Νίκος Αργύρης: «Στην Ελλάδα δεν ασκείται πολιτική βιβλίου»

Η Ενωση Ελληνικού Βιβλίου (ΕΝΕΛΒΙ) συμπληρώνει εφέτος δέκα χρόνια λειτουργίας. Ιδρυμένη στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, το 2012, θεωρείται το συνδικαλιστικό όργανο των «μεγάλων» εκδοτών. Οι πρόσφατες αρχαιρεσίες ανέδειξαν ένα διοικητικό συμβούλιο νέων ανθρώπων, σαραντάρηδες οι περισσότεροι: Κωνσταντίνος Δαρδανός (εκδ. Gutenberg), Αργύρης Καστανιώτης (εκδ. Καστανιώτη), Ραχήλ Καπόν (εκδ. Καπόν), Βασίλειος Βαρδάκας (εκδ. Key Books). Οι νέες δοκιμασίες ενώπιον των οποίων βρίσκεται το βιβλίο και οι προσεχείς στόχοι της ΕΝΕΛΒΙ ήταν τα θέματα που συζητήσαμε με τον νέο της πρόεδρο, τον σαραντατριάχρονο Νίκο Αργύρη (εκδ. Ικαρος), ο οποίος διαδέχεται, ύστερα από οκτάχρονη θητεία, τον Γιάννη Κωνστανταρόπουλο (εκδ. Μίνωας).

Ποιες είναι οι προκλήσεις της εποχής μας απέναντι στο βιβλίο τις οποίες καλείστε ως νέο διοικητικό συμβούλιο της ΕΝΕΛΒΙ να αντιμετωπίσετε;

«Μια νέα πρόκληση είναι το audiobook, ένα νέο προϊόν, που έχει την ιδιαιτερότητα ότι και κάποιος άλλος αποκτά δικαιώματα πάνω στο βιβλίο, όταν γίνεται μια ηχογράφηση και παράγεται ένα ηχητικό αρχείο. Εμπορικές επιχειρήσεις από άλλους χώρους στέλνουν προτάσεις στους εκδότες και πρέπει κανείς να είναι ενήμερος για το πώς θα τις χειριστεί και ποια είναι τα δικαιώματά του. Υπάρχει το θέμα των αυξήσεων στην παραγωγή και στις πρώτες ύλες που εκτόξευσαν το κόστος πάρα πολύ απότομα. Είδαμε αυξήσεις στο χαρτί που ξεκινούν από το 30% και φτάνουν το 80% σε ορισμένα είδη χαρτιού. Ηδη από πέρυσι, εν μέσω κορωνοϊού, είχαμε αυξήσεις στα μεταφορικά που αφορούσαν τις εισαγωγές από το εξωτερικό, ειδικά την Ασία, χαρτιού ή έτοιμων βιβλίων για όσους τυπώνουν στο εξωτερικό. Τώρα έχουμε την αύξηση στην ενέργεια που συμπαρασύρει τα πάντα. Και βέβαια υπάρχει και ο παραδοσιακός ρόλος μιας συνδικαλιστικής ένωσης: η επικοινωνία με το κράτος και τους φορείς που ασχολούνται με το βιβλίο».

Βρισκόμαστε μπροστά στην ενεργειακή κρίση και σε έναν πόλεμο ο οποίος επηρεάζει τους πάντες. Νομίζω όμως ότι οι έλληνες εκδότες έχουμε γίνει αρκετά ανθεκτικοί και έμπειροι στη διαχείριση κρίσεων και είμαι αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρουμε και τώρα

Θα δούμε μεγάλες αυξήσεις στην τιμή του βιβλίου ως συνέπεια όλων αυτών που αναφέρατε;

«Δεν πιστεύω ότι η αύξηση της τελικής τιμής του βιβλίου θα είναι μεγαλύτερη του 10%-15%. Ερχόμενοι από ένα πολύ θετικό 2021, κατά το οποίο βιβλιοπώλες και εκδότες είχαν καλή οικονομική εικόνα και αύξηση των πωλήσεων, είδαμε στο πρώτο τρίμηνο του 2022 τις πωλήσεις να πέφτουν, σε ολόκληρο τον κλάδο της λιανικής. Ο κόσμος είναι πιεσμένος και δεν μπορεί να διαχειριστεί μεγάλες ανατιμήσεις στα προϊόντα. Ωστόσο, για να απορροφηθεί αυτή η αύξηση του κόστους παραγωγής εκτιμώ ότι θα υπάρξει μείωση στους τίτλους προς έκδοση και στα τιράζ».

