«Ο άνθρωπος θέλησε να ελευθερωθεί από το Θεό και υποδουλώθηκε στο Χρόνο. Αυτό είναι το δράμα του καιρού μας»
Άγγελος Τερζάκης
Η επέτειος του 2021 υπογράμμισε τι κέρδισε το έθνος επαναστατώντας αλλά και τι απώλεσε δημιουργώντας κράτος. Φέτος, έναν χρόνο μετά και παραμονή της 25ης Μαρτίου, ας αναστοχαστούμε κέρδη, ζημίες ή θριαμβόλεθρους καθώς η ειμαρμένη θέλει κάθε ’21 να το ακολουθεί το ’22. Κι ας συμφωνήσουμε πρώτα πως αυτό που ονομάζουμε «ιστορία», είναι πρωτίστως μία κατασκευή και ασφαλώς μία μυθοπλασία. Όλα τα άλλα έπονται. Η ιστορία, εντός ή εκτός εισαγωγικών, έστω κι αν βολεύεται να πιστεύει – δηλαδή, εμείς βολευόμαστε να πιστεύουμε – ότι υπηρετεί μεταφυσικές έννοιες όπως η «αλήθεια», η πιστή αναπαράσταση των γεγονότων, η «αντικειμενικότητα» ως προς την έκθεση τους, η αψεγάδιαστη καταγραφή της «πραγματικότητας» και ούτω καθεξής. Ακόμα περισσότερο θα έλεγα – σ ‘ένα σχήμα υπερβολής – πως όσο πιο επιτυχημένη είναι η καταγεγραμμένη ιστορία, τόσο πιο ανεξάρτητα λειτουργεί από την όποια, βιωμένη πραγματικότητα. Τείνω μάλιστα να πιστεύω πως η ιστορία – όπως εξάλλου και η τέχνη – είναι εκείνη η πραγματικότητα που υπερβαίνει δημιουργία και ποιητικά το πραγματικό. Στην ελληνική ιστορία, δυστυχώς, το 1821 και τους εορτασμούς του ακολουθεί σχεδόν νομοτελειακά το ’22 και οι οδυρμοί του. Με την εμπειρία λοιπόν 200 και 100 ετών αντίστοιχα, οφείλουμε σήμερα να σταθμίζουμε νηφάλια το εθνικό μας μέλλον. Συνειδητοποιώντας πόσο πολύ τιμωρεί η ιστορία όσους την αγνοούν.
Υπό την έννοια αυτή ο Μαρκ Μαζάουερ, εξαιρετικά προικισμένος αφηγητής, ταλαντούχος συνθέτης των πιο ετερόκλητων εικόνων, έχει γράψει ένα θαυμάσιο βιβλίο για την Ελληνική Επανάσταση αλλά και το μέλλον του νεοπαγούς κράτους, στηριγμένο, όπως επιβάλλεται επιστημονικά, σε πολυάριθμες πήγες και ιδωμένο από διαφορετικές οπτικές γωνίες αλλά κυρίως – κι αυτό είναι που μετράει κατά τη γνώμη μου – μας έδωσε ένα κείμενο που διαβάζεται σαν μυθιστόρημα, το κορυφαίο «μυθιστόρημα» μιας εποχής θα έλεγα, ικανό να ταξιδέψει εκείνη την εποχή στη δική μας.
Συνδυάζοντας ο Μαζάουερ τη μεγάλη ιστορία και τη μικρή, τις κινήσεις των ισχυρών και τα πολιτικά παιχνίδια των μεγάλων δυνάμεων με την καθημερινή ζωή, τις ανάγκες ή την απελπισία των καθημερινών ανθρώπων κατορθώνει να συνθέσει καλειδοσκοπικά μιαν επιβλητική τοιχογραφία, ένα μνημειώδες φρέσκο φιαγμένο από λέξεις. Έτσι οι κινήσεις και οι επιλογές των προκρίτων οι μυστικοί και η φανερή δράση της φιλικής Εταιρείας οι προσπάθειες των Φιλελλήνων εντός και εκτός της επαναστατημένης Ελλάδας συνδυάζονται με γεγονότα όπως το ότι παρακολουθεί ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης από το παράθυρο της φυλακής του την εκτέλεση του γιου, του δολοφόνου του Καποδίστρια. Η η μυθική άμυνα τον υπερασπιστών το απόρθητο φρούριο της γραμβούσας με την Lady Diana και τον Kάρολο να κολυμπάνε στα νερά της ενάμιση αιώνα αργότερα. Επίσης πολλές ιστορίες μικρών παιδιών που πουλιούνται στα σκλαβοπάζαρα μετά τις καταστροφές της Σμύρνης η της Χίου για να γίνουν αργότερα αξιωματούχοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας η να καταστούν μέλη της αγγλικής αριστοκρατίας. Ιστορία πώς 1 θολό φουρτουνιασμένο ποτάμι τη μοίρα των ανθρώπων σαν μία δύναμη που ανακατεύει ακατάπαυστα σε μία χύτρα και τη ζωή και το θάνατο. Αυτό δηλαδή θα έλεγαν οι αρχαίοι ειμαρμένη. Ο Μαζάουερ είναι φιλέλληνας αλλά είναι και βρετανός. Έτσι, αποθεώνει τον Μαυροκορδάτο που τον θεωρεί πρωταγωνιστική φιγούρα του ξεσηκωμού ενώ αντίθετα βλέπει με πολλή καχυποψία τον Κολοκοτρώνη του οποίου τις αδυναμίες δεν συγχωρεί. Οι καλύτερες σελίδες του βιβλίου αφορούν στην τεράστια επίδραση που είχε η Παλιγγενεσία μας στο ευρύτερο, ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, την τέχνη, τους μεγάλους δημιουργούς, την καθημερινότητα των ανήσυχων πολιτών στο Παρίσι, τη Μασσαλία, τη Ρώμη, Γενεύη, το Μόναχο.Ας εορτάσουμε λοιπόν και φέτος την 25η Μαρτίου όπως της αξίζει. Όπως μας αξίζει. Καθιστάμενοι, όλοι μας, ήρωες, έστω, για μια μέρα! Όπως τότε. Όταν είμασταν παιδιά και στις σχολικές γιορτές υποδυόμασταν άλλος τον Μπότσαρη ή τον Κατσαντώνη κι άλλη την Μπουμπουλίνα ή την Μαντώ. Πιτσιρίκια – ήρωες! Ήρωες για μια μέρα. Τι πιο παρήγορο σ’ αυτούς τους περίεργους, τους ζοφερούς καιρούς.
