«Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα»
Επίκτητος
Η ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων, αντίθετα από το θουκυδίδειο δόγμα, ότι «οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι αποδέχονται όσα είναι υποχρεωμένοι να αποδεχθούν», οφείλει να επικεντρώνεται στην κατανόηση των προσωπικών βιωμάτων ενός ηγέτη, κατά τη λήψη μιας απόφασης.
Οι πολιτικοί και στρατιωτικοί αναλυτές προσπαθούν να ερμηνεύσουν τους λόγους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία με τη χρήση οικονομικών και γεωπολιτικών παραμέτρων. Αγνοώντας τα προσωπικά βιώματα του Βλαντίμιρ Πούτιν, τα οποία διαμόρφωσαν την προσωπικότητα και τον δικό του «τρόπο σκέπτεσθαι». Οπως αναγράφεται στη βιογραφία «Βλαντίμιρ Πούτιν: Ο νέος τσάρος» του Steven Myers, ο παππούς του Πούτιν ήταν μάγειρας του Στάλιν, ο πατέρας του πολέμησε τους γερμανούς εισβολείς και σώθηκε, ως εκ θαύματος, με μόνιμα κινητικά προβλήματα. Ηταν το τρίτο παιδί μιας προλεταριακής οικογένειας, και όχι απόγονος σοβιετικών διανοουμένων ή μελών της πολιτικής ελίτ. Τα δύο του αδέρφια πέθαναν πριν τη γέννησή του, με τον δεύτερο αδερφό να πεθαίνει κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Λένινγκραντ. Ως παιδί, αναγκάστηκε να μάθει πολεμικές τέχνες για να αντιμετωπίσει τους ισχυρότερους σωματικούς αντιπάλους των νεανικών συμμοριών στη γειτονιά του. Οι πολεμικές τέχνες «ήταν το εργαλείο για να υποστηρίξω τον εαυτό μου στην αγέλη». Στην εφηβική του ηλικία γοητεύτηκε από μια κατασκοπευτική ταινία διαπιστώνοντας ότι «ένας κατάσκοπος μπορούσε να αποφασίσει για τη μοίρα χιλιάδων ανθρώπων» και από τότε αποφάσισε να γίνει κατάσκοπος.
Ως αντισυνταγματάρχης της KGB, εργάστηκε στην Ανατολική Γερμανία την περίοδο της πτώσης του Βερολίνου και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η Σοβιετική Ενωση ασθενούσε. Ηταν μια θανατηφόρα ανίατη ασθένεια, που ονομάζεται παράλυση – παράλυση εξουσίας». Ο ίδιος βίωσε επώδυνα την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και έχει δηλώσει ότι «ήταν η μεγαλύτερη ιστορική τραγωδία του 20ού αιώνα». Τα φαντάσματα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και του Αδόλφου Χίτλερ φαίνεται ότι για αυτόν συνεχίζουν να ίπτανται απειλητικά τα σκοτεινά βράδια πάνω από τις στέπες της Ρωσίας. Κι όταν έγινε πρόεδρος της Ρωσίας, θεώρησε ότι είχε την ιστορική αποστολή να την επαναφέρει στην παλαιά αυτοκρατορική της αίγλη.
Οπως έχει γράψει ο ψυχαναλυτής του Φρανσουά Μιτεράν, Ali Magoudi, «Μόλις ο ηγέτης του έθνους εγκαθίσταται στα δημοκρατικά του καθήκοντα, οι εικόνες των περασμένων αιώνων συγχέονται με εκείνες του παρόντος. Τα σύμβολα του προέδρου και του κληρονομικού μονάρχη συγχωνεύονται, οι εξουσίες τους συγχέονται». Κατά την ψυχανάλυσή του, ο Μιτεράν ανέφερε ότι η Μάργκαρετ Θάτσερ κέρδισε τον πόλεμο στα νησιά Φόκλαντ γιατί ανταποκρίθηκε στο αίτημά της και έδωσε «τους μυστικούς κώδικες που καθιστούν κωφούς και τυφλούς τους πυραύλους που πουλήσαμε στην Αργεντινή». Ομως, η αιτία της χορήγησης των μυστικών κωδίκων, κατά τον ψυχαναλυτή του, ήταν η εκδίκηση στην αυταρχική και καταπιεστική μητέρα του, που του θύμιζε η Θάτσερ. Τιμώρησε δε τη «Σιδηρά Κυρία» γιατί πήρε ως αντάλλαγμα τη συμφωνία διάνοιξης του τούνελ της Μάγχης. Κατά την ανάλυσή του, ο Μιτεράν ανέφερε «Καλύτερα να φυλάγεται. Θα έχω την τελευταία λέξη. Το νησί της θα το καταστρέψω. Το νησί της ορκίζομαι πως σύντομα δεν θα είναι πια νησί. Θα πάρω την εκδίκησή μου. Θα συνδέσω την Αγγλία με την Ευρώπη».
