Αν και, όσοι τουλάχιστον ασχολούμασταν συστηματικά με την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας στο μετα-ψυχροπολεμικό σκηνικό, γνωρίζαμε τη «στρατηγική ευαισθησία» της Μόσχας απέναντι στην Ουκρανία, η αλήθεια είναι ότι κανείς μας δεν περίμενε αυτή την αστραπιαία κλιμάκωση. Πώς θα μπορούσε άλλωστε; Σε διάγγελμά του τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Φεβρουαρίου ο ρώσος πρόεδρος «ενημέρωσε» τον πλανήτη για το ότι η Ρωσία δεν αισθάνεται άνετα με το γεγονός ότι η Ουκρανία συνομιλεί με τη Δύση και ότι η πρώτη πρέπει να «απο-ναζιστοποιηθεί» [sic]. O πόλεμος στην Ουκρανία ξεκίνησε υπό το πέπλο της πλέον ομιχλώδους αφορμής που έχει ακουστεί ποτέ από την εποχή της ωραίας Ελένης. Η λέξη αφορμή δεν είναι τυχαία, όπως θα δειχθεί παρακάτω.
Ασφαλώς και η Ουκρανία δεν διοικείται από νεο-Ναζί. Η σκοτεινή πλευρά της περιόδου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με μεγάλο τμήμα των Ουκρανών να συντάσσεται με τους Ναζί εξαιτίας του Μεγάλου Λιμού που η εμμονή του Στάλιν με την επιβεβλημένη κολεκτιβοποίηση παρήγαγε εκατόμβες νεκρών που υπολογίζονται σύμφωνα με τα Hνωμένα Εθνη σε 7-10 εκατομμύρια πολίτες, δημιουργεί έναν σαφέστατο προβληματισμό. Ή εθνικοί ήρωες των Ουκρανών, όπως ο Στέφαν Μπαντέρα, που στην ουσία ήταν υπεύθυνος για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων στο εσωτερικό της χώρας, αναδεικνύουν το πρόβλημα. Αλλά το να υποστηρίζει ο ρώσος πρόεδρος ότι επιτίθεται στην Ουκρανία για να σώσει τους πολίτες εκεί από τη νεο-Ναζιστική συνωμοσία ηχεί ως επιχείρημα κίβδηλο. Πόσω μάλλον όταν το σύνολο της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη σήμερα έχει αναπτύξει σχέσεις οικονομικής εξάρτησης με το Κρεμλίνο.
Ο Πούτιν υποτίμησε τον αντίπαλο και ενώ περίμενε μια γρήγορη και εντυπωσιακή παρέλαση μέσα από τα ουκρανικά εδάφη, με τους στρατιώτες του να τους ραίνουν με ροδοπέταλα όμορφες κόρες του Δνείπερου, αντ’ αυτού ήρθε αντιμέτωπος με ένα βασικό κεφάλαιο της Θεωρίας του Ανταρτοπολέμου, τις δυσκολίες αντιμετώπισης παλλαϊκής αντίστασης εντός του άστεως από συμβατικές στρατιωτικές δυνάμεις.
Η σημαντική ερώτηση που θα απασχολήσει διεθνολόγους και ιστορικούς για πολλές δεκαετίες είναι οι πραγματικοί λόγοι για αυτόν τον πόλεμο. Καταγράφω παρακάτω μια πρώτη προσέγγισή μου, όσο πιο συνοπτικά γίνεται λόγω του περιορισμένου χώρου της εφημερίδας.
Η Ουκρανία διαθέτει τα εδάφη που ο Πούτιν επιθυμεί να χρησιμοποιήσει ως τον ασφαλή στρατηγικό διάδρομο με κατεύθυνση τη Μολδαβία και την Υπερδνειστερία. Αν κάποιος δει τα εδάφη που μέχρι στιγμής ο ρωσικός στρατός ελέγχει είναι από τις ανατολικές επαρχίες προς την Οδησσό και από εκεί νοτιοδυτικά. Η Ρωσία έχει αποφασίσει να ελέγξει τα εδάφη της Μολδαβίας και της Υπερδνειστερίας ώστε από τη μια να προστατεύει τον χερσαίο διάδρομο προς την Κριμαία, το στρατηγικό κέντρο βάρους της σύγχρονης Ρωσίας τουλάχιστον ως προς τον Ναυτικό Πόλεμο λόγω της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης. Ταυτόχρονα, επιθυμεί τον έλεγχο Μολδαβίας και Υπερδνειστερίας ώστε να μπορεί να δημιουργήσει ένα επιχειρησιακό αντίβαρο απέναντι στη δυτική αντιπυραυλική ασπίδα στο Ντεβεσέλου της Ρουμανίας. Ο Πούτιν γνωρίζει ότι ο μη έλεγχος των εδαφών της Oυκρανίας μπορεί να οδηγήσει σε χερσαίο αποκλεισμό των ρωσικών μονάδων, εξαιρετικά σημαντικό γεγονός για μια δύναμη που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να βλέπει ως τη σημαντικότερη στρατηγική απειλή για την ίδια το επίπεδο της γεωγραφίας που οδηγεί στη ρωσική ενδοχώρα. Ο σχεδιασμός αυτός χάλασε εξαιτίας της σθεναρής αντίστασης των Ουκρανών που προφανώς το Κρεμλίνο δεν είχε υπολογίσει, ή το ότι η ηγεσία της χώρας και πιο συγκεκριμένα ο πρόεδρος Ζελένσκι έχει επιτύχει να αποτελεί πυλώνα εθνικής ενότητας, ή τέλος το ότι η Ρωσία έχει αποτύχει ολικώς στο να επιβάλει το δικό της αφήγημα για την επίθεση στην Ουκρανία στον διεθνή περίγυρο. Η Δύση λοιπόν, αντιθέτως με πολλές εικασίες που κυκλοφορούν, δεν είχε ως στόχο τον ΝΑΤΟϊκό εξοπλισμό της Ουκρανίας, αλλά και η Ρωσία δεν επιθυμεί να σταματήσει στον έλεγχο μέρους των ουκρανικών εδαφών. Η κατάρα της γεωγραφίας επηρέαζε πάντα την ουκρανική ιστορία και συνεχίζει να την επηρεάζει και στην παρούσα φάση.
Ο Πούτιν «διάβασε» λάθος την αμερικανική στρατηγική, επηρεασμένος αυτός και οι σύμβουλοί του από την εφαρμογή της «Αποδέσμευσης», ενώ σε καμία των περιπτώσεων δεν περίμενε ότι η ΕΕ, και πιο συγκεκριμένα η Γερμανία και η Γαλλία, θα αναλάμβαναν την ευθύνη και θα αποφάσιζαν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ξεπερνώντας γραφειοκρατία και πολιτικές αντιδράσεις, την υιοθέτηση αποφασιστικών βημάτων που θα έκαναν τη ρωσική οικονομία να πονέσει, όπως οι οικονομικές κυρώσεις. Θεώρησε ότι ο δυτικός κόσμος θα δίσταζε να