Πριν από λίγες ημέρες – και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας – ένας αντισμήναρχος της Πολεμικής Αεροπορίας των Ηνωμένων Πολιτειών βρέθηκε στην Αθήνα. Ισως κάποιοι να ανέμεναν ότι η επίσκεψή του θα είχε κάποια σχέση με θέματα άμυνας, αλλά αυτή ουδεμία σχέση είχε με κάτι τέτοιο. Το αντικείμενο της έλευσης του ελληνοαμερικανού Τζέικ Σωτηριάδη στην Ελλάδα είχε ένα θέμα πολύ ευρύτερο: το μέλλον!
Ο αντισμήναρχος Σωτηριάδης, που μίλησε αποκλειστικά στο «Βήμα», θεωρείται σήμερα ένα από τα κορυφαία μυαλά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού σε θέματα στρατηγικής πρόβλεψης (strategic foresight). Σήμερα είναι ο επικεφαλής του Center for Futures Intelligence στο Πανεπιστήμιο Εθνικών Πληροφοριών (National Intelligence University – NIU) και πριν από αυτό ηγείτο του Τμήματος Στρατηγικής Πρόβλεψης και Μέλλοντος της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας. Ο σκοπός της επίσκεψής του ήταν να… μεταλαμπαδεύσει μέρος των γνώσεών του στην ομάδα που λειτουργεί υπό τον στενότερο συνεργάτη και «alter ego» του Κυριάκου Μητσοτάκη, τον Γρηγόρη Δημητριάδη.
«Το 2007 στο αμερικανικό Πεντάγωνο νόμιζαν ότι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις ήταν παρελθόν. Η έμφαση δινόταν στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Αποδείχθηκε μεγάλο λάθος» σημειώνει στο «Βήμα» ο Τζέικ Σωτηριάδης, καταδεικνύοντας τη σημασία της στρατηγικής πρόβλεψης
Ο Γενικός Γραμματέας της Προεδρίας της Κυβέρνησης δεν ασχολείται, όπως ίσως ορισμένοι νομίζουν, μόνο με τη δύσκολη καθημερινότητα. Είναι αυτός που επέμεινε να δημιουργηθεί Ειδική Γραμματεία Προοπτικής Διερεύνησης (της οποίας προΐσταται ο Γιάννης Μαστρογεωργίου) με σκοπό να διαμορφωθεί μία ομάδα που θα εκτελεί στρατηγικό σχεδιασμό για την ελληνική κυβέρνηση σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται με ασύλληπτη ταχύτητα. Με την ίδρυση Ειδικής Γραμματείας, τον περασμένο Δεκέμβριο, αναβαθμίστηκε η Ομάδα Μακροπρόσθεσμου Σχεδιασμού και Ερευνας.
Ο κ. Σωτηριάδης βρέθηκε στην Αθήνα για να συμμετάσχει σε ειδικό σεμινάριο από το οποίο προέκυψε νέα έκθεση που θα παραδοθεί προσεχώς στον Πρωθυπουργό για θέματα ασφαλείας, αλλά και για να διαμορφωθεί ένας «οδικός χάρτης» για την προώθηση και εμπέδωση της κουλτούρας της στρατηγικής πρόβλεψης. «Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα που προχωρεί στη σύνταξη μιας τέτοιας έκθεσης σε συνεργασία με το NIU» τονίζει. Τον συναντήσαμε μετά την ολοκλήρωση του σεμιναρίου και ήταν εντυπωσιασμένος τόσο από την ποιότητα της ελληνικής ομάδας όσο και από τις προοπτικές της. Ο ίδιος είναι άλλωστε πεπεισμένος ότι «το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν» και η κίνηση της κυβέρνησης είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Κανείς δεν πρέπει να αγνοεί τα «ασθενή σήματα», όπως ο ίδιος τα αποκαλεί, τα οποία κρύβουν μέσα τους τα στοιχεία που προσφέρουν το υλικό για τη διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για τα επόμενα 10-20 χρόνια.
Αυτά τα στοιχεία προσπάθησε άλλωστε να ενσωματώσει στην εντυπωσιακή έρευνα, της οποίας ηγήθηκε για λογαριασμό του αμερικανικού Πενταγώνου, λίγο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού, με τίτλο «Global Futures Report: Alternative Futures of Geopolitical Competition in a post-COVID-19 World» και η οποία αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται να αντιληφθούν πώς λειτουργεί η στρατηγική πρόβλεψη.
Τα αγνοημένα σήματα και τα σοβαρά λάθη
«Η στρατηγική πρόβλεψη αφορά όλους τους τομείς. Και το πιο κρίσιμο στοιχείο της είναι η πολυπλοκότητα» μας λέει στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε μαζί του. Αν κάποιος «δεν πιάσει τα σήματα» κινδυνεύει να κάνει σοβαρά λάθη. «Το 2007», μας διηγείται, «στο αμερικανικό Πεντάγωνο νόμιζαν ότι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις ήταν παρελθόν. Η έμφαση δινόταν στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Αποδείχθηκε μεγάλο λάθος» προσθέτει, και όσα συμβαίνουν σήμερα στο τρίγωνο Ηνωμένες Πολιτείες – Ρωσία – Κίνα μάλλον τον δικαιώνουν.
