Το ραντεβού μας δίνεται στην Πλάκα, τη Δευτέρα 11 Απριλίου, στην αθηναϊκή έδρα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, του οποίου είναι πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου από το 1993.
Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ µάς υποδέχεται στο γραφείο της. Το προηγούμενο βράδυ έχει ξενυχτήσει, με την κόρη της, Μαρί-Ελέν, να της «μεταδίδει» από το Παρίσι τηλεφωνικά τα αποτελέσματα των γαλλικών εκλογών.
Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, η διαπρεπής βυζαντινολόγος, υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρύτανης στο Πανεπιστήµιο της Σορβόννης, πρύτανης του Πανεπιστηµίου της Ευρώπης, αλλά και πρόεδρος του Κέντρου Τέχνης και Πολιτισµού Ζορζ Ποµπιντού-Μποµπούρ.
Είναι τελικά πάνω απ’ όλα μια διεθνής Ελληνίδα. Μια γυναίκα αυτόφωτη και αυτεξούσια, μια γυναίκα με ζωή κυριολεκτικά μυθιστορηματική. Είναι η πορεία της από τον προσφυγικό κόσμο του Βύρωνα μέχρι την Πόλη του Φωτός, είναι η αντίσταση στην Κατοχή. Είναι ο γάμος της με τον Ζακ Αρβελέρ, γόνο μεγαλοαστικής οικογένειας του Παρισιού, και η γέννηση της μοναχοκόρης της.
Και φυσικά η ανάδειξή της σε εξέχουσα ακαδημαϊκή προσωπικότητα της Ευρώπης και δημόσιο πρόσωπο της Γαλλίας. Πάντα μοίραζε τον χρόνο της ανάμεσα σε Ελλάδα και Γαλλία. Σήμερα, λόγω της πανδημίας, έχει μείνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα και της λείπουν η κόρη της και η εγγονή της που αγαπά πολύ. «Η εγγονή μου με κοροϊδεύει για την προφορά μου στα γαλλικά» λέει γελώντας.
«Αλλά να ξέρετε αυτή η προφορά πολλές φορές με έσωσε… Θυμάμαι μια Κυριακή βράδυ μού τηλεφωνούν από το Πανεπιστήμιο Paris 6 ότι 15 άτομα έχουν μπει και καταστρέφουν τους υπολογιστές. Τηλεφώνησα στον αρχηγό της Γαλλικής Αστυνομίας. «Θα πάτε αμέσως μέσα στο Πανεπιστήμιο και δεν θα τους διώξετε απλά, θα τους συλλάβετε!» του είπα. Ξέρετε τι μου απάντησε; «Κυρία Αρβελέρ, ευτυχώς που έχετε διατηρήσει την προφορά σας και μπορέσαμε να καταλάβουμε ότι είστε πράγματι εσείς που τηλεφωνείτε τώρα!». Και πράγματι τους έπιασαν και τους πέρασαν αυτόφωρο και έκτοτε δεν ξανασυνέβησαν τέτοια περιστατικά στα πανεπιστήμια».
Κυρία Αρβελέρ, ποια είναι η εκτίµησή σας για τις γαλλικές εκλογές;
«H Λεπέν και οι συνάδελφοί της συγκέντρωσαν πάνω από 23%. Αυτό δεν δείχνει τίποτα άλλο από την πτώση του δημοκρατικού αισθήματος του πιο δημοκρατικού λαού της Ευρώπης. Δεύτερη έκπληξη ήταν ο Μελανσόν που απέσπασε περίπου το 22%. Στον δεύτερο γύρο, που θα διεξαχθεί στις 24 Απριλίου, εμείς στην Ελλάδα θα γιορτάζουμε το Πάσχα. Ελπίζω και στη Γαλλία να έχουν ανάσταση. Εννοώ την εκλογή Μακρόν. Αν χάσει ο Μακρόν, η Ευρώπη χάνει και τον τελευταίο υποστηρικτή της».
