Είναι ένα κτίριο επιβλητικό, τυπικό δείγμα του ρεύματος του νεοκλασικισμού στην Κρήτη, και βρίσκεται στην οδό Χάληδων, στο κέντρο της πόλης των Χανίων, απέναντι από τη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης, στην οποία φιλοξενείται αυτή την περίοδο η έκθεση «Η Ελλάδα μετά την Επανάσταση. Καλλιτεχνικοί θησαυροί από τη Συλλογή Κρασάκη» (πλέον ως τις 30/4). Αλλωστε η αφορμή για να περάσω το κατώφλι του «Χρυσοστόμου» ήταν αυτή ακριβώς η έκθεση με σημαντικούς πίνακες ζωγραφικής του 19ου αιώνα, καθώς ένα τμήμα της φιλοξενείται σε αίθουσα του κτιρίου όπου στεγάζεται αυτός ο Φιλολογικός Σύλλογος, ο αρχαιότερος της Κρήτης παρακαλώ, και ένας από τους παλαιότερους της χώρας.
Η ιστορία του είναι παλιά και το έργο που παράγει ως Πνευματικό και Πολιτιστικό Σωματείο έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα. Ιδρύθηκε το 1899, έναν χρόνο αφότου η Κρήτη απέκτησε την αυτονομία από τον οθωμανικό ζυγό και έγινε Κρητική Πολιτεία (1898-1913), που αποτέλεσε το προοίμιο της ένωσής της με την Ελλάδα. Πρότυπό του ήταν ο «Παρνασσός», ο Φιλολογικός Σύλλογος της Αθήνας που ιδρύθηκε το 1865.
Στα ιδρυτικά μέλη και Ελευθέριος Βενιζέλος
«Ο «Χρυσόστομος» ιδρύθηκε από νέους, ανήσυχους και φιλοπρόοδους ανθρώπους της εποχής, ανάμεσά τους και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Εξάλλου ο πρώτος πρόεδρος του «Χρυσοστόμου» ήταν ο υπουργός Δικαιοσύνης στην πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας, Χαράλαμπος Φανδρίδης, εξέχων δικηγόρος της πόλης, αγωνιστής και πολιτικός. Στις τάξεις των μελών του εκείνη την εποχή ήταν προσωπικότητες όπως ο Μανούσος Κούνδουρος, ο Κωνσταντίνος Μάνος, ο Κωστής Φούμης, πέρα βέβαια από τον Βενιζέλο» θα πει ο Κώστας Μαυρακάκης, πρόεδρος του Φιλολογικού Συλλόγου «Χρυσόστομος».
Αρχικά ο Σύλλογος είχε έντονο κοινωνικό χαρακτήρα. Είχε ιδρύσει τη Νυκτερινή Σχολή για τη μόρφωση των άπορων νέων των Χανίων, το Κυριακόν Σχολείον Απόρων Κορασίδων, Μουσικόν Τμήμα, το Σκοπευτικό Τμήμα μετά Γυμναστηρίου, αλλά και Βιβλιοθήκη, που έγινε η πρώτη μεγάλη δημόσια της πόλης. Παράλληλα, σε αυτόν φιλοξενούνταν εθνικές, κοινωνικές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, χοροί αλλά και μετακλήσεις αθηναϊκών παραστάσεων. Στην πορεία του 20ού αιώνα πολλές από αυτές τις δραστηριότητες ατόνησαν ή σταμάτησαν, ενώ η λαμπρή Βιβλιοθήκη καταστράφηκε ολοσχερώς με τους βομβαρδισμούς του ’41 που έπληξαν την πόλη των Χανίων. Οσα βιβλία γλίτωσαν τη φωτιά, δόθηκαν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της πόλης.
Πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο
Σήμερα, ο «Χρυσόστομος» λειτουργεί περισσότερο ως πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο όπου φιλοξενούνται ομιλίες, διαλέξεις, συνέδρια, μουσικές εκδηλώσεις αλλά και ιστορικές και εικαστικές εκθέσεις. Εκεί μίλησε στο κοινό για την έκθεση «Η «ωφέλιμη» Κρήτη της Φλωρεντίνης Σκουλούδη-Καλούτση (1890-1971)» (η αστή Κρητικιά που έκανε υφαντά με μινωικά σχέδια), που φιλοξενήθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης λίγο πριν από το επιβεβλημένο κλείσιμο εξαιτίας της πανδημίας το 2020, ο ένας εκ των επιμελητών της, Μανόλης Καρτεράκης. Εκεί παρουσίασε η προϊσταμένη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Χανίων, Ελένη Παπαδοπούλου, τα πεπραγμένα της μεταφοράς των αρχαιοτήτων και την περιγραφή του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης που πρόκειται να εγκαινιαστεί σύντομα στη Χαλέπα από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, σε μια διάλεξη με τίτλο «Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων. Πυρήνας Πολιτισμού και Ανάπτυξης».
