Στα τέλη Φεβρουαρίου, όταν ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι τα πυρηνικά όπλα της χώρας του βρίσκονται σε «ειδική ετοιμότητα μάχης», ο εξοπλισμός επιτήρησης της Αμερικής τέθηκε σε κατάσταση συναγερμού.
Εκατοντάδες δορυφόροι παρατήρησης, καθώς και άλλα ιδιωτικά και ομοσπονδιακά διαστημόπλοια, ξεκίνησαν να αναζητούν ενδείξεις αυξημένης κινητικότητας μεταξύ των βομβαρδιστικών, των πυραύλων και των υποβρυχίων και των χώρων αποθήκευσης της Ρωσίας, που περιέχουν χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές.
Οι αμερικανικές Αρχές δεν έχουν εντοπίσει ακόμη κάτι άξιο ανησυχίας, δήλωσαν αναλυτές στους New York Times. Υιοθετώντας τις ιδιωτικές εκτιμήσεις, αξιωματούχοι των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ δεν έχουν αναφέρει ενδείξεις ότι η Ρωσία προετοιμάζεται για πυρηνικό πόλεμο. «Δεν έχουμε δει τίποτα που να μας κάνει να προσαρμόσουμε τη στάση μας, την πυρηνική μας στάση» δήλωσε ο Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του προέδρου Μπάιντεν, στους δημοσιογράφους στις 23 Μαρτίου.
Όμως οι Αρχές της Αμερικής έχουν λόγο να συνεχίσουν να ψάχνουν, είπαν οι ειδικοί. Η Μόσχα έχει από καιρό εξασκηθεί στη χρήση σχετικά μικρών πυρηνικών εκρήξεων για να αντισταθμίσει τις απώλειες στο πεδίο της μάχης. Και ορισμένοι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες ανησυχούν για το τι θα μπορούσε να κάνει ο Πούτιν, μετά τις αποτυχίες στην Ουκρανία.
Σε σχέση με το 1962, όταν ένας από τους πρώτους κατασκοπευτικούς δορυφόρους της Αμερικής απέτυχε να εντοπίσει ένα φορτίο πυραύλων και 158 πυρηνικών κεφαλών που είχε στείλει η Μόσχα στην Κούβα, το σκηνικό για τις δυνάμεις επιτήρησης της Αμερικής έχει αλλάξει. Σήμερα, εκατοντάδες δημόσιοι και ιδιωτικοί δορυφόροι παρατήρησης σαρώνουν συνεχώς τον πλανήτη για να αξιολογήσουν κινήσεις, να χαρτογραφήσουν πόλεις και να αποκαλύψουν τις μυστικές δραστηριότητες πυρηνικών κρατών.
Το οπλοστάσιο της Ρωσίας ξεπερνά σε ποσότητα τα πυρηνικά αποθέματα όλων των άλλων εθνών, δημιουργώντας μια πρόκληση για τους αναλυτές να αξιολογήσουν διεξοδικά την κατάσταση. Ιδιωτικές αμερικανικές εταιρείες όπως η Maxar, η Capella Space και η Planet Labs έχουν παράσχει στους αναλυτές εκατοντάδες εικόνες των πυρηνικών δυνάμεων της Ρωσίας.
Τα ιδιωτικά μέσα παρακολούθησα τις πυρηνικές δυνάμεις της Ρωσίας πολύ πριν από τον πόλεμο, «βλέποντας» εργασίες συντήρησης καθώς και ασκήσεις ρουτίνας. «Παρακολουθείς αυτά τα πράγματα και αρχίζεις να αποκτάς εικόνα αν είναι φυσιολογικό» δήλωσε ο Mark M. Lowenthal, πρώην βοηθός διευθυντή της C.I.A. για αναλύσεις. «Αν δεις μια απόκλιση, πρέπει να αναρωτηθείς αν κάτι συμβαίνει».
Λάθος συναγερμός
Λίγο μετά τη δήλωση του Πούτιν χτύπησε λάθος συναγερμός. Ένας λογαριασμός στο Twitter δημοσίευσε ότι ένας δορυφόρος είχε εντοπίσει δύο ρωσικά πυρηνικά υποβρύχια να αποχωρούν από ένα βορειοδυτικό λιμάνι. Η Express, μια εφημερίδα του Λονδίνου, προειδοποίησε για «στρατηγική ετοιμότητα». Η είδηση έλαβε ελάχιστη προσοχή, επειδή έμπειροι ειδικοί συνειδητοποίησαν ότι η κινητικότητα των υποβρυχίων οφειλόταν σε προγραμματισμένη άσκηση.
Παρόλα αυτά, οι Jeffrey Lewis και Michael Duitsman, ειδικοί σε δορυφορικές εικόνες στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών Middlebury στο Monterey της Καλιφόρνιας, συνέχισαν να παρακολουθούν τον στόλο των υποβρυχίων της Ρωσίας, επειδή οι κινήσεις τους μπορούν να παρέχουν αξιόπιστες ενδείξεις σε περίπτωση κατάστασης πυρηνικής πολεμικής ετοιμότητας.