Σε έναν απολογισμό των πρώτων δέκα χρόνων, θεωρείτε ότι υλοποιήθηκε η φιλοδοξία των ιδρυτικών μελών της ΕΝΕΛΒΙ «να αποτελέσει έναν πυρήνα διάδοσης και προώθησης του βιβλίου σε όλη την επικράτεια και στο εξωτερικό, προβάλλοντας το ιδανικό της φιλαναγνωσίας»;

«Στο κομμάτι της προώθησης της φιλαναγνωσίας, η ΕΝΕΛΒΙ έχει καθιερώσει και διοργανώνει κάθε χρόνο, με τη φροντίδα του Κώστα Γκοβόστη και με αρκετή επιτυχία, πολλές εκδηλώσεις στην Αθήνα με αφορμή την Παγκόσμια Hμέρα Βιβλίου στις 23 Απριλίου: λογοτεχνικούς περιπάτους, επισκέψεις σε βιβλιοπωλεία και εκδοτικούς οίκους και πολλές παράπλευρες δράσεις. Παράλληλα, μέσα από τη σχετική ιστοσελίδα και το διαφημιστικό σποτ και μοιράζοντας βοηθητικό υλικό προσφέρουμε εργαλεία σε όποιους θέλουν να πραγματοποιήσουν αντίστοιχες εκδηλώσεις οπουδήποτε στην Ελλάδα. Επιπλέον, θέλουμε να αναβιώσουμε το Φεστιβάλ Βιβλίου στην Αθήνα, όπως γινόταν παλιά. Αυτή τη στιγμή υπάρχει το Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο, το οποίο διοργανώνει ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ) και στο οποίο συμμετέχουν πολλά μέλη της ΕΝΕΛΒΙ, αλλά δεν καλύπτει το όραμά μας. Οραματιζόμαστε ένα φεστιβάλ που δεν θα περιορίζεται σε μια υπαίθρια αγορά βιβλίων, αλλά θα περιλαμβάνει πολιτιστικά δρώμενα, συναυλίες, κινηματογράφο, εκδηλώσεις για παιδιά, θεματικές εκδηλώσεις για ενήλικες. Εχουμε ξεκινήσει συζητήσεις με την Περιφέρεια Αττικής για την παραχώρηση κατάλληλου χώρου και ελπίζουμε να κάνουμε το πρώτο φεστιβάλ εφέτος».

Θα είναι αυτό το φεστιβάλ η αθηναϊκή απάντηση στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ);

«Η ΔΕΒΘ είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Ξεκίνησε με στόχο να είναι μια έκθεση αμιγώς για τους επαγγελματίες του βιβλίου, ένα μικρό hub στα Βαλκάνια που θα προσελκύει επισκέπτες από τις γύρω χώρες – και όχι μόνο -, αλλά στην πορεία φάνηκε ότι ήταν πολύ δύσκολο να διατηρηθεί έτσι. Ωστόσο, είναι μια πάρα πολύ καλή ευκαιρία για τους εκδότες να παρουσιάζουν τον κατάλογο και τις νέες εκδόσεις τους στους βιβλιοπώλες και στους αναγνώστες της Βόρειας Ελλάδας, και με τον καιρό είχε καταφέρει να αποκτήσει έναν χαρακτήρα και να μπει στη συνείδηση του κόσμου ως θεσμός, αν και πάντοτε υπήρχε περιθώριο βελτίωσης στην επικοινωνία της και στην ενσωμάτωσή της στην πόλη και στα τοπικά δρώμενα. Με τον κορωνοϊό έχασε λίγο τον βηματισμό της και μετακινήθηκε η διεξαγωγή της από τον Μάιο στον Νοέμβριο. Οπως μαθαίνω, Νοέμβριο θα γίνει και η ΔΕΒΘ του 2022, πράγμα που δεν βοηθάει στην καθιέρωσή της όταν μετακινείται η ημερομηνία διεξαγωγής της, άλλωστε η τελευταία ΔΕΒΘ δεν ήταν επιτυχημένη από πλευράς προσέλευσης. Εμείς θα θέλαμε να επανέλθει η διεξαγωγή της τον Μάιο».

