Διαβάζοντας κανείς τις αναλύσεις όσων αγωνίζονται φιλότιμα να ξεπλύνουν τη ρωσική εισβολή, δικαιολογώντας την γεωπολιτικά και ιστορικά, αναρωτιέται για πολλά πράγματα, αλλά ένα από αυτά είναι και το εξής: Ποια είναι, στην πραγματικότητα, η εικόνα που έχουν αυτοί οι σύγχρονοι Μετερνίχοι για τη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη γενικά; Είναι ανατριχιαστικό αλλά συχνά, διαβάζοντας τα κείμενά τους, δεν μπορεί κανείς παρά να διακρίνει όχι μόνο αυτό το απεχθές μείγμα κακοχωνεμένου Σάμιουελ Χάντινγκτον, με έναν αχταρμά πολιτιστικού σχετικισμού και διαστρεβλωμένης «μετα-αποικιοκρατικής» ανάλυσης, αλλά και μια ισχυρή επίγευση υπόρρητου ρατσισμού. Υπάρχουν λαοί που δεν αξίζουν την ελευθερία τους; Πολιτιστικά και θεσμικά «υπάνθρωποι»; Ολα αυτά μας θυμίζουν κάτι που λόγω των ημερών δεν πρέπει να ξεχνάμε.
Πολλοί στην Ευρώπη το 1821 θεωρούσαν – και είχαν δίκιο – πως η Ελληνική Επανάσταση θα ανέτρεπε την ισορροπία στην Ευρώπη, θα άνοιγε ζητήματα που καλύτερο θα ήταν να παραμείνουν κλειστά, θα υπονόμευε μια αυτοκρατορία-παρία μεν αλλά απαραίτητη για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ορισμένοι χρησιμοποιούσαν και διάφορα ψευδο-ιστορικά επιχειρήματα που μας θυμίζουν τις ανοησίες που διαβάζουμε σήμερα: «Οι πληθυσμοί στα Βαλκάνια έχουν αναμειχθεί τόσο που οι εθνικές ιδέες περί αυτοπροσδιορισμού είναι φενάκη». Μέσα σ’ όλα αυτά, υπήρχε άλλο ένα ζήτημα. Το έθεσε με διαύγεια, στα τέλη του 1827, ο Εντουαρντ Μπλακιέρ, ένας γνήσιος φιλέλληνας: «Είναι οι Ελληνες άξιοι για ορθολογική ελευθερία;».
Οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης προδόθηκαν διπλά μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Από τη Δύση που τους εγκατέλειψε, ή για την ακρίβεια που τους αντάλλαξε, κι από την Αριστερά που υπερασπίστηκε και δικαιολόγησε – και ένα μέρος της συνεχίζει ακόμα να εξιδανικεύει – τον δρόμο προς τη δουλεία. 77 χρόνια μετά το επιχείρημα παραμένει ανήθικο: Είτε οι λαοί αυτοί είναι η απαραίτητη τροφή για να μας αφήσει το θηρίο ήσυχους (και πρέπει να τους ανταλλάξουμε για άλλη μια φορά) είτε το αίτημα αυτοδιάθεσής τους δεν είναι τίποτε παραπάνω από το αποτέλεσμα ψευδούς συνείδησης. Γιατί στην πραγματικότητα είναι διαφορετικοί από εμάς, δεν θέλουν όσα εμείς θεωρούμε δεδομένα, κι ας ισχυρίζονται ότι τα θέλουν, αυτό μάλλον σημαίνει ότι παπαγαλίζουν φιλελεύθερες αξίες που δεν τις πιστεύουν στην πραγματικότητα αλλά τις φύτεψε στα μυαλά τους η Δύση.
Τον Μάιο του 1877, ένας 42χρονος Ελληνας ριζοσπάστης φιλελεύθερος διανοούμενος, ο Αριστείδης Οικονόμου, γράφοντας για την Ουκρανία θα αναρωτηθεί: «Ενα από τα εθνικά αιτήματα της εποχής μας είναι και αυτό της επιστροφής του Ουκρανικού Εθνους στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Ετσι δεν έγινε μ’ εμάς; Γιατί να μη γίνει το ίδιο και με τους Ουκρανούς; Είναι δύσκολο κάτι τέτοιο; Εάν υπάρχει έστω και μια σταγόνα λαχτάρας για εθνική ολοκλήρωση, δεν υπάρχει υποταγή σε ξένο δυνάστη που να μπορεί να νικήσει την άγια θυγατέρα της Θείας Πρόνοιας, την Ελευθερία. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα τέτοιων θαυμάτων».
Αλλά ας θυμηθούμε κάτι ακόμα που φαίνεται να ξεχνούμε: η Ρωσία έχει κι αυτή φιλελεύθερη παράδοση και μάλιστα από τον 19ο αιώνα. Η παράδοση αυτή τη συνέδεσε με τον δικό μας αγώνα, οι φιλελεύθεροι (μετέπειτα Δεκεμβριστές αξιωματικοί) είχαν βοηθήσει και ενθαρρύνει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Θα θυμάστε, ελπίζω, τα πρώτα κεφάλαια του «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι. Τις ιδέες που είχαν, πριν το 1812, ο Μπεζούχοφ και ο Μπολόνσκι, ουσιαστικά οι πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος. Θα έχετε διαβάσει Ιβάν Τουργκένιεφ και θα αναγνωρίσατε στο έργο του τη λαχτάρα των ηρώων για όσα η Δύση είχε ήδη κατακτήσει. Ελπίζω να μην ξεχάσατε τι έγινε στη Ρωσία την περίοδο από το 1905 μέχρι το 1917, και τι ελπίδες γέννησε. Βλέπετε τώρα τα αποφασισμένα πρόσωπα όσων τα βάζουν με ένα καθεστώς που δεν διστάζει ούτε στιγμή να εξοντώσει τους αντιπάλους του. Ναι, πράγματι, οι άνθρωποι αυτοί ήταν και είναι μειοψηφία. Αλλά τις ιδέες της ελευθερίας πάντα μειοψηφίες τις υπερασπίζονται.
Η απάντηση για τους Ρώσους, για τους Ουκρανούς, για όλους αυτούς τους λαούς που ο 20ός αιώνας καταδίκασε να ζήσουν κάτω από τους δύο φοβερούς ολοκληρωτισμούς, είναι η ίδια μ’ αυτήν που έδωσε ο Μπλακιέρ, το 1827, για τους Ελληνες. «Ναι, είναι άξιοι για ορθολογική ελευθερία. Απέδειξαν ότι την αξίζουν».
Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής στο ΕΚΠΑ, διευθυντής Ερευνών στο ΚΕΦίΜ και συγγραφέας του βιβλίου «Ο Ενδοξότερος Αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» (εκδ. Παπαδόπουλος, 2021).