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, αφού επιτέλεσε την αναγκαία συμβολική πατροκτονία ενάντια στον συνονόματό του Βλαντίμιρ Λένιν, κατηγορώντας τον ως υπεύθυνο της απώλειας της περιοχής του Κιέβου, που υπήρξε η πρώτη ιστορική πρωτεύουσα της Ρωσίας, αποφάσισε την εισβολή στην Ουκρανία.
Εχω τη γνώμη ότι τα βιώματα του Πούτιν διαμόρφωσαν το βαθύτερο νόημα της ζωής του. Οπως δε έχει γράψει ο έγκλειστος σε στρατόπεδα συγκέντρωσης του Χίτλερ και ιδρυτής της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας Viktor Frankl, «Ο άνθρωπος είναι ένα ον που έρχεται σε επαφή με άλλα όντα και προσπαθεί να αποκτήσει τα νοήματα που θα εκπληρώσει». Ως ψυχίατρος, δεν προσπαθώ να δικαιολογήσω, αλλά να κατανοήσω τη συμπεριφορά και τις πράξεις των ανθρώπων και τις ενέργειες του Πούτιν.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα διαθέσιμα βιογραφικά στοιχεία, τη διαδρομή προς την εξουσία και τις δηλώσεις του Πούτιν, εκτιμώ ότι ο φόβος του για την απειλή ενάντια στη Ρωσία από την εγκατάσταση πυρηνικών όπλων στην Ουκρανία, δεν είναι προσχηματικός, αλλά εκφράζει βαθύτερες πτυχές του εαυτού του, και της αποστολής του, όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται. Είναι γι’ αυτό χρήσιμο, για την ειρήνη στην Ευρώπη, να ληφθούν υπ’ όψιν στις διαπραγματεύσεις όχι μόνο γεωπολιτικά δεδομένα, αλλά και οι ψυχολογικοί παράγοντες που διαμορφώνουν τον προσωπικό εσωτερικό κόσμο των ηγετών.
Εάν, όμως, τα πράγματα στην Ουκρανία δεν οδηγηθούν σε μια κοινή επιθυμητή λύση σεβασμού της ειρήνης και συναδέλφωσης των λαών, τότε σε ένα μελλοντικό δικαστήριο της Ιστορίας (ή μήπως του δικαστηρίου της Χάγης;) ο Πούτιν θα επέλεγε, ίσως, να κλείσει την απολογία του επαναλαμβάνοντας τα λόγια του Μιτεράν στον ψυχαναλυτή του: «Σας ευχαριστώ για τις παρατηρήσεις σας… Τα λάθη του παρελθόντος ποτέ δεν ξεπλένονται. Τα υποτιθέμενα λάθη, βέβαια. Μάλλον, θα πρέπει να ξεπληρώσω τα λάθη που διέπραξε ο Αδάμ στον Παράδεισο. Νόμιζα ότι ο Χριστός είχε αναλάβει αυτή τη δουλειά. Από ό,τι λένε οι εχθροί μου, όμως, είμαι αναγκασμένος να αναγνωρίσω ότι δεν την ολοκλήρωσε».
*Ο κ. Γιάννης Παπαδάτος είναι ψυχίατρος, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, ακαδημαϊκός υπεύθυνος Προγράμματος Ψυχοθεραπείας ΕΚΠΑ.
