Τη λογοκλοπή οι νόμοι της χώρας την κρίνουν ως ασέβεια προς την ακαδημαϊκή δεοντολογία. Τις ποινές όμως τις επιβάλλει κυρίως το ηθικό δίκαιο. Και αυτό καταδικάζει τους ενόχους σε επιστημονική αποπομπή και κοινωνική αποδοκιμασία. Σε μεγάλες χώρες του εξωτερικού δε, αντίστοιχα σκάνδαλα οδήγησαν τους πρωταγωνιστές τους (εφόσον φυσικά κρίθηκαν ένοχοι) εκτός πολιτικής «σκηνής». Στη χώρα μας ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα για τα ΑΕΙ, το οποίο και στη διάρκεια των δύο προηγούμενων ετών των διαδικτυακών εξετάσεων γιγαντώθηκε, μοιάζει να είναι η συγγραφή εργασιών, πτυχιακών ή διδακτορικών διατριβών επ’ αμοιβή. Φροντιστήρια, μεμονωμένοι καθηγητές, σύμβουλοι, προσφέρουν ευρέως τις υπηρεσίες τους ακόμα και μέσα στον χώρο των πανεπιστημιακών κάμπους με αφίσες, διαφημίσεις, συνεχείς οχλήσεις στους φοιτητές και στις φοιτήτριες. «Το θέμα έχει πάρει ενδημική μορφή» λέει στο «Βήμα» ο πρύτανης μεγάλου πανεπιστημίου της πρωτεύουσας. «Οι εταιρείες αυτές έχουν οργιάσει. Σε πολλές περιπτώσεις δε εμφανίζουν και σε ψευδείς διαφημίσεις ότι έχουν σχέση και με καθηγητές του Ιδρύματος, και προσφέρουν εύκολη πρόσβαση σε καλύτερες βαθμολογίες στη διάρκεια εξεταστικών περιόδων».
Τα πανεπιστήμια προσφεύγουν συχνά στα δικαστήρια, καταθέτουν εξώδικα ή αγωγές. Αλλά το φαινόμενο, όπως λένε καθηγητές μεγάλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, δεν υποχωρεί.
Εμπόριο μέσα στα ΑΕΙ
Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών Χρήστος Μπούρας διαπιστώνει ένα ακόμα πρόβλημα που αναδείχθηκε από την επικαιρότητα των ημερών: «Θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα το γεγονός ότι δεν διαγράφονται από τις λίστες των πανεπιστημίων οι λιμνάζοντες στην εκπόνηση διδακτορικών διατριβών, καθώς μια έρευνα είναι επίκαιρη όταν γίνεται, όχι δέκα ή περισσότερα χρόνια αργότερα. Είναι το γνωστό πρόβλημα της εκκαθάρισης των μητρώων που θα έπρεπε να γίνεται συστηματικά».
Η διοίκηση του Ιδρύματος κατέθεσε πρόσφατα εξώδικο σε βάρος εταιρείας που διαφήμιζε εντός του πανεπιστημίου ότι αναλαμβάνει την εκπόνηση εργασιών φοιτητών ή φοιτητριών με την εύλογη αμοιβή.
Το θέμα της εμπορίας πτυχιακών ή άλλων εργασιών αποτελεί πλέον ένα μάλλον χρόνιο πρόβλημα των πανεπιστημίων. «Κατά τα άλλα και σε περιπτώσεις λογοκλοπής εγώ αισθάνομαι ασφαλής με το λογισμικό που έχουμε σήμερα στα ΑΕΙ», λέει ο κ. Μπούρας, «αρκεί να χρησιμοποιείται! Το φαινόμενο της απάτης σε τέτοια θέματα δεν μπορεί να εκλείψει ποτέ, όπως και σε άλλα επαγγέλματα ή πλευρές της κοινωνικής ζωής, ωστόσο ευτυχώς οι διαδικασίες αντιμετώπισής του αυξάνονται». Και όπως εξηγεί, σε σοβαρές περιπτώσεις λογοκλοπής, η ποινή είναι η ανάκληση των διδακτορικών τίτλων και η μελέτη των ειδικών συνθηκών σε κάθε καταγγελλόμενη περίπτωση, όπως πρέπει πάντα να γίνεται.
