Ενα από τα σοβαρά θέματα στην αντιπαράθεση Δύσης – Ρωσίας τις τελευταίες ημέρες σχετίζεται με τα χημικά όπλα και την αμφιλεγόμενη εμφάνισή τους στο πεδίο της ουκρανικής μάχης. Από τη μια πλευρά η Ρωσία κατηγορεί την Ουκρανία για λειτουργία επικίνδυνων εργαστηρίων με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών. Aπό την άλλη, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν προειδοποιεί για σοβαρές συνέπειες σε περίπτωση χρήσης χημικών όπλων από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Οσο οι εχθροπραξίες συνεχίζονται τόσο η αβεβαιότητα κυριαρχεί.
Aπό το 1997 η Σύμβαση για τα Χημικά Οπλα έχει στόχο την εξάλειψή τους, απαγορεύοντας την ανάπτυξη, παραγωγή, απόκτηση και μεταφορά τους από τα κράτη τα οποία την έχουν υπογράψει. Τα μόνα κράτη που δεν το έχουν κάνει είναι η Αίγυπτος, η Βόρεια Κορέα και το Νότιο Σουδάν. Παράλληλα, ο Οργανισμός για την Απαγόρευση των Χημικών Οπλων, με έδρα τη Χάγη, έχει την ευθύνη εκπλήρωσης των στόχων της Σύμβασης και των διατάξεών της, συμπεριλαμβανομένης της επαλήθευσης συμμόρφωσης των συμβαλλόμενων κρατών μερών.
Η δηλητηρίαση του ρώσου πρώην πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ και της κόρης του στη Μεγάλη Βρετανία το 2018 πρόσθεσε ένα σημαντικό καινούργιο σκέλος στη διαμάχη Δύσης – Ρωσίας, που είχε ήδη ξεκινήσει από το 2014 με την προσάρτηση της Κριμαίας, αυτό της χρησιμοποίησης χημικών. Το Λονδίνο κατηγόρησε τη Μόσχα λέγοντας πως η ουσία που χρησιμοποιήθηκε για τη δηλητηρίαση ήταν ρωσικής προέλευσης. Λονδίνο και Ουάσιγκτον επέβαλαν στη συνέχεια κυρώσεις στη Μόσχα. Η ρωσική κυβέρνηση απάντησε στις αιτιάσεις λέγοντας πως είχε ήδη καταστρέψει όλα τα αποθέματα χημικών όπλων που είχε στη διάθεσή της – σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι τον Αύγουστο του 2020 περιέπλεξε την κατάσταση πολύ περισσότερο. Οι χώρες της Δύσης θεωρούν πως η Ρωσία αρνείται να συνεργαστεί για τη διαλεύκανση της υπόθεσης και ακολούθως ζητούν διευκρινίσεις, ενεργοποιώντας μια εξαιρετικά πολύπλοκη νομική διαδικασία πάνω στη βάση του άρθρου 4 της προαναφερθείσας Σύμβασης. Η Ρωσία πλέον ανησυχεί πως η Δύση επιδιώκει την κατάργηση των δικαιωμάτων της στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Οπλων, όπως συνέβη τον Απρίλιο του 2021 με τη Συρία.
Σε ένα τοξικό κλίμα παντελούς έλλειψης εμπιστοσύνης, αν όχι χάσματος, ο πόλεμος στην Ουκρανία αποκτά ανησυχητικά χαρακτηριστικά. Η τελευταία φορά που χρησιμοποιήθηκαν χημικά κατά τη διάρκεια εχθροπραξιών ήταν στη Συρία το 2012. Ο τότε αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα επέλεξε να μην επέμβουν στρατιωτικά οι Ηνωμένες Πολιτείες και προτίμησε να επιλυθεί το θέμα υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών πάνω στη βάση της απόφασης 2118 του Συμβουλίου Ασφαλείας. Πράγματι, ο σύρος ηγέτης Μπάσαρ αλ Ασαντ δέχθηκε την απομάκρυνση του χημικού οπλοστασίου της χώρας του. Το 2017 και 2018, ωστόσο, ο Ντόναλντ Τράμπ προχώρησε σε βομβαρδισμούς στη Συρία επικαλούμενος τη χρήση χημικών από τον Ασαντ. Η στενή στρατιωτική συνεργασία Συρίας – Ρωσίας είναι γνωστή.
Ο πρόεδρος της Πολωνίας Αντρέι Ντούντα έχει πει ότι η χρησιμοποίηση χημικών από τη Ρωσία στην Ουκρανία ίσως αλλάξει τα δεδομένα και επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο το ΝΑΤΟ προσεγγίζει μέχρι στιγμής τη ρωσική εισβολή. Στο πλαίσιο αυτό, αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι επόμενες αμερικανικές τοποθετήσεις και η Σύνοδος του ΝΑΤΟ της ερχόμενης Πέμπτης. Ελπίδα όλων είναι να μη φθάσουν τα πράγματα στα άκρα. Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, τίθεται σαφώς θέμα αντίληψης της παγκόσμιας διακυβέρνησης, ακόμα και στο ζήτημα της εφαρμογής της Σύμβασης για τα Χημικά Οπλα και του ρόλου του Οργανισμού για της Απαγόρευσή τους.
O κ. Γιώργος Ν. Τζογόπουλος είναι Senior Fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ και στο Κέντρο Μπέγκιν-Σαντάτ του Ισραήλ, λέκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