Δεν είναι πάντως περίεργο να κινδυνεύουµε να εκλεγεί στον πιο δηµοκρατικό λαό της Ευρώπης, όπως είπατε, µια πρόεδρος όπως η Λεπέν;
«Είναι όντως περίεργο, τίποτε όμως δεν είναι πλέον το ίδιο με χθες. «Νew Realities», νέες πραγματικότητες, όπως ήταν και ο εφετινός τίτλος του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών. Οι μεγάλες κρίσεις γεννούν νέες πραγματικότητες, αλλά ας ευχηθούμε αυτές οι νέες πραγματικότητες να μην υπονομεύσουν τις θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού μας».
Είναι ο ψηφιακός κόσµος µία νέα πραγµατικότητα;
«Βεβαίως. Είναι μια νέα πραγματικότητα με τα καλά της και τα προβλήματά της που έγινε πλέον συνήθεια. Με ένα κλικ μπορείς να συγκεντρώσεις τόσες πληροφορίες. Μπορείς να βλέπεις και να επικοινωνείς με τον άλλον εξ αποστάσεως. Ποιος όμως έχει τον έλεγχο; Φοβάμαι ότι έτσι δημιουργείται ένα ηλεκτρονικό παραπέτασμα που οδηγεί όχι σε έναν καλύτερο κόσμο, αλλά στο χάσιμο του μέτρου. Ο Δάντης σε αυτούς που μπαίνουν στην κόλαση φωνάζει «αφήστε κάθε ελπίδα» ακριβώς γιατί έχουν ξεπεράσει το όριο. Χρειάζεται προσοχή».
Πόσο πιστεύετε ότι θα διαρκέσει η κρίση και πού θα µας οδηγήσει;
«Νομίζω ότι η κρίση ήρθε για να μείνει. Ξέρετε, όταν ήμουν μικρή, κάποτε με ρώτησαν «ποιους θαυμάζεις;». Aπάντησα «αυτούς που ξέρουν πολλά». Οταν μεγάλωσα και με ρώτησαν ξανά, απάντησα «αυτούς που κάνουν πολλά». Μιλούσα βέβαια πάντα για αγαθές πράξεις. Αν με ρωτήσεις σήμερα, θα σου απαντήσω ότι θαυμάζω αυτούς που ανέχονται πολλά. Είναι πολύ δύσκολο να μην αλλοτριωθείς, να μη χάσεις το αξιακό σου σύστημα με όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας, με τη βία, με την οργή, με τον θάνατο όλων των αξιών».
Την κατάσταση στην Ουκρανία αυτή τη στιγµή πώς την κρίνετε;
«Πριν σας απαντήσω αυτό, θέλω να πω κάτι άλλο. Με ενόχλησε πολύ που κάποιοι θύμωσαν γιατί ένας μαχητής από το τάγμα του Αζόφ μίλησε στην ελληνική Βουλή. Δεν λέω, ως κίνηση περίττευε, αλλά όταν είσαι αρχηγός ενός κράτους που ισοπεδώνεται δεν μπορείς να ζητήσεις πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων από τους πολίτες σου που πολεμούν για την ελευθερία. Υπήρξε ακόμη κριτική στον Ζελένσκι γιατί δεν μίλησε για την Κύπρο. Μας πώς να μιλήσει όταν στις διαπραγματεύσεις εμπλέκεται η Τουρκία; Στην ελληνική Βουλή ήρθε να πει τα δικά του, όχι τα δικά μας. Και πρέπει να θυμηθούμε και κάτι απλό: στην πολιτική και τη διπλωματία δεν υπάρχουν ούτε σταθερές φιλίες ούτε σταθερές εχθρότητες. Το μόνο σταθερό είναι τα συμφέροντα. Η ρωσική εισβολή συνιστά ωμή παραβίαση του διεθνούς δικαίου και της εθνικής ανεξαρτησίας μιας χώρας. Η Ρωσία χρησιμοποίησε κάθε είδους πρόσχημα για να εισβάλει στην Ουκρανία. Τα εγκλήματα των Ρώσων που αποκαλύπτονται καθημερινά αποτελούν το ορατό σημείο της απάνθρωπης φύσης των ολοκληρωτικών καθεστώτων».