Κανονικά, περίπου τα μισά από τα υποβρύχια της Ρωσίας που είναι εξοπλισμένα με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς βγαίνουν στη θάλασσα για προγραμματισμένες περιπολίες, ενώ τα υπόλοιπα παραμένουν στις εγκαταστάσεις τους για επισκευή ή συντήρηση. Οι αναλυτές «βλέπουν» τις άδειες βάσεις ως προειδοποιητικό σημάδι.
Για να αξιολογήσει την τρέχουσα κατάσταση, ο Δρ Lewis εστίασε σε μια μεγάλη βάση υποβρυχίων γνωστή ως Gadzhiyevo.
Η ομάδα του Middlebury εξέτασε μια κοντινή εικόνα, που λήφθηκε στις 7 Μαρτίου, η οποία έδειχνε τέσσερα υποβρύχια της Ρωσίας δίπλα σε δύο άλλα από τη βάση του Gadzhiyevo. Ο Duitsman είπε, επίσης, ότι μια ξεχωριστή εικόνα ολόκληρης της βάσης έδειξε πως όλα τα ενεργά υποβρύχια βρίσκονταν στο λιμάνι – γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν προετοιμάζονταν για πυρηνική επίθεση. «Κατά τη διάρκεια κατάστασης ύψιστης ετοιμότητας», είπε, «θα περίμενα αρκετά υποβρύχια να βρίσκονται στη θάλασσα».
Επίσης, κοντά στις όχθες του ποταμού Βόλγα, η ομάδα του Middlebury εξέτασε το Saratov-63, έναν χώρο αποθήκευσης πυρηνικών όπλων για πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς της Ρωσίας. Μια βάση βομβαρδιστικών βρίσκεται, δε, σε κοντινή απόσταση. Οι εικόνες, που ελήφθησαν στις 6 Μαρτίου, έδειχναν ένα χιονισμένο τοπίο και, όπως είπε ο Duitsman, δεν υπήρχε η παραμικρή ένδειξη κατάστασης αυξημένου συναγερμού.
Ανώτερος αμερικανός αξιωματικός το 1998 περιηγήθηκε σε ένα υπόγειο καταφύγιο στο Saratov-63 και ανέφερε ότι εκεί υπήρχαν όχι μόνο εξαιρετικά ισχυρά πυρηνικά όπλα, αλλά και μικρότερα, τα οποία μερικές φορές είναι γνωστά ως τακτικά όπλα. Τα τελευταία θεωρούνται ότι παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα ρωσικά πυρηνικά πλήγματα.
Προειδοποίηση
Αναλυτές και πυρηνικοί εμπειρογνώμονες ισχυρίζονται ότι τα στοιχεία υποδηλώνουν πως η δήλωση του Πούτιν για «ετοιμότητα μάχης» δεν ήταν εντολή για την προετοιμασία των όπλων, αλλά περισσότερο προειδοποίηση ότι ένα μήνυμα για πόλεμο μπορεί να έρθει σύντομα.
Ο Pavel Podvig, ερευνητής από τη Ρωσία, δήλωσε ότι ο συναγερμός πιθανότατα προετοιμάζει τον ρωσικό στρατό για την πιθανότητα πυρηνικής διαταγής. Ο Nikolai Sokov, πρώην σοβιετικός διπλωμάτης που διαπραγματεύτηκε συνθήκες ελέγχου των όπλων, συμφώνησε. «Είναι ένα μήνυμα προς τις μονάδες διοίκησης και ελέγχου» είπε. «Σημαίνει απλά, ‘να βρίσκεστε σε εγρήγορση. Μπορεί να έρθει διαταγή’».
Ο Δρ Lowenthal, πρώην βοηθός διευθυντή της C.I.A. και τώρα λέκτορας στο Johns Hopkins, χαρακτήρισε την κίνηση του Πούτιν για κλιμάκωση ως την πιο ανησυχητική.
«Μπορούμε να έχουμε μια σχετικά καλή εικόνα για το τι είναι φυσιολογικό» όσον αφορά στις κινήσεις των ρωσικών πυρηνικών όπλων, είπε. Ωστόσο «τι αυτό που ενδέχεται να συμβαίνει πίσω από αυτό είναι πάντα ανησυχητικό». Οι δορυφόροι παρατήρησης, εξάλλου, δεν μπορούν να δουν τι κάνουν οι άνθρωποι μέσα σε κτίρια και καταφύγια.
«Δεν είσαι ποτέ απολύτως σίγουρος» αν η Ρωσία μπορεί να εγκρίνει τη χρήση πυρηνικών όπλων. «Αυτό είναι που σε κάνει νευρικό» πρόσθεσε.
