είχαν λάβει οδηγίες από την ισχυρή GRU, τη Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών της Ρωσίας. Το συγκεκριμένο περιστατικό εντάσσεται σε «πολιτικές» άλλου επιπέδου. Πριν από την απόπειρα δολοφονίας, χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωναν στην Ποντγκόριτσα, την πρωτεύουσα του Μαυροβουνίου, εναντίον της ευρωατλαντικής προοπτικής της χώρας τους.