Ο «Χρυσόστομος» διαθέτει και συλλογές. Οπως εκείνη του κρητικού ζωγράφου Ανδρέα Β. Γεωργιάδη (1892-1981), γνωστού και ως «ο Κρης», καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (1947-1961), όπως επίσης του χαράκτη και ζωγράφου Νίκου Δαμιανάκη (1920-2005), ο οποίος γεννήθηκε στα Χανιά και πέθανε στο Παρίσι, πόλη όπου είχε εγκατασταθεί μόνιμα μετά από σπουδές του στην Ecole des Beaux-Arts, αλλά και συλλογή με έργα πολλών σημαντικών ζωγράφων που δεν έχουν απαραίτητα καταγωγή από την πόλη. Υπάρχει βέβαια και το αρχείο του φωτογράφου Περικλή Διαμαντόπουλου, το οποίο τελεί υπό την προστασία του «Χρυσοστόμου», υπό μια έννοια.
Ενας βολιώτης φωτογράφος στα Χανιά
Σε ορισμένους τοίχους του κτιρίου είναι αναρτημένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες μιας άλλης εποχής, όπως για παράδειγμα στην αίθουσα διαλέξεων όπου βρίσκεται και η ζωφόρος που φιλοτέχνησε ο Θωμάς Φανουράκης (1915-1993) με θεματική σκηνές από τον «Ερωτόκριτο». Είναι σκηνές της πόλης απ’όταν τα Χανιά ήταν η πρωτεύουσα της Κρήτης, μια πόλη με σημαντική αστική τάξη. Ηταν η εποχή προτού γίνει η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, όταν είχε φθάσει στα Χανιά ο πρίγκιπας Γεώργιος ως ύπατος αρμοστής της Κρήτης και εντολοδόχος των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων το 1898. Μαζί του ήταν ένας βολιώτης φωτογράφος, άλλος ένας από τους πολύ αξιόλογους που έβγαλε η πόλη της Θεσσαλίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Περικλής Διαμαντόπουλος (1863-1941). Σπουδαγμένος στο Παρίσι, διέθετε όλα τα εχέγγυα να γίνει ο προσωπικός φωτογράφος του πρίγκιπα. Εκτός από τις δραστηριότητες του πρίγκιπα Γεωργίου στα Χανιά, ο Διαμαντόπουλος κατέγραφε αξιωματικούς και άνδρες των Προστάτιδων Δυνάμεων αλλά και τον ανερχόμενο τότε πολιτικό, Ελευθέριο Βενιζέλο, όπως και εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής στα Χανιά.
Μετά την αναχώρηση του πρίγκιπα Γεωργίου από την πόλη το 1906, έπειτα από διένεξή του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Διαμαντόπουλος παρέμεινε στην πόλη και εξακολούθησε να ζει και να εργάζεται στα Χανιά.
Φωτογραφίες καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας
Το φωτογραφείο του βρισκόταν στην οδό Χάληδων (πρώην Ποτιέ), απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο, και ο ίδιος απαθανάτιζε όψεις και πτυχές της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της πόλης στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, μια επαγγελματική δραστηριότητα που συνέχισε η κόρη του, Λιλίκα, ύστερα από τον θάνατό του. Αφότου απεβίωσε και εκείνη το 1979, έμειναν πίσω χιλιάδες γυάλινες πλάκες όπως και φωτογραφίες μεγάλης καλλιτεχνικής αλλά και ιστορικής αξίας που είχαν τραβήξει ο Διαμαντόπουλος και η κόρη του. Ενα μικρό μπαούλο με περίπου 1.100 από αυτές, φυλαγμένες από τον ίδιο τον φωτογράφο διασώθηκαν από τον «Χρυσόστομο» που ανέλαβε τη διατήρησή τους και την προβολή τους. «Για την ώρα έχουμε ψηφιοποιήσει ένα μέρος τους χάρη σε χορηγία του Ιδρύματος Λεβέντη. Εχουν τυπωθεί περί τις 300 και ευελπιστούμε να γίνει κάποια στιγμή μια έκθεση με ορισμένες από αυτές, στο Μουσείο Μπενάκη και ίσως και στο Λονδίνο» θα πει ο Κώστας Μαυρακάκης.