Οι «αβλεψίες» και οι ποινές
«Ολες οι επιστημονικές εργασίες πριν δημοσιευθούν σε σοβαρά περιοδικά υπόκεινται σε εξονυχιστικό έλεγχο για λογοκλοπή από τα ίδια τα περιοδικά, αφού η αυτούσια αντιγραφή έστω και μικρής έκτασης θεωρείται λογοκλοπή» λέει η καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής Αθηνών Εφη Μπάσδρα. «Τέτοιες δημοσιευμένες εργασίες, τουλάχιστον στη σχολή μας, απαρτίζουν ένα διδακτορικό. Αρα ένα «κλεψίτυπο» διδακτορικό, μάλλον αφορά το εισαγωγικό μέρος της ανασκόπησης της βιβλιογραφίας και το κομμάτι μεθόδων και υλικών της διατριβής που από αφελή ολιγωρία και αμέλεια του ερευνητή και των επιβλεπόντων παρατίθενται αντιγραμμένα αυτούσια. Το αποτέλεσμα είναι η πλήρης απαξίωση του διδακτορικού από τη σύλληψη της ιδέας, τον σχεδιασμό, την εκτέλεση και τα συμπεράσματα της εργασίας που κατά τα άλλα είναι πρωτότυπη. Η λογοκλοπή βέβαια δεν αποτελεί ελληνικό φαινόμενο, συμβαίνει και στα καλύτερα πανεπιστήμια. Και η ευθύνη επιμερίζεται και στον συγγραφέα αλλά και στους επιβλέποντες».
Πράγματι, όπως θα επισήμαινε εύκολα ο κακοπροαίρετος σχολιαστής, «όλα βρίσκονται πάντα στα χέρια των καθηγητών που επιβλέπουν την έρευνα». Εκείνοι έχουν πάντα την ευθύνη του ελέγχου και της εγκυρότητας των τίτλων που εκδίδονται.
Πειθαρχικό παράπτωμα
Στελέχη της Ανώτατης Αρχής για την ανώτατη εκπαίδευση (ΕΘΑΑΕ) αλλά και ανώτατα στελέχη του υπουργείου Παιδείας αναφέρουν πως τα ελληνικά πανεπιστήμια, θεωρητικά, δεν κινδυνεύουν σήμερα περισσότερο απ’ ό,τι άλλα ανώτατα Ιδρύματα της Ευρώπης από διδακτορικά «κλεμμένα» ή περιπτώσεις λογοκλοπής.
Ενας πανεπιστημιακός δάσκαλος ωστόσο μπορεί εύκολα να… παραβλέψει ή απλώς να αδιαφορήσει να χρησιμοποιήσει το επίσημο λογισμικό που υπάρχει πλέον σε όλα τα ΑΕΙ για τον έλεγχο περιπτώσεων αντιγραφής ή λογοκλοπών. Σίγουρα όμως, αυτό δεν μπορεί να γίνει στις περιπτώσεις μεγάλων σχολών, όπου τα διδακτορικά ή επιστημονικές τους περιλήψεις υποβάλλονται προς δημοσίευση σε μεγάλα έγκυρα διεθνή περιοδικά, προτού παρουσιαστούν.
Να σημειωθεί εδώ ότι πλέον η λογοκλοπή θεωρείται πειθαρχικό παράπτωμα και με νομοθετική διάταξη του νόμου 4777/2021. Με αυτήν, στα θέματα ασφάλειας και προστασίας των ΑΕΙ εντάχθηκαν επίσημα τα ζητήματα αντιγραφών και λογοκλοπών των φοιτητών και το πειθαρχικό τους δίκαιο φέρνει ανάλογα με τη σοβαρότητα της κάθε περίπτωσης ποινές όπως η απαγόρευση συμμετοχής σε εξετάσεις, η προσωρινή αναστολή της φοιτητικής ιδιότητας ή και η οριστική διαγραφή ή απώλεια της φοιτητικής ιδιότητας.