Μια άλλη ιδρυτική φιλοδοξία της ΕΝΕΛΒΙ ήταν να αναλάβει «έρευνες και μελέτες για την ελληνική αγορά του βιβλίου», όπως άλλωστε κάνουν αντίστοιχα σωματεία στο εξωτερικό, την οποία δεν έχουμε όμως δει να υλοποιείται…

«Η ΕΝΕΛΒΙ δεν είχε ποτέ την οικονομική ευρωστία που θα της επέτρεπε να αναθέσει σε ανεξάρτητες εταιρείες ερευνών τέτοιες έρευνες. Οι ξένοι σύλλογοι που το κάνουν αυτό έχουν εκατοντάδες μέλη και συνδρομές της τάξεως των 3.000-5.000 ευρώ. Ωστόσο, η ΕΝΕΛΒΙ έχει συνεργαστεί σε σχετικές έρευνες που διενεργεί ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) τα τελευταία χρόνια, βοηθώντας στη διαμόρφωση των ερωτηματολογίων και στον καθορισμό των στοιχείων που είναι χρήσιμο να συλλεγούν. Υπάρχει βέβαια πάντοτε μια δυσκολία, η δυσπιστία των ελλήνων εκδοτών – που είναι μια κουλτούρα των ελλήνων επιχειρηματιών γενικά – να μοιραστούν στοιχεία για την επιχείρησή τους».

Αυτοί οι ιδρυτικοί στόχοι της ΕΝΕΛΒΙ ήταν αντικείμενα της δραστηριότητας του πρώην Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Ποια είναι η τρέχουσα θέση της ένωσης για την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός τέτοιου φορέα;

«Θέση της ΕΝΕΛΒΙ είναι ότι ένας τέτοιος οργανισμός είναι απαραίτητος. Δεν έχουμε αγκυλώσεις ως προς τη μορφή που θα έχει, επιμένουμε όμως ότι δεν υπάρχει χώρα χωρίς πολιτική βιβλίου, και αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν ασκείται πολιτική βιβλίου. Ούτε το υπουργείο Πολιτισμού και η Διεύθυνση Γραμμάτων ούτε το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ) που έχει αναλάβει ορισμένες – πολύ περιορισμένες – από τις αρμοδιότητες του πρώην ΕΚΕΒΙ ασχολούνται. Επιπλέον, ο εκδοτικός κόσμος χρειάζεται ένα όργανο με διυπουργική σύνθεση στη διοίκησή του, διότι πάρα πολλά από τα θέματα που μας απασχολούν ανήκουν στις αρμοδιότητες διαφορετικών υπουργείων. Οι βιβλιοθήκες – οι οποίες επιτελούν τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση των αναγνωστών από πολύ μικρή ηλικία -, τα προγράμματα φιλαναγνωσίας – τα οποία πολύ επιτυχημένα διεξήγαγε το ΕΚΕΒΙ -, οι έρευνες για το βιβλίο, η ενημέρωση για τα εργασιακά και τα ασφαλιστικά δικαιώματα των συγγραφέων, ο ΦΠΑ στο βιβλίο – που είναι θέμα του υπουργείου Οικονομικών -, είναι θέματα που πρέπει να μπουν κάτω από την ευρύτερη «ομπρέλα» ενός φορέα για το βιβλίο. Σίγουρα δεν είναι αυτός ο ρόλος του ΕΙΠ, που αποστολή του έχει την προώθηση του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό και όχι τη χάραξη εθνικής πολιτικής βιβλίου».

Η απουσία των εμπορικότερων εκδοτών από την τελευταία ΔΕΒΘ, λόγω της πανδημίας, ανέδειξε μια άλλη κατηγορία που αποτελεί σημαντικό μέρος, όπως φαίνεται, της οικονομίας του βιβλίου: τους εκδότες που ειδικεύονται στις λεγόμενες «αυτοεκδόσεις», όπου το κόστος της έκδοσης αναλαμβάνει ο συγγραφέας. Πώς το σχολιάζετε;

«Η αυτοέκδοση είναι κάτι που συνέβαινε ανέκαθεν. Τώρα γνωρίζει άνθηση γιατί με τις νέες τεχνολογίες έχει πέσει το κόστος παραγωγής μικρού αριθμού αντιτύπων. Είναι κι αυτή μια επιχειρηματική δραστηριότητα, και ως ΕΝΕΛΒΙ δεν μπορούμε να εκφέρουμε άποψη για το πώς διαχειρίζεται κάποιος την επιχείρησή του. Προσωπικά μιλώντας, θα έλεγα ότι, αν το κόστος είναι το μόνο που καθορίζει την έκδοση ενός βιβλίου, τότε μιλάμε για μια οικονομική συναλλαγή στην οποία χάνεται παντελώς το «φίλτρο» του εκδότη και το αποτύπωμά του. Βασικός ρόλος του εκδότη είναι να δέχεται κείμενα, να επιλέγει και να τα βελτιώνει σύμφωνα με κάποιους όρους ποιότητας που συμβαδίζουν με το προφίλ του. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται τη διαφορά, γι’ αυτό και εμπιστεύεται τους εκδότες που επενδύουν σε μια έκδοση για την ποιότητα των βιβλίων που προτείνουν».

