Ενεργειακή κρίση – Η «ντρίμπλα» των 27 για να αποφύγουν το αδιέξοδο στις τιμές

Την περασμένη Πέμπτη 24 Μαρτίου, όταν οι ηγέτες του δυτικού κόσμου συγκεντρώνονταν στις Βρυξέλλες για να συμμετάσχουν στις Συνόδους Κορυφής του ΝΑΤΟ, των G7 και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, συμπληρωνόταν ακριβώς ένας μήνας από τις 24 Φεβρουαρίου, όταν η Ρωσία εξαπέλυσε την εισβολή της, από τρία μέτωπα, στην Ουκρανία. Ο χρόνος δεν είναι πολύς, αλλά μοιάζει με αιώνα, δεδομένων των κοσμογονικών μεταβολών που συντελούνται.

Η παρουσία του Τζο Μπάιντεν στην «πρωτεύουσα» της Ευρώπης και η συμμετοχή του στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου υπήρξε έμπλεη συμβολισμού, ενώ έφερε μαζί της ένα ψυχροπολεμικό άρωμα, καθώς ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο οποίος ζήτησε την αποβολή της Ρωσίας από το G20, επέμεινε στην ανάγκη για «ολιστική και πλήρη ενότητα» των δημοκρατιών απέναντι σε ισχυρά αυταρχικά καθεστώτα. Με αυτόν τον τρόπο, ο κ. Μπάιντεν έδωσε κατά κάποιον τρόπο το στίγμα ενός νέου διπολισμού που δεν περιορίζεται στην ανάσχεση της Ρωσίας αλλά επίσης της Κίνας, προς την οποία θα ασκηθούν ισχυρές πιέσεις να διαχωρίσει τη θέση της από τη Μόσχα. Με ενδιαφέρον θα πρέπει επίσης να αναμένεται η Σύνοδος Κορυφής ΕΕ – Κίνας που προγραμματίζεται για την 1η Απριλίου, καθώς το Ουκρανικό θα κυριαρχήσει και σε αυτήν.

Ισχυρό ΝΑΤΟ και βοήθεια στην Ουκρανία

Η συνάντηση, την περασμένη Πέμπτη, των 30 αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων του ΝΑΤΟ στο φουτουριστικό αρχηγείο της Συμμαχίας, όπου πραγματοποιήθηκε και η Σύνοδος των ηγετών των επτά πλουσιότερων χωρών του κόσμου (G7), παρουσία επίσης των πρωθυπουργών του Καναδά Τζάστιν Τριντό και της Ιαπωνίας Φούμιο Κισίντα, ήρθε να επιβεβαιώσει όχι μόνο την (προαποφασισμένη) παραμονή του Γενς Στόλτεμπεργκ στη θέση του γενικού γραμματέα ως τον Σεπτέμβριο του 2023, αλλά και όσα ο νορβηγός αξιωματούχος είχε προαναγγείλει περί της σύστασης ακόμη τεσσάρων ομάδων μάχης (battlegroups) σε Ουγγαρία, Σλοβακία, Ρουμανία και Βουλγαρία. Αυτά θα προστεθούν στα ήδη υπάρχοντα σε Πολωνία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία.

Οπως έγραψε «Το Βήμα» ήδη από την προηγούμενη Κυριακή, η Συμμαχία θεωρεί, κάτι απολύτως λογικό, ότι δεν δεσμεύεται πλέον από την Ιδρυτική Πράξη ΝΑΤΟ – Ρωσίας (1997) και προετοιμάζεται για σημαντικές αναπροσαρμογές στη δομή δυνάμεων με μόνιμη παρουσία στην ανατολική πτέρυγα. Η πρωθυπουργός της Εσθονίας Κάγια Κάλας εξέφρασε ορθά το κλίμα στην έδρα του ΝΑΤΟ λέγοντας ότι «πρέπει να μεταβούμε από την προωθημένη παρουσία στην προωθημένη άμυνα». Επίσης, ο κ. Στόλτεμπεργκ ανακοίνωσε την ενεργοποίηση μιας ειδικής ομάδας εργασίας για τα χημικά, ραδιολογικά και βιολογικά όπλα (ιδρυθείσα το 2003), ώστε να προετοιμαστούν τα κράτη-μέλη σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης. Παράλληλα, η Συμμαχία θα βοηθήσει την Ουκρανία να αντιμετωπίσει σχετικές απειλές. Ωστόσο, οι ιδέες για τις οποίες επιμένει ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι περί ζώνης απαγόρευσης πτήσεων ή αποστολής τεθωρακισμένων δεν προχωρούν σε αυτή τη φάση.