Η καταστολή του φαινομένου και η επιβολή κυρώσεων
Εκτός από το θεσμικό πλαίσιο, συνδρομή στο λογισμικό ελέγχου πρωτοτυπίας περιεχομένου TurnItIn διαθέτουν σήμερα και τα 24 ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η συνδρομή σε αυτή την υπηρεσία γίνεται με τον συντονισμό του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και το λογισμικό ελέγχου λογοκλοπής διασυνδέεται με τις πλατφόρμες ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης των πανεπιστημίων.
Τα πανεπιστήμια επομένως διαθέτουν το θεσμικό πλαίσιο, τα απαραίτητα εργαλεία καταπολέμησης της λογοκλοπής αλλά και την αρμοδιότητα και την ευθύνη για τη διαπίστωση φαινομένων λογοκλοπής και την επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων. Την απέκτησαν ευρέως το 2018 και μετά το σκάνδαλο αντιγραφής της ίδιας εργασίας από 106 φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Οπως λέει ο πρώην υφυπουργός Παιδείας και νυν πρόεδρος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής που την περίοδο εκείνη ηγήθηκε του θέματος, Βασίλης Διγαλάκης, «στον πρότυπο εσωτερικό κανονισμό των ΑΕΙ η λογοκλοπή αποτελεί το πρώτο πειθαρχικό παράπτωμα για όλες τις κατηγορίες διδακτικού – ερευνητικού προσωπικού, καθώς και για τους προπτυχιακούς, μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες».
Το θέμα ρυθμίζεται βέβαια στις λεπτομέρειές του ειδικά ανά ΑΕΙ, ενώ, όπως αναφέρει ο ίδιος, «στον εσωτερικό κανονισμό του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της χώρας, του Αριστοτέλειου Θεσσαλονίκης, η λογοκλοπή τιμωρείται με αποστέρηση της φοιτητικής ιδιότητας κατ’ ελάχιστον για τρεις μήνες, ενώ για μεταπτυχιακούς φοιτητές, υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδάκτορες μπορεί να οδηγήσει και σε διαγραφή ή ανάκληση του τίτλου σπουδών, αν ο φοιτητής έχει αποφοιτήσει. Αντίστοιχες προβλέψεις υπάρχουν στους εσωτερικούς κανονισμούς, στους κανονισμούς σπουδών, καθώς και στους Κανονισμούς Αρχών και Λειτουργίας της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας της Ερευνας των πανεπιστημίων μας».
Ο ντετέκτιβ του Διαδικτύου
«Το TurnItIn είναι ένα διαδικτυακό λογισμικό ανίχνευσης λογοκλοπής, η βάση δεδομένων
του οποίου περιλαμβάνει πάνω από 61 δισεκατομμύρια ιστοσελίδες του ανοιχτά προσπελάσιμου Διαδικτύου, πάνω από 640 εκατομμύρια εργασίες φοιτητών όλων των βαθμίδων (συμπεριλαμβανομένων των εργασιών που αποθηκεύονται στα ακαδημαϊκά αποθετήρια) και πάνω από 160 εκατομμύρια άρθρα από ακαδημαϊκά βιβλία και περιοδικά (κάτι που μπορεί να καλύψει το συγγραφικό έργο των μελών ΔΕΠ). Η συμπερίληψη των ελληνόγλωσσων εργασιών, αλλά και η χρήση δυνατοτήτων αυτόματης μετάφρασης καλύπτουν την αντιπαραβολή ελληνόγλωσσων κειμένων» λέει ο πανεπιστημιακός Βασίλης Διγαλάκης.
