Δύο καθηγητές πανεπιστημίου στη Φυσική, ομότιμοι πλέον, είναι οι συγγραφείς του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα: ο Κρίστοφερ Τζαργκόντζκι σε κάποιο ανώτατο πολιτειακό ίδρυμα στο Μιζούρι και ο Φράνκλιν Πότερ σε ένα από τα δημόσια της Καλιφόρνιας, στο Ιρβάιν.
Κρίστοφερ Τζαργκόντζκι – Φράνκλιν Πότερ
Τρελοί για τη Φυσική. Περίεργα φαινόμενα, σπαζοκεφαλιές, παράδοξα
Εκδόσεις Κάτοπτρο, σελ. 222, τιμή (προσφοράς) 21,60 ευρώ
Στον πρόλογο του βιβλίου κάνουν μια αξιοπρόσεκτη παρατήρηση: «Πολλές έννοιες στη φυσική αποτελούν απλά χρήσιμα επινοήματα τα οποία μας βοηθούν να εξεικονίσουμε τα φαινόμενα ή να απλουστεύσουμε τους υπολογισμούς. Τέτοιου είδους παραδείγματα είναι η φυγόκεντρος δύναμη, οι δυναμικές γραμμές του ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου, οι μαγνητικοί πόλοι. Τα χρήσιμα αυτά επινοήματα μπορεί να είναι επικίνδυνα και απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση για να μην ξεχνάμε τον πλασματικό χαρακτήρα τους». Και μέχρι εδώ ποιος δεν θα συμφωνήσει;
Σελίδες και κεφάλαια
Στο βιβλίο αυτό έχουμε 393 φαινόμενα, σπαζοκεφαλιές και παράδοξα διατυπωμένα με τη μορφή ερωτημάτων-γρίφων που καταλαμβάνουν 100 σελίδες και τις απαντήσεις σε αυτά, οι οποίες καταλαμβάνουν άλλες περίπου 100 σελίδες. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια πρώτη σπαζοκεφαλιά, οι εκφωνήσεις να καταλαμβάνουν περίπου τις ίδιες σελίδες με τις απαντήσεις, όμως υπάρχει εξήγηση. Στο τμήμα των ερωτήσεων υπάρχει στις σελίδες ένα σεβαστό περιθώριο που χρησιμοποιήθηκε για να περιληφθούν και «λόγια μεγάλων ανδρών» (και γυναικών, αλλά πολύ πιο σπάνια), που άλλοτε είναι ενδιαφέροντα και άλλοτε «εξυπναδούλες» (π.χ. «πειράματα που δεν εκτελέστηκαν δεν έχουν αποτελέσματα»). Αρκετά πιο χρήσιμες είναι κάποιες παρατηρήσεις που έχουν μπει και αυτές στα ίδια περιθώρια, που όμως έτσι κινδυνεύουν να διαφύγουν την προσοχή του αναγνώστη.
Πριν προχωρήσουμε, όμως, θα πρέπει να αναφερθεί ότι το βιβλίο αυτό είναι χωρισμένο σε δώδεκα κεφάλαια. Είναι μάλιστα καλό να γίνει γνωστό σε ποιο κομμάτι της Φυσικής αναφέρεται το καθένα ώστε να ξέρει και ο αναγνώστης ποια ύλη περιλαμβάνεται συνολικά.
Στο κεφάλαιο 1 λοιπόν έχουμε τα σχετικά με τη θερμότητα και τη θερμοκρασία. Στο 2 θέματα σχετικά με το φως, στο 3 για τη συμπεριφορά των ρευστών, στο 4 τα προβλήματα όταν ένα στερεό κινείται μέσα σε ένα ρευστό ή το αντίστροφο. Ο ήχος είναι αντικείμενο του κεφαλαίου 5, ηλεκτρισμός, μαγνητισμός, ηλεκτρομαγνητισμός στο 6. Συνάντηση με τη μηχανική στο 7, μια λίγο πιο ασυνήθιστη ενότητα σχετικά με τις δομές στο 8, η τριβή εμφανίζεται στο 9. Ενα κεφάλαιο, το 10, για Φυσική σχετική με τα αθλήματα και μετά φεύγουμε από τη Γη. Στο 11 για τα διάφορα φυσικά φαινόμενα και στο 12 διακτινιζόμαστε σε ολόκληρο το Σύμπαν.