Κάτι που εκπλήσσει είναι ότι στη χώρα µας τελικά έχουµε πολλούς υποστηρικτές του Πούτιν…
«Καθόλου να μη σας εκπλήσσει. Το 1453 πέφτει η Κωνσταντινούπολη και όλα τα βαλκανικά ορθόδοξα κράτη βρίσκονται υπό οθωμανική κατοχή. Το μόνο ορθόδοξο ελεύθερο κράτος είναι η Ρωσία, η οποία δείχνει την αντιπαλότητά της στο Ισλάμ. Η Ρωσία γίνεται η λεγόμενη τρίτη Ρώμη, μετά την αρχαία Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη, και οι προφητείες λένε ότι το ξανθό γένος θα μας σώσει. Σκεφτείτε ότι μέχρι το 1917 υπήρχε ένας τεράστιος σταυρός στην Οδησσό για να τον τοποθετήσουν οι Ρώσοι ξανά στην Αγια-Σοφιά. Η ομόδοξος Ρωσία έγινε στο μυαλό των Ελλήνων μεγάλο στήριγμα του υπόδουλου γένους. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι στα 400 χρόνια σκλαβιάς που ακολούθησαν οι Ρώσοι δεν βοηθήσαν τους Ελληνες. Αυτή, λοιπόν, η πίστη στο ξανθό γένος μάς διαπότισε, και αυτό σήμερα εξηγεί και τα ανεξήγητα που συμβαίνουν. Oπως το γεγονός ότι βρέθηκαν δύο ορχήστρες που δεν ήθελαν να συμπράξουν με τον Λεωνίδα Καβάκο σε συναυλία όπου τα έσοδα θα δίνονταν υπέρ του ουκρανικού λαού και της ανοικοδόμησης του μαιευτηρίου στη μαρτυρική Μαριούπολη ή το γεγονός ότι κάποιοι αντέδρασαν στη Λυρική Σκηνή γιατί μία παράσταση αφιερώθηκε στην Ουκρανία».
Η γνώµη σας για τον Πούτιν ποια είναι;
«Ετυχε να συναντηθώ σε κάποιο γεύμα μαζί του, πριν από περίπου δέκα χρόνια, σε μια εκδήλωση στην πρεσβεία της Ρωσίας στο Παρίσι. Το πρώτο που μου έκανε εντύπωση ήταν το πόσο μικρός το δέμας είναι. Μικροσκοπικός θα έλεγα. Το δεύτερο που μου έκανε εντύπωση ήταν το γεγονός ότι ήταν ενημερωμένος για όλους τους συνδαιτυμόνες. Το τρίτο που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι η πρεσβεία είχε μέσα άγιες εικόνες με αναμμένα καντηλάκια. Εμεινα έκπληκτη. Εντάξει, καταλαβαίνω να έχει εικόνες. Αλλά και καντηλάκια αναμμένα; Το πράγμα προετοιμαζόταν δηλαδή. Τι εννοώ; Δείτε σήμερα την υποστήριξη που λαμβάνει από τον Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Κύριλλο, ο οποίος ευλογεί τον πόλεμο. Τώρα σε σχέση με τον Πούτιν, νομίζω πως η Δύση δεν έχει καταλάβει ότι έχει πίσω του έναν λαό που τον λατρεύει. Ο Πούτιν είναι αυτός που τους έφερε το γόητρό τους πίσω. Για αυτούς είναι ο εθνικός τους ήρωας, όχι ο παρανοϊκός δικτάτορας όπως τον γνωρίζει η Δύση».
Κυρία Αρβελέρ, τον περασµένο Δεκέµβριο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg το εξαιρετικό σας βιβλίο «Μικρασία, καρδιά του ελληνισµού».
