Μέσα στη διπλή λαίλαπα της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία και εν όψει της νέας οικονομικο-γεωπολιτικής διαίρεσης του πλανήτη σε Ανατολή και Δύση που φέρνει ο πόλεμος, η Ιαπωνία προτείνει μια «νέα μορφή καπιταλισμού», πιο βιώσιμου και πιο περιεκτικού. Εμπνευστής και «αρχιτέκτονας» του μετασχηματισμού αυτού της Ιαπωνίας είναι ο πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα, ο οποίος είχε εκδηλώσει τις προθέσεις του από τον περασμένο Νοέμβριο, που εξελέγη από το Κοινοβούλιο. Αλλά η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία φαίνεται πως λειτουργεί ως επιταχυντής (και) της εφαρμογής των φιλόδοξων οραμάτων του ηλικίας 65 ετών ηγέτη του κυβερνώντος Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος.
Συμμετοχή πολιτών
Δύο είναι οι πυλώνες του μοντέλου που προωθεί ο πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα: η αναδιανομή του πλούτου και η συμμετοχή όλων των πολιτών στην ανάπτυξη που θα δημιουργήσει η πολιτική αυτή. Στην πράξη έμφαση θα δοθεί στην αύξηση των μισθών και σε μια νέα αναδιανεμητική φορολογική πολιτική. Πολλοί αναλυτές, ωστόσο, σημειώνουν ότι ο «νέος καπιταλισμός» που επαγγέλλεται το Τόκιο δεν είναι διόλου «νέος». Θεωρούν ότι πρόκειται για μια αναβίωση της «χρυσής εποχής του καπιταλισμού» της δεκαετίας του 1960. Οταν «μισθοί και παραγωγικότητα αναπτύσσονταν χέρι-χέρι».
Τα «ωραία χρόνια…»
Ηταν ωραία, δημιουργικά και πολλά υποσχόμενα (και) για την Ιαπωνία τα πρώτα χρόνια μετά τον όλεθρο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν κάλπαζε μόνο ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της χώρας με διψήφια ποσοστά ετησίως. Και τα εισοδήματα των εργαζόμενων Ιαπώνων διπλασιάστηκαν κατά τη διάρκεια της επταετίας 1960-1967 χάρη στην πολιτική που άσκησαν τότε οι κυβερνήσεις του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος. Αλλά είναι το ίδιο κόμμα που κυβερνά και σήμερα την Ιαπωνία – και η επωνυμία του δεν πρέπει να παραπλανά, πρόκειται για ένα ακραιφνώς συντηρητικό κόμμα, ούτε καν κεντροδεξιό.
Αποταμιεύουν
Οι ιάπωνες εργαζόμενοι ασφαλώς ελπίζουν ότι ο πρωθυπουργός θα υλοποιήσει τις υποσχέσεις του και οι μισθοί θα πάρουν την ανιούσα έπειτα από, ουσιαστικά, πάνω από… τρεις δεκαετίες καθήλωσής τους! Διότι το 1990 έσκασε η μεταπολεμική «φούσκα» της ιαπωνικής οικονομίας με αποτέλεσμα να εισέλθει η χώρα σε μια μακρά περίοδο οικονομικού τέλματος και αντιπληθωρισμού. Σε αυτό συνετέλεσε, ασφαλώς, και η ιδιοσυγκρασία των Ιαπώνων, που απέχει παρασάγγας από εκείνη των Αμερικανών, ας πούμε, αφού οι Ιάπωνες έχουν την τάση να αποταμιεύουν και όχι να καταναλώνουν.
Δύσκολες μέρες
Αυτός είναι και ο βασικός κίνδυνος της πολιτικής «επιστροφή στο μέλλον» που ασμένως (λόγω πολέμου και γενικότερης διεθνούς συγκυρίας) θα εφαρμόσει ο Κισίντα: να δώσει αυξήσεις μισθών και συντάξεων (διότι ο ιαπωνικός πληθυσμός είναι ήδη πολύ γερασμένος και συνεχίζει πεισματικά να γηράσκει) και οι εισπράττοντες τις αυξήσεις να τις παραχώσουν σε σεντούκια, στρώματα και τράπεζες για τις… ακόμα πιο δύσκολες μέρες που έρχονται! Καθότι οι Ιάπωνες είναι συν τοις άλλοις (λόγω εγγενούς συντηρητισμού και προσκόλλησης στις παραδόσεις) και βαθύτατα πεσιμιστές – φαίνεται αυτό από τα μεταπολεμικά κινηματογραφικά αριστουργήματα που παρήγαγε η χώρα.