Δέκα χρόνια οικονομικής κρίσης, δύο χρόνια πανδημίας, τώρα η ενεργειακή κρίση. Είστε αισιόδοξος για τη θέση του ελληνικού βιβλίου μέσα σε αυτές τις συνεχιζόμενες κρίσεις;

«Βγήκαμε από μια μεγάλη οικονομική κρίση που τάραξε πάρα πολύ τον χώρο και από μια υγειονομική κρίση έπειτα, η οποία κόστισε σε όλους πάρα πολύ, από την οποία όμως ο χώρος του βιβλίου φάνηκε να βγαίνει πιο δυνατός λόγω των συγκυριών: ο κόσμος βρήκε καταφύγιο στο βιβλίο και ίσως είχε χρόνο και εισόδημα να διαθέσει στο βιβλίο. Βρισκόμαστε τώρα μπροστά στην ενεργειακή κρίση και σε έναν πόλεμο ο οποίος επηρεάζει τους πάντες, ψυχολογικά και ουσιαστικά. Νομίζω όμως ότι οι έλληνες εκδότες έχουμε γίνει αρκετά ανθεκτικοί και έμπειροι στη διαχείριση κρίσεων και, μέσω των βιβλίων που εκδίδουμε και του υγιούς ανταγωνισμού που υπάρχει μεταξύ μας, είμαι αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρουμε και τώρα».

Ζητάτε από την πολιτεία κάποια έκτακτα μέτρα για τη στήριξη του βιβλίου στην παρούσα συγκυρία;

«Δεν ζητάμε άλλα μέτρα πέρα από το αυτονόητο, την εξίσωση του ΦΠΑ στην παραγωγή των βιβλίων (24%) με εκείνον των πωλήσεων (6%), που θα δώσει μια ανάσα στη χρηματοροή, και τη θέσπιση στη χώρα μας μηδενικού ΦΠΑ στις λιανικές πωλήσεις βιβλίων, έντυπων και ηλεκτρονικών, μια δυνατότητα που ψήφισε στις 5 Απριλίου το ECOFIN για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης».

«Υπάρχουν μικροί εκδότες που είναι παραγωγικοί και δεν έχουμε καμία διαφορά»

Κατά την ίδρυσή της η ΕΝΕΛΒΙ θεωρήθηκε το σωματείο των μεγάλων εκδοτών. Ισχύει αυτό; Μικροί και μεγάλοι εκδότες είναι διαφορετικοί κόσμοι;

«Η ΕΝΕΛΒΙ ιδρύθηκε όχι με στόχο να συνομιλεί αποκλειστικά με το κράτος, τα μέλη μας δεν συναλλάσσονται με το κράτος. Αυτό που μας απασχολεί είναι η εμπορική πλευρά των αποφάσεων του κράτους και οι επιπτώσεις των αποφάσεων αυτών στη δουλειά μας, καθώς και το πολιτιστικό κομμάτι που αφορά το βιβλίο, που είναι αρμοδιότητα του υπουργείου Πολιτισμού. Στα δέκα χρόνια που δραστηριοποιείται η ΕΝΕΛΒΙ έχει αυξήσει τον αριθμό των μελών της από είκοσι σε σαράντα δύο μέλη σήμερα. Δεν είναι η διαφορά μεγέθους αλλά η διαφορά στη νοοτροπία που μας χωρίζει από ορισμένους εκδότες, αν δηλαδή κάποιος ασκεί το επάγγελμα του εκδότη ή αν είναι κάποιου είδους χομπίστας, εκδότης μη παραγωγικός. Υπάρχουν μικροί εκδότες που είναι παραγωγικοί και είμαστε μονίμως σε επαφή μαζί τους, με τους οποίους δεν έχουμε καμία διαφορά στον τρόπο σκέψης ή στα θέματα που μας απασχολούν. Ξεκάθαρα όμως έχουμε άλλες ανάγκες και προτεραιότητες με ανθρώπους που δεν βρίσκονται στον χώρο για να εκδίδουν βιβλία ή με εκείνους που εκδίδουν ένα βιβλίο τον χρόνο ή δεν έχουν εκδώσει βιβλίο από το 2000».