«Οι γονείς μου γεννήθηκαν και έζησαν στη Μικρασία, στη Βιθυνία, από όπου τους ξερίζωσε βίαια η καταστροφή του 1922. Κρατώ μέχρι τώρα το κλειδί τού εκεί σπιτιού τους που έφεραν μαζί. Στην ιστορία του ελληνισμού υπάρχουν δύο μεγάλες καταστροφές: η μία είναι η πτώση της Πόλης και η άλλη η Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Μικρά Ασία ξεκινά το ελληνικό πνεύμα και δυστυχώς στη Μικρά Ασία τελειώνει η Μεγάλη Ιδέα. Μετά το 1922 δεν υπάρχει πλέον η ελπίδα της ανάκτησης της Πόλης. Αυτό το βιβλίο αναφέρεται την ιστορία αυτού του τόπου, χωρίς, αν θέλετε, να πέφτω σε μεγάλη επιστημοσύνη, δεν έβαλα παραπομπές και σημειώσεις δηλαδή. Πρέπει πιστεύω να γνωρίζουμε τι έδωσαν οι Μικρασιάτες για την Ελλάδα που θεωρούσαν πάντα πατρίδα τους».
Πόσο σηµαντική είναι λοιπόν η Μικρά Ασία για την Ιστορία µας;
«Η Μαργαρίτα Γιουρσενάρ έγραψε ότι η παγκόσμια Ιστορία αρχίζει από την αφύπνιση του ελληνικού πνεύματος. Και ο ιστορικός χώρος αυτής της αφύπνισης είναι η αιγαιακή Μικρασία και τα νησιά της, με κέντρο κυρίως τη Μίλητο και την Εφεσο. Σκεφτείτε τον Ηρόδοτο, τον Θαλή, οι οποίοι έκαναν και τον πρώτο στοχασμό για την κοσμογονία. Δεύτερον, χωρίς τη Μικρά Ασία δεν υπάρχει Βυζάντιο. Τι εννοώ; Το Βυζάντιο ως συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας χαίρει παγκοσμιότητας και ως χριστιανικό χαίρει αιωνιότητας. Οταν όμως εμφανίστηκαν οι Αραβες στην Ανατολή, έχασε τις επαρχίες, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, τη Συρία, και ως καρδιά του έμεινε η Μικρά Ασία. Ο ρόλος της Μικράς Ασίας βέβαια συνεχίστηκε και το 1821: ο αρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης ήταν πρώτα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και αργότερα ο αδελφός του Δημήτριος. Δύο Πόντιοι δηλαδή. Πρέπει ακόμη να πούμε ότι μετά την Καταστροφή του 1922, το Αιγαίο υποφέρει από ημιπληγία. Και θέλω να πω ότι το 1,5 εκατ. προσφύγων που ήρθαν στην Ελλάδα έφεραν έναν καινούργιο πολιτισμό. Επρεπε να περάσουν όμως σχεδόν τρεις γενιές για να εκτιμηθεί η προσφορά των Μικρασιατών. Και γι’ αυτό και σημειώνω ότι μου φαίνεται απαραίτητο να δημιουργηθούν πανεπιστημιακές έδρες, κέντρα ερευνών και μελέτης – υποδειγματικό παραμένει το κέντρο που ίδρυσε η Μέλπω Μερλιέ – αλλά και ιδρύματα που θα διασώσουν δείγματα του μικρασιατικού ελληνικού πολιτισμού. Αυτοί οι άνθρωποι πρόσφεραν στις τέχνες, στα γράμματα, στις επιστήμες, στην εξυγίανση των συνθηκών ζωής, στους τρόπους διατροφής και σε τόσα άλλα».
Κυρία Αρβελέρ, είστε µια γυναίκα που όλοι επιζητούν την παρέα της. Εσάς, αλήθεια, µε ποιους ανθρώπους σάς αρέσει να κάνετε παρέα;
«Προσωπικά, δεν επιζητώ τίποτα και κανέναν που δεν είναι αληθινός. Οπως έλεγε και η μάνα μου, «το πρόσωπο είναι σπαθί». Μου αρέσει η συντροφιά των νέων. Πάντοτε έχω κάτι να μάθω από τα νέα παιδιά».
