Η Ρωσία εξεπλάγη από την ενότητα του ΝΑΤΟ μετά την εισβολή στην Ουκρανία, σημειώνει στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα» πριν τη σημερινή έκτακτη Σύνοδο Κορυφής, η μόνιμη αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στη Συμμαχία Τζούλιαν Σμιθ. Παράλληλα, η κυρία Σμιθ επαναλαμβάνει ότι η επιβολή μίας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία δεν βρίσκει σύμφωνο το ΝΑΤΟ, ενώ προαναγγέλλει την αλλαγή της δομής δυνάμεων της Συμμαχίας με ενίσχυση της ανατολικής πτέρυγας με ορίζοντα τη Σύνοδο Κορυφής του προσεχούς Ιουνίου στη Μαδρίτη.
«Επί μήνες προσπαθούσαμε να πείσουμε τον Πούτιν να επιλέξει έναν άλλο δρόμο. Να βρει λύση. Δυστυχώς», τονίζει η κυρία Σμιθ, «δεν το έπραξε, αλλά τα καλά νέα ήταν ότι στο ΝΑΤΟ ήμασταν έτοιμοι από την πρώτη ημέρα. Παρείχαμε στις χώρες της ανατολικής πτέρυγας πρόσθετη στήριξη. Το ΝΑΤΟ ανέπτυξε χιλιάδες στρατεύματα, κάτι που έστειλε ένα σημαντικό μήνυμα στη Μόσχα. Παράλληλα, οι Σύμμαχοι συνεννοήθηκαν πολύ σύντομα να στείλουν βοήθεια στην Ουκρανία. Τα περισσότερα κράτη-μέλη παρέχουν στρατιωτική βοήθεια, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Είμαστε πολύ ευγνώμονες για αυτό. Υπήρξε η κατανόηση ότι υπάρχουν σύμμαχοι στην Ανατολική Ευρώπη των οποίων η κατάσταση ασφαλείας αλλάζει. Τέλος, οι ευρωατλαντικοί εταίροι συνεργάστηκαν με έναν αξιοσημείωτο τρόπο και εντός λίγων ωρών από τη ρωσική εισβολή προχώρησαν σε οικονομικές κυρώσεις χωρίς προηγούμενο. Νομίζω μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι η Ρωσία εξεπλάγη από την ενότητα που παρουσιάσαμε, πόσο ενωμένοι ακόμη είμαστε. Και αυτό που θα δείτε στη Σύνοδο Κορυφής της επόμενης εβδομάδας είναι ότι οι Σύμμαχοι μπορούν να κάνουν ακόμη περισσότερα, στηρίζοντας την Ουκρανία και τους συμμάχους στην ανατολική πτέρυγα».
Για την κυρία Σμιθ «η Ρωσία έχει ξεκάθαρα παραβιάσει την Ιδρυτική Πράξη ΝΑΤΟ – Ρωσίας του 1997. Ηδη, πολλοί σύμμαχοι έχουν μεταφέρει στρατεύματα, πλοία και αεροσκάφη στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι τι είδους παρουσία πιστεύει η Συμμαχία ότι θα χρειαστεί, σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο επίπεδο, για να προασπίσει την ασφάλεια όλων των μελών της. Εχετε ακούσει τον πρόεδρο Μπάιντεν να λέει ότι θα υπερασπιστούμε κάθε ίντσα της επικράτειας του ΝΑΤΟ. Αυτό επί του οποίου τώρα δουλεύουμε είναι να καθορίσουμε τη μορφή αυτής της μελλοντικής δομής δυνάμεων. Θα κοιτούσα πλέον προς τη Σύνοδο Κορυφής του προσεχούς Ιουνίου για περισσότερες ανακοινώσεις, αλλά ως τότε οι στρατιωτικοί διοικητές μας θα εργαστούν πολύ σε αυτό το ζήτημα» εξηγεί.
Υπάρχει πάντως ανησυχία ότι μία ρωσική προβοκάτσια θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να συρθεί το ΝΑΤΟ στον πόλεμο. «Μας απασχολεί πολύ το ενδεχόμενο μίας προβοκάτσιας. Ο τρόπος με τον οποίο οι Ρώσοι μιλούν για χημικά όπλα είναι προβληματικός. Πιστεύουμε», τονίζει, «ότι ίσως το κάνουν για να προετοιμάσουν το έδαφος για κάποια προβοκάτσια και ξέρουμε ότι η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει τέτοια όπλα στο παρελθόν. Οταν λοιπόν κατηγορούν εμάς, ίσως να «δείχνουν» ότι εκείνοι σκέπτονται να τα χρησιμοποιήσουν». Λίγες ώρες πριν από τη συνομιλία μας, ρωσικοί πύραυλοι έπληξαν το Λβιβ στη Δυτική Ουκρανία. «Περιμέναμε από την αρχή ότι η Ρωσία θα επιτίθετο σε όλη τη χώρα. Ανησυχούμε και εστιάζουμε στην επικράτεια του ΝΑΤΟ και στο να μην επεκταθεί ο πόλεμος» λέει.