Το σταυρόλεξο των κυρώσεων

Σε κοινοτικό επίπεδο, δύο παρελκόμενα ζητήματα που απασχόλησαν τους «27» ήταν αυτό ενός νέου (του πέμπτου) πακέτου κυρώσεων κατά της Ρωσίας και εκείνο της ευρωπαϊκής προοπτικής της Ουκρανίας. Στο τελευταίο, το λεκτικό των Συμπερασμάτων κινήθηκε στη γραμμή εκείνου της άτυπης Συνόδου Κορυφής των Βερσαλλιών στις 10-11 Μαρτίου. Η Κομισιόν πρέπει να εκδώσει την επονομαζόμενη «γνωμοδότηση» αλλά δεν αναμένονται εκπλήξεις περί επιτάχυνσης της διαδικασίας ένταξης. Θα μπορούσαν όμως να εξεταστούν ορισμένες ενδιάμεσες επιλογές που θα στέλνουν θετικό μήνυμα.

Ευρωπαίος διπλωμάτης σημείωνε τις προηγούμενες ημέρες ότι η συζήτηση γύρω από τις κυρώσεις περιστρέφεται ουσιαστικά γύρω από δύο πυλώνες. Ο πρώτος από αυτούς είναι να είναι βιώσιμες όσες κυρώσεις αποφασίζονται. Ο δεύτερος πυλώνας είναι οι κυρώσεις να πλήττουν περισσότερο αυτούς εναντίον των οποίων επιβάλλονται και όχι αυτούς που τις επιβάλλουν. «Δεν πρέπει να πυροβολήσουμε τα πόδια μας» έλεγε χαρακτηριστικά η ίδια πηγή. Στο τραπέζι έχει πέσει τις τελευταίες ημέρες – από τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες – μια ιδέα για περιορισμούς στις οδικές και θαλάσσιες συνδέσεις με τη Ρωσία, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη μεταφορά φορτίων, αλλά και απαγόρευση της πρόσβασης ρωσικών πλοίων (με ρωσική σημαία) σε ευρωπαϊκά λιμάνια. Το πρόβλημα στο σημείο αυτό είναι ότι δεν μπορεί εύκολα να ελεγχθεί η πιθανή αλλαγή σημαίας.