Το ανθρώπινο κεφάλαιο και οι ανισότητες
Αν και «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου», η Ιαπωνία ανήκει αδιαμφισβήτητα στη Δύση. Πολιτικά ασφαλώς, αλλά ως έναν βαθμό και πολιτισμικά, ακόμα και καταναλωτικά. Οι νέες γενιές είναι ευάριθμες μεν, ωστόσο έχουν αλλάξει. Γι’ αυτό και ο Ρόμπερτ Φέλντμαν, σύμβουλος της Morgan Stanley MUFG Securities στο Τόκιο, θεωρεί ότι ο «νέος καπιταλισμός» θα βρει πρακτική εφαρμογή στο εμπόριο, στις επενδύσεις και στην ψηφιακή μετάβαση της χώρας. Θα εμπνεύσει τουλάχιστον τους νέους. Διότι, σε τελευταία ανάλυση, ο καπιταλισμός που επαγγέλλεται ο Φούμιο Κισίντα είναι δημοκρατικός. Και τα παραδείγματα της Κίνας και της Ρωσίας έχουν δείξει ότι είναι πολύ προτιμότερο να ζει κανείς σε ένα καπιταλιστικό αλλά ταυτόχρονα και δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης παρά σε ένα αυταρχικό καθεστώς με κρατικο-καπιταλιστική οικονομία.
Το πρόβλημα με τον δημοκρατικό καπιταλισμό είναι, κατά τον καθ’ όλα συντηρητικό πολιτικό Φούμιο Κισίντα, η αγορά. Και αυτό επειδή δημιουργεί μεν πλούτο, αλλά οξύνει δραματικά τις ανισότητες. Ιδιαίτερα ο νεοφιλελευθερισμός που εισήγαγαν το αμερικανικό δημοκρατικό δίδυμο Κλίντον – Γκρίνσπαν τη δεκαετία του 1990 στις ΗΠΑ και στα τέλη της δεκαετίας οι Σοσιαλδημοκράτες Μπλερ και Σρέντερ (ο δεύτερος με την περίφημη Ατζέντα 2010) στη Βρετανία και στη Γερμανία αντίστοιχα. Ενας νεοφιλελευθερισμός πολύ πιο γοητευτικός, ελκυστικός και «εύπεπτος» από εκείνον των πρώτων διδαξάντων Ρίγκαν και Θάτσερ τα χρόνια του ’80.
«Καπιταλισμός που νοιάζεται»
Στην Ιαπωνία ισχύει παραδοσιακά ο θεσμός της «ισόβιας εργασίας». Ενας νέος, δηλαδή, που προσλαμβάνεται στα 20 ή 25 χρόνια του σε μια επιχείρηση συνήθως συνταξιοδοτείται από αυτή. Το «έλα εσύ, φύγε εσύ» των δυτικών αγορών εργασίας δεν ισχύει στην Ιαπωνία. Δεν υπάρχει. Εκεί είναι ντροπή να απολυθεί κάποιος. Ωστόσο ο θεσμός της «ισόβιας εργασίας» άρχισε να χαλαρώνει τη δεκαετία του 1990 – την περίφημη δεκαετία της απορρύθμισης. Και πλέον το 40% των εργαζομένων (μόνο το 22% των ανδρών όμως…) βιοπορίζονται με επισφαλείς θέσεις απασχόλησης.
Ο «νέος καπιταλισμός» του Κισίντα υπόσχεται μεγαλύτερη προστασία της εργασίας. «Η Ιαπωνία χρειάζεται να ενεργοποιήσει έναν νέο ενάρετο κύκλο οικονομικής ανάπτυξης και διανομής των καρπών αυτής, σε μια χρονική συγκυρία που η έξοδος από την πανδημική κρίση φέρνει νέες ευκαιρίες και υποσχέσεις για το μέλλον» διακήρυξε ο Κισίντα. «Για εμένα είναι ένας καπιταλισμός που νοιάζεται. Ασφαλώς και πρέπει να αναγνωρίσουμε τη σπουδαιότητα των μετόχων. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε και την ανάγκη να νοιαστούμε για το περιβάλλον και για τους ανθρώπους» σημείωσε ο πρωθυπουργός μιλώντας σε συνέδριο του Nikkei. Εξάλλου «ο βιώσιμος καπιταλισμός αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα» δεδομένου ότι «η δημοκρατική σταθερότητα και οι αξίες τίθενται εσχάτως υπό αμφισβήτηση». Διότι «απώτερος στόχος είναι να προστατεύσουμε τη δημοκρατία από τον αυταρχισμό».
Οι γυναίκες κερδίζουν 43% λιγότερα από τους άνδρες
Ο ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα (φωτογραφία) θέλει να εξαλείψει τις διαφορές στις αμοιβές ανδρών και γυναικών. Οι γυναίκες κερδίζουν 43% λιγότερα από τους άνδρες και μόνο 7 στις 10 εργάζονται. Ο Κισίντα που υπηρέτησε επί χρόνια σε πολλά υπουργεία τη χώρα του, υπόσχεται επίσης να αποκαταστήσει την εργασιακή ασφάλεια, που κλονίστηκε από τις νοεφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόστηκαντην πρώτη δεκαετία της ιαπωνικής κρίσης (1990).