Ενα άλλο σοβαρό λάθος είναι «η σύνδεση του μέλλοντος με την τεχνολογική εξέλιξη. Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε γραμμικά. Ας πάρουμε το παράδειγμα της τεχνητής νοημοσύνης. Δεν αποτελεί πανάκεια όπως πολλοί πιστεύουν. Και θα απαιτηθεί άλλη ποιότητα των εργαζομένων για να μπορέσουμε να εκμεταλλευθούμε τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας» εξηγεί. Οσοι δε νομίζουν ότι οι ιδεολογίες έχουν πεθάνει, υποπίπτουν επίσης σε λάθος. Η διδακτορική διατριβή του κ. Σωτηριάδη είχε τίτλο «Ο ρόλος της ιδεολογίας στον σημερινό ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων». Οπως σημειώνει, «δείτε σήμερα τι συμβαίνει στη Ρωσία. Δείτε τον τρόπο με τον οποίο η ιδεολογία διαστρεβλώνει την πραγματικότητα. Πρόκειται για κάτι απόλυτα ολοκληρωτικό» υπογραμμίζει.
Στρατηγική πρόβλεψη και σενάρια
Δεν είναι προφανώς εύκολο «να διαβάσεις το μέλλον», αν και ο κ. Σωτηριάδης μάς επισημαίνει ότι «προτιμώ να μιλώ για «μέλλοντα» (futures), διότι δεν υπάρχει ένα και μοναδικό μέλλον». Η στρατηγική πρόβλεψη «αποτελεί έναν διαφορετικό, πιο ριζοσπαστικό τρόπο σκέψης, για την ακρίβεια μακροπρόθεσμης σκέψης. Είναι ένας τρόπος να καινοτομείς στο μέλλον. Τα σημερινά ασθενή σήματα που προσλαμβάνουμε ίσως είναι η αυριανή πραγματικότητα» εξηγεί. Ο σημερινός τρόπος ζωής και εργασίας δεν μας επιτρέπει πολλές φορές να σκεφθούμε για τα επόμενα 10 ή 20 χρόνια. «Η στρατηγική πρόβλεψη όμως μας δίνει την ευκαιρία να δούμε τι δεν κάνουμε καλά και να προετοιμαστούμε» προσθέτει.
Η επόμενη ερώτηση έρχεται αυτόματα. Ποια είναι τα κατάλληλα εργαλεία για να το πετύχουμε αυτό; «Η πρώτη μέθοδος είναι ο σχεδιασμός σεναρίων (scenario planning). Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι οι προβλέψεις μπορούν να γίνουν με μαθηματική ακρίβεια. Δεν πρέπει άλλωστε ποτέ να λησμονούμε, όπως είπαμε, ότι δεν υπάρχει ένα μέλλον (future), αλλά πολλά εναλλακτικά «μέλλοντα» (futures). Τα σενάρια όμως μας προσφέρουν ένα αφήγημα» μας εξηγεί. Αλλη μεθοδολογία είναι ο «σχεδιασμός οριζόντων» (horizon planning). «Το κλειδί σε αυτή τη μέθοδο είναι η ανίχνευση των ασθενών σημάτων, η ανίχνευση του ορίζοντα που ανοίγεται μπροστά μας» σημειώνει.
Η ανατροπή λόγω της πανδημίας
Το 2019, αφού ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης το οποίο φημίζεται διεθνώς για το Τμήμα Στρατηγικής Πρόβλεψης που βρίσκεται εκεί, ο κ. Σωτηριάδης ανέλαβε τη θέση του επικεφαλής του Τμήματος Στρατηγικής Πρόβλεψης και Μελλόντων (Strategic Foresight and Futures) της Πολεμικής Αεροπορίας. Ενα από τα πρώτα έργα που του ανατέθηκαν ήταν να εξετάσουν τα εξοπλιστικά και επενδυτικά προγράμματα του μέλλοντος για την Πολεμική Αεροπορία. Το… μέλλον όμως είχε άλλα σχέδια διότι μερικούς μήνες αργότερα ενέσκηψε η πανδημία της COVID-19 που έφερε τα πάνω κάτω σε υγειονομικό, οικονομικό, πολιτικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
Ηταν τότε, τον Μάρτιο του 2020, που ζητήθηκε από τον κ. Σωτηριάδη να ετοιμάσει μία έκθεση, που έλαβε τον τίτλο «Global Futures Report». Σε αυτή την έκθεση χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ανίχνευσης οριζόντων. «Εξετάσαμε τις πηγές αστάθειας και πώς αυτές θα διαμορφωθούν, ποιες είναι οι θεωρίες της αλλαγής, τα «ασθενή σήματα» που συζητούσαμε πρωτύτερα, αλλά και την ύπαρξη «νικητών και ηττημένων», κάτι που πρέπει να εξετάζεται σε κάθε σενάριο» μας λέει. Η έκθεση ετοιμάστηκε μέσα σε έναν μήνα και στη συνέχεια, μέσα από προηγμένη τεχνολογία, μετατράπηκε σε εικονική πραγματικότητα ώστε οι διαμορφωτές πολιτικής «να ζήσουν» τα σενάρια που εξετάστηκαν. Η επιτυχία αυτής της μελέτης επέτρεψε στον «πολυμήχανο Ελληνοαμερικανό» να κάνει το επόμενο βήμα: να αναλάβει διευθυντής του Center for Futures Intelligence στο NIU, που υπάγεται ουσιαστικά στην «τσαρίνα» των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ, την Εϊβριλ Χέινς.