Το «αγκάθι» της ενέργειας

Αν η πρώτη ημέρα της Συνόδου Κορυφής κύλησε αναμενόμενα, η δεύτερη ημέρα, στην οποία το «μενού» ήταν η ενέργεια, άναψε φωτιές στους κόλπους των «27». Αν και όλοι συμφωνούν ότι η απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο είναι ένας δρόμος χωρίς επιστροφή, ο «διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες». Η συμφωνία ΗΠΑ – ΕΕ, που ανακοινώθηκε επισήμως την Παρασκευή, με την οποία οι Αμερικανοί (και άλλοι εταίροι) αναμένεται να παράσχουν 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) εντός του 2022 για να καλύψουν τις ευρωπαϊκές ανάγκες (πλέον των ποσοτήτων που σήμερα πωλούν στην ΕΕ και το 2021 ανήλθαν σε περίπου 22 δισ. κ.μ.), έγινε δεκτή με ικανοποίηση.
Σημειώνεται ότι η εν λόγω ποσότητα θα αντικαταστήσει ουσιαστικά αντίστοιχη ποσότητα ρωσικού LNG.
Στην Κοινή Δήλωση της Κομισιόν και των ΗΠΑ για την Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ασφάλεια αναφέρεται επίσης ότι η ποσότητα του αμερικανικού LNG θα ανέλθει στα 50 δισ. κ.μ. ετησίως προκειμένου να καλυφθεί, όπως τόνισε και υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Κομισιόν, το 1/3 της ευρωπαϊκής εξάρτησης από το ρωσικό αέριο (η ΕΕ λαμβάνει περίπου 157 δισ. κ.μ. ετησίως από τη Μόσχα). Οι δύο πλευρές θα συζητήσουν τις λεπτομέρειες της συμφωνίας σε κοινή Ομάδα Εργασίας που θα συσταθεί. Ο φιλόδοξος στόχος είναι η απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο ως το 2027.
Το δυσκολότερο μέτωπο όμως αφορούσε τους τρόπους με τους οποίους θα κοπεί ο «ομφάλιος λώρος» μεταξύ των υψηλών τιμών του φυσικού αερίου και εκείνων του ηλεκτρικού ρεύματος.
Η σύγκρουση εδώ διεξάγεται – ως ένα σημείο – πάλι μεταξύ Βορρά και Νότου, καθώς χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Φινλανδία επιδιώκουν να μην επιβληθούν παρεμβάσεις στην αγορά, όπως π.χ. ένα πλαφόν στις τιμές και χωρών όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Πολωνία (μεταξύ άλλων) που θεωρούν κάτι τέτοιο αναγκαίο.
Η συζήτηση υπήρξε πολύ δύσκολη και τελικά επιλύθηκε με μια κλασική «κοινοτική ντρίμπλα». Οι ηγέτες έδωσαν εντολή στο Συμβούλιο Υπουργών και στην Επιτροπή να εξετάζουν επειγόντως αν και με ποιον τρόπο τα βραχυπρόθεσμα μέτρα που πρότεινε την περασμένη Τετάρτη η Κομισιόν, μεταξύ των οποίων και τα πλαφόν στις τιμές του αερίου, συμβάλλουν στη μείωση της διάχυσης των αυξήσεων στο ηλεκτρικό ρεύμα.
Παράλληλα, επετράπη στις χώρες της Ιβηρικής (αν και δεν κατονομάζονται) να λάβουν κάποια προσωρινά μέτρα για τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος, χωρίς όμως να επηρεαστεί η αγορά υπό την… επίβλεψη της Επιτροπής.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΚΟΙΝΗ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ

Αν και είναι ακόμη πρόωρο, στα Συμπεράσματα περιλαμβάνεται η πρόταση για «εθελοντική κοινή προμήθεια αερίου, LNG και υδρογόνου», στην οποία έχει επιμείνει και η Αθήνα και την οποία στηρίζει ο Εμανουέλ Μακρόν – όχι όμως και ο Ολαφ Σολτς. Υπενθυμίζεται ότι την περασμένη Τετάρτη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μία σειρά από επιλογές προς συζήτηση για να μειωθούν οι ανισορροπίες στην αγορά ενέργειας συνολικά, στις οποίες και ομιλεί καθαρά για κοινή προμήθεια. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τόνισε στις δηλώσεις της ότι η ΕΕ πρέπει να αξιοποιήσει τη διαπραγματευτική θέση της αγοραστικής της δύναμης για να επιτύχει καλύτερες τιμές. Οι χώρες του Βορρά πάντως αντιστέκονται στην πρόβλεψη για κοινή προμήθεια αερίου. Σημειώνεται επίσης ότι εντός του Μαΐου η Επιτροπή προβλέπεται να δημοσιοποιήσει ευρύτερη πρόταση για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την απεμπλοκή της διαμόρφωσης των τιμών από εκείνες του φυσικού αερίου – αλλά και για την απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο.