Από ορισμένες πλευρές ακούγεται η κριτική ότι το ΝΑΤΟ υποσχέθηκε πολλά στην Ουκρανία και τώρα δεν κάνει όσα θα μπορούσε, π.χ. να επιβάλει ζώνη απαγόρευσης πτήσεων. «Πριν αρχίσει ο πόλεμος, ορισμένοι σύμμαχοι είχαν παράσχει εκπαίδευση στις ουκρανικές δυνάμεις, ήδη από το 2017-2018. Επρόκειτο για χώρες όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς. Αλλες είχαν παράσχει φονικό στρατιωτικό υλικό. Οσο πλησιάζαμε στον πόλεμο, περισσότεροι σύμμαχοι πρόσφεραν βοήθεια. Υπάρχουν ανοικτά ερωτήματα για το τι περισσότερο μπορούμε να κάνουμε. Δεν μπορώ όμως να πω ότι εντός ΝΑΤΟ η ζώνη απαγόρευσης πτήσεων είναι μία επιλογή που είμαστε πρόθυμοι να εξετάσουμε. Σκεφτόμαστε το ενδεχόμενο κλιμάκωσης. Δεν θέλουμε να μετατρέψουμε το ΝΑΤΟ σε άμεσο μέρος της σύγκρουσης. Εστιάζουμε στο πώς θα καλύψουμε τις ανάγκες της Ουκρανίας στο θέμα της αεράμυνας» καταλήγει.
ΕΕ: το οπλοστάσιο για ευελιξία στις αποφάσεις
Ενα από τα σημαντικότερα ζητήματα με τα οποία θα πρέπει να ασχοληθεί η ΕΕ αν θέλει να αποκτήσει μία πιο ουσιαστική εξωτερική πολιτική ασφαλείας και άμυνας είναι η διαμόρφωση αποτελεσματικού συστήματος λήψης αποφάσεων. Αποκαλυπτικό και λεπτομερέστατο είναι, στο σημείο αυτό, το νέο Κείμενο Πολιτικής του ΕΛΙΑΜΕΠ για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) που παρουσιάζει αποκλειστικά «Το Βήμα». Το κείμενο που συνυπογράφουν οι Γιώργος Παγουλάτος και Σπύρος Μπλαβούκος παρουσιάζει τις επιλογές που θα επέτρεπαν ευελιξία στη λήψη αποφάσεων.
Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος μεταβάλλει τις μεταψυχροπολεμικές σταθερές. «Η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία αναδεικνύει την προτεραιότητα της ΕΕ να χτίσει ισχυρή αμυντική αποτρεπτικότητα και ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία. Αναδεικνύει επίσης το προφανές, η διαδικασία αυτή να είναι πλήρως ενταγμένη στο πλαίσιο της ευρωατλαντικής συμμαχίας, ιδίως όταν η απειλή προέρχεται από μία στρατιωτική υπερδύναμη, όπως η Ρωσία» τονίζει ο κ. Παγουλάτος.
Οι συγγραφείς χωρίζουν τη μελέτη τους σε δύο κατηγορίες (γράφημα). Η πρώτη αναδεικνύει τις επιλογές για πιο ευέλικτη λήψη αποφάσεων στην ΚΕΠΠΑ και η δεύτερη στις αντίστοιχες επιλογές για την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Αμυνας (ΚΠΑΑ). Στην πρώτη κατηγορία, εντοπίζονται τέσσερις επιλογές: η εποικοδομητική αποχή, η ρήτρα εξουσιοδότησης, η γέφυρα/ρήτρα παρέκτασης και η ενισχυμένη συνεργασία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως εμφανίζουν οι επιλογές στην ΚΠΑΑ. Οι συγγραφείς παρουσιάζουν τρεις συγκεκριμένες επιλογές: α) τη ρήτρα αλληλεγγύης και αμοιβαίας συνδρομής του Αρθρου 42, παράγραφος 7 της Συνθήκης της ΕΕ, β) τη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία και γ) τη δημιουργία «συμμαχιών προθύμων» βάσει του Αρθρου 44 της Συνθήκης της ΕΕ.
Στη Σύνοδο των Βερσαλλιών, το Αρθρο 42(7) συζητήθηκε αρκετά. «Η εισβολή στην Ουκρανία αναβαθμίζει τη σημασία του άρθρου αυτού» εξηγεί ο κ. Παγουλάτος. «Μέχρι τώρα, κύριοι υπερασπιστές του ήταν η Γαλλία, που το επικαλέστηκε μετά την τρομοκρατική επίθεση στο έδαφός της το 2015 και η Ελλάδα απέναντι στην απειλή της Τουρκίας. Πλέον», προσθέτει, «τα κράτη-μέλη της Βόρειας Ευρώπης, ιδίως τα μη μέλη του ΝΑΤΟ, αντιλαμβάνονται και εκείνα τη σημασία του. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη σχετική επιστολή Σουηδίας – Φινλανδίας, με την οποία ζητούν να καταστεί λειτουργικότερη η εν λόγω πρόβλεψη. Υπάρχει αυξανόμενη συμφωνία στην ΕΕ για την ανάγκη το Αρθρο 42 (7) να αποκτήσει πιο «κοφτερά δόντια»».