Το βιβλίο ανοίγει τα μάτια, σε σημεία γίνεται έως και διασκεδαστικό, ακονίζει το μυαλό, προχωρεί τον αναγνώστη σταθεροποιώντας γνώσεις από τη Φυσική του Λυκείου και φωτίζει πολυάριθμα φαινόμενα της ζωής μας
Για αποφασισμένους αναγνώστες
Μια λογική ερώτηση σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου είναι «σε τι επίπεδο γίνεται η διαπραγμάτευση των θεμάτων» και μια άλλη θα ήταν για το αν «τα θέματα είναι από τα πολύ συνηθισμένα ή πρόκειται για λιγότερο γνωστά σε σχέση με την καθημερινή ζωή φαινόμενα».
Στην πρώτη ερώτηση η απάντηση είναι πως δεν χρησιμοποιούνται σε κανένα σημείο τύποι της Φυσικής ή των Μαθηματικών. Αυτό δεν σημαίνει πως όλα αποβαίνουν εντελώς κατανοητά. Υπάρχει σε διάφορες απαντήσεις μια βιασύνη (για να το πούμε ευγενικά) ή μια αίσθηση ότι απευθύνονται σε αναγνώστες με αρκετά καλό υπόβαθρο, σε επίπεδο Φυσικής Λυκείου τουλάχιστον, ώστε κάποιες από αυτές δεν ικανοποιούν. Για παράδειγμα, στο πολύ κλασικό θέμα του τι θα δείξει μια ζυγαριά αν λυγίσουμε απότομα τα γόνατα, η απάντηση είναι: «…η νέα ένδειξη θα είναι μικρότερη διότι, ενόσω το άτομο χαμηλώνει το σώμα του, το κέντρο βάρους του επιταχύνεται προς τα κάτω, οπότε η κάθετη αντίδραση της ζυγαριάς πρέπει να είναι μικρότερη». Αυτό το «πρέπει» δεν είναι ό,τι καλύτερο.
Από μια παρατήρηση στην αρχή, όπου αναγράφεται ότι ένας από τους επιμελητές «προσέφυγε πολλές φορές στις πρωτογενείς δημοσιεύσεις προκειμένου να συντάξει αρτιότερες απαντήσεις από εκείνες του πρωτοτύπου», ενισχύεται η γενικότερη εντύπωση πως οι συγγραφείς δεν διεκδικούν βραβείο ιδιαίτερης εκλαϊκευτικής ικανότητας. Τώρα σε ό,τι αφορά την ερώτηση αν ο αναγνώστης θα βρει πράγματα πέρα από τα τετριμμένα, όπως είναι οι ζυγαριές και οι ανελκυστήρες, η απάντηση είναι «ναι» χωρίς κανένα δισταγμό. Μέσα από τις 393 ερωτήσεις έχει την ευκαιρία να μάθει πολλά καινούργια πράγματα ή να του εξηγηθούν άλλα που δεν θα περίμενε. Για παράδειγμα, βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την παρατήρηση πως τα ρωμαϊκά υδραγωγεία, όπου το νερό μεταφερόταν από τους τόπους συγκέντρωσης του νερού (όπως και εδώ στην Αθήνα που ακόμη υπάρχουν τα ερείπια) με τις πελώριες υπέργειες κατασκευές και τους υπερυψωμένους αγωγούς, δεν θα υπήρχαν αν οι κατασκευαστές τους είχαν κατανοήσει την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων και του σιφωνίου. Αφού θα αρκούσε οι αγωγοί να βρίσκονται, προφυλαγμένοι βέβαια, στην επιφάνεια του εδάφους.
Πολλά θέματα είναι παρμένα από γνωστά αμερικανικά περιοδικά, όπως τα «American Journal of Physics», «Physics Teacher», «Scientific American», ενώ υπάρχουν και οι παραπομπές σε αυτά, που όμως είναι άχρηστες, αφού για τα περισσότερα δεν είναι δυνατή η πρόσβαση από τον έλληνα αναγνώστη.
Παρ’ όλο που υπάρχει αυτή η αδυναμία πολλά θέματα να μην εξηγούνται καλά, πρόκειται για ένα βιβλίο που αξίζει να το έχει κάποιος ή κάποια και να το διαβάζει από λίγο κάθε φορά. Ανοίγει τα μάτια, σε σημεία γίνεται έως και διασκεδαστικό, ακονίζει το μυαλό, προχωρεί τον αναγνώστη σταθεροποιώντας γνώσεις από τη Φυσική του Λυκείου και φωτίζει πολυάριθμα φαινόμενα της ζωής μας. Συνιστάται προφανώς για ανήσυχους εκπαιδευτικούς και πρόκειται για μια έκδοση που από άποψη ορολογίας είναι πολύ καλά επιμελημένη.