Οι «τρύπες» των κυρώσεων και η Τουρκία

Η εικόνα με τη μία από τις δύο πολυτελέστατες θαλαμηγούς του ρώσου ολιγάρχη Ρομάν Αμπράμοβιτς, την «Eclipse», να έχει δέσει στο λιμάνι της Μαρμαρίδας, ενώ η άλλη, η «Solaris», έδεσε στη μαρίνα του Μπόντρουμ, συνιστά μάλλον την κορυφαία απόδειξη ότι το σημερινό σύστημα κυρώσεων κατά της Ρωσίας επιτρέπει σε «επιτήδειους ουδέτερους» να το παρακάμπτουν και να υποσκάπτουν την αποτελεσματικότητά τους.
Σύμφωνα με άριστα ενημερωμένες πηγές στις Βρυξέλλες, με τις οποίες συνομίλησε «Το Βήμα», η ενόχληση για την τουρκική στάση σε αυτό το ζήτημα είναι μεν αυξανόμενη αλλά δυστυχώς δικαιολογείται από πολλές πλευρές. «Αλλο η Σερβία, άλλο η Τουρκία, που είναι σημαντικός σύμμαχος στο ΝΑΤΟ» είναι η επωδός που βγαίνει από τα χείλη πολλών. Η νέα γεωπολιτική συγκυρία και ο διαμεσολαβητικός ρόλος που επιδιώκει να διαδραματίσει η Αγκυρα ώστε να επιτύχει, κατ’ αρχήν, μία εκεχειρία μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, της διασφαλίζουν μία ιδιόρρυθμη ασυλία. Η ελληνική πλευρά πάντως, διά στόματος Κυριάκου Μητσοτάκη, στηλιτεύει τη στάση της Τουρκίας σε κάθε ευκαιρία.
Η δε προμήθεια τουρκικών drones στην Ουκρανία, τα οποία χρησιμοποιούνται εναντίον των ρωσικών δυνάμεων, λειτουργεί υπέρ της Αγκυρας, καθώς ακόμη και τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, τα οποία σε προηγούμενες περιόδους είχαν βρεθεί αντιμέτωπα με τους «εκβιασμούς» της Αγκυρας εντός του ΝΑΤΟ (η Τουρκία είχε συνδέσει την έγκριση των Gradual Response Plans – GRPs, των στρατιωτικών σχεδίων της Συμμαχίας, με τη συμπερίληψη των απόψεών της για τους Κούρδους της Συρίας). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκε στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ τόσο με τον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν όσο και με τον ιταλό πρωθυπουργό Μάριο Ντράγκι (που στο παρελθόν είχε αποκαλέσει «δικτάτορα» τον τούρκο πρόεδρο), με τον τελευταίο να λέει ότι συμφωνήθηκε να υπάρξει τριμερής συνάντηση Τουρκίας – Γαλλίας – Ιταλίας προσεχώς. Ο κ. Ερντογάν έφθασε μάλιστα στο σημείο να ζητήσει ξανά την άρση των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στην τουρκική αμυντική βιομηχανία λόγω των S-400.
Στις Συνόδους Κορυφής αυτής της εβδομάδος στις Βρυξέλλες, η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων συνδέθηκε με την πλήρη εφαρμογή από όλους. Η ΕΕ μάλιστα, σε συνεργασία με τους G7, θα αναλάβουν μία πρωτοβουλία για ανταλλαγή πληροφοριών και για συντονισμένη απάντηση ώστε να αποφευχθούν μέτρα που θα μπορούσαν να λάβουν διάφορες χώρες για να παρακάμψουν τις κυρώσεις και να υποσκάψουν την εφαρμογή τους. Στα δε Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τονίζεται ότι «κάθε προσπάθεια να παρακαμφθούν οι κυρώσεις ή να βοηθηθεί η Ρωσία με άλλα μέσα πρέπει να σταματήσουν». Αν τώρα μπορούν αυτά τα ευχολόγια να εφαρμοστούν και πρακτικά, αυτό είναι ένα διαφορετικό ζήτημα.