ΥΓ 1. Είναι αλήθεια ότι ζήλεψα το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ. Θα ήθελα να το είχα γράψει εγώ. Ανατρέχοντας λοιπόν, για λόγους ισορροπίας σε ένα άλλο, ιστορικοαισθητικό κείμενο, ενός σπουδαίου Έλληνα στοχαστή, του παρισινού Κώστα Παπαϊωάννου (1925 – 1981) εντοπίζω τα εξής στο βιβλίο του «Τέχνη και πολιτισμός στην Αρχαία Ελλάδα», Εναλλακτικές Εκδόσεις, σελ.142 – 3:
«…Είναι στον 6ο αιώνα που ο ορθός λόγος αναφερόμενος αποκλειστικά στον εαυτό του και απελευθερωμένος από κάθε περιορισμό και υποταγή στην κοινή γνώμη και στην παράδοση, προσπάθησε για πρώτη φορά να διατυπώσει μία αντίληψη για τον κόσμο και τη θέση του ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Και αποτελεί κοινοτοπία να υπενθυμίσουμε ότι από τότε η κατάσταση των ουσιαστικών προβλημάτων δεν έχει μεταβληθεί σημαντικά. Από τον Θαλή στον Ιπποκράτη και τον Θουκυδίδη η εξέλιξη είναι εκπληκτική και χαρακτηριστική αλλά δεν είναι μονόδρομος. Ενώ επιβεβαιώνεται η κυριαρχία της ορθολογικής σκέψης, ταυτόχρονα σχεδόν παντού στην Ελλάδα οι οργιαστικές λατρείες εξακολουθούν να καταφεύγουν στον χορό και στη μέθη για να προκαλέσουν στους οπαδούς τους την έκσταση και την παράδοση στον Θεό (ενθουσιασμός)…»
Ο Παπαϊωάννου σαν τον Μαζάουερ, πιστεύει βαθιά, μέσα από την ασύλληπτη του αρχαιογνωσία, πως μόνο η ενδελεχής γνώση του κλασικού αλλά και ο ειλικρινής έρωτας των επιτευγμάτων του μπορούν να προσδώσουν στο σημερινό, κλυδωνιζόμενο κόσμο μία τρόπιδα και μίαν ελπίδα. Αυτός, τελευταίος ρομαντικός της ουτοπίας και της επανάστασης και της τέχνης ως αδιάκοπα επαναστατικής – ανατρεπτικής διαδικασίας. Το 1821 δηλαδή ως υψηλή μορφή τέχνης!
ΥΓ 2. Ας συνεχιστούν οι γιορτές!
Την Παρασκευή, 25η Μαρτίου, στο αίθριο του ξενοδοχείου Méditerranée της Πάτρας εγκαινιάζεται η έκθεση σχεδίων του Θανάση Μακρή με τίτλο «Ανώνυμοι Ήρωες». Πρόκειται για έργα την ενότητα «Εν Ξιφήρεις» που πρωτοπαρουσιάστηκε πέρσι στην Εθνική Βιβλιοθήκη – Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με πολύ μεγάλη επιτυχία.
Το Σάββατο, τέλος, 26η Μαρτίου, στον Πολυχώρο «Δ. Χατζής» των Ιωαννίνων, στις 19.00 ο τ. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Χρήστος Μασσαλάς και ο υπογραφόμενος θα παρουσιάσουν το λεύκωμα «Θεόδωρος Παπαγιάννης, Μύθοι και Σύμβολα», εκδ. Νίκας, Αθήνα 2021.
Κάνοντας τώρα έναν απολογισμό θεωρώ ότι οι κορυφαίες, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις της περασμένης χρονιάς με θέμα το ’21 ήταν κατά σειράν:
Η έκθεση σχεδίων και παστέλ του Μακρή «Εν Ξιφήρεις» στο ΚΠΣΝ με κεντρικό θέμα τον ζωγράφο Θεόφιλο, η γλυπτική παρέμβαση – αναφορά στο Μεσολόγγι » Έξοδος» του Θεόδωρου Παπαγιάννη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης με τις 400 τερακότες και την προσθήκη των τοτεμικών γλυπτών του στο προστώο. Και, τέλος, το πολυεπίπεδο, μουσικό – ιστορικό δράμα » Το Κάλεσμα του Προμηθέα», εμπνευσμένο από την Επανάσταση, του ποιητή Χριστοφόρου Χριστοφή και του συνθέτη Νίκου Ξανθούλη στο Μέγαρο Μουσικής.