Στα προσεχή σχέδια του Συλλόγου εξάλλου είναι μια νέα έκδοση του λευκώματος «Η Κρήτη στις αρχές του αιώνα μας» με φωτογραφίες του Διαμαντόπουλου, το οποίο είχε εκδοθεί το 1988 με αφορμή τον εορτασμό των 75 χρόνων από την Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα (με τη στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού). Αφενός γιατί έχει εξαντληθεί, αλλά κυρίως επειδή η τεχνολογία της εποχής δεν απέδωσε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ποιότητα των φωτογραφιών. «Βρισκόμαστε ήδη σε συνεργασία με την Αλίκη Τσίργιαλου, υπεύθυνη του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη, αλλά και με διακεκριμένους ιστορικούς της περιόδου, όπως ο σερ Μάικλ Λιούλιν Σμιθ, τέως πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα, και ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, υπεύθυνος των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη» θα καταλήξει ο κ. Μαυρακάκης.
Κοιτίδα πολιτισμού στα Χανιά
Ο αρχιτέκτων Κώστας Μαυρακάκης, ο οποίος δίδαξε στο τμήμα αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης από το 2004-2011 και παρεμπιπτόντως υπήρξε στενός φίλος του ζωγράφου Τζον Κράξτον στα Χανιά αλλά και στο Λονδίνο, έχει μόλις εκλεγεί για τρίτη φορά πρόεδρος του Συλλόγου στις πρόσφατες εκλογές του (η θητεία του προέδρου διαρκεί τρία χρόνια). Η σχέση του με τον «Χρυσόστομο» είναι μακρά και αριθμεί δεκαετίες. «Αναμενόμενα, κάθε πρόεδρος του Συλλόγου τον στρέφει σε δραστηριότητες που άπτονται και των ενδιαφερόντων του. Ο προηγούμενος πρόεδρος ήταν ο Αντώνης Πετρουλάκης, για μένα ο σπουδαιότερος ζωγράφος που πέρασε από τα Χανιά. Εκείνος έστρεψε το ενδιαφέρον του Συλλόγου στη ζωγραφική και χάρη σε εκείνον βρέθηκαν οι κρατικοί πόροι για να αναστηλωθεί το κτίριο του «Χρυσοστόμου» στη δεκαετία του ’90, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πέτρου Κουφόπουλου. Ο Πετρουλάκης υπήρξε επίσης στενός φίλος του Κράξτον. Οι δύο εκθέσεις με έργα του που διοργανώθηκαν στα Χανιά έγιναν αμφότερες στον «Χρυσόστομο»».
Δεδομένου λοιπόν ότι ο Μαυρακάκης είναι αρχιτέκτονας, έχει στρέψει με τη σειρά του το ενδιαφέρον του Συλλόγου σε αρκετές δραστηριότητες που άπτονται της αρχιτεκτονικής.
«Είχαμε φέρει νέο κόσμο και φοιτητές όταν είχαμε συνδιοργανώσει μια διημερίδα με το ελληνικό τμήμα του διεθνούς μη κερδοσκοπικού οργανισμού DOCOMOMO με θεματική «Το μοντέρνο βλέμμα στην ελληνική φύση» με 30 ομιλητές, πολύ σημαντικούς στον τομέα της αρχιτεκτονικής. Ή είχαμε αναλάβει μια ημερίδα με θέμα «Πόλη – Δημοκρατία – Αρχιτεκτονική», σε συνεργασία με το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Πέρα από τη θεματική της αρχιτεκτονικής, είχαμε διοργανώσει μια έκθεση για τον Αναγνωστάκη αλλά και ομιλίες για την «Πολιτική επικαιρότητα του έργου του Μανόλη Αναγνωστάκη» με ομιλητές τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Παντελή Μπουκάλα, την ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ Λίζυ Τριριμώκου, τον συγγραφέα Κώστα Κατσουλάρη και την καθηγήτρια Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αγγέλα Καστρινάκη. Αυτές οι εκδηλώσεις ανάμεσα σε πολλές άλλες έφεραν νεότερο κόσμο στον «Χρυσόστομο». Κατά τ’ άλλα, ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο του χώρου των επιστημών ή των τεχνών δίνει διάλεξη κάθε τόσο.
Να πω όμως πως θεωρώ πολύ σημαντικό ότι ο Σύλλογος συνδέεται άρρηκτα με τον θεσμό των Κρητολογικών Συνεδρίων που θεωρείται η σημαντικότερη διεθνής επιστημονική διοργάνωση στην Κρήτη, σχετική με τον τομέα των κρητολογικών σπουδών. Διεξάγεται κάθε πέντε χρόνια σε μια διαφορετική, μεγάλη πόλη της Κρήτης, με επιστήμονες που ξεπερνούν τους 700. Αμεση προτεραιότητα είναι να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για τη διοργάνωση του Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου που θα γίνει στα Χανιά το 2026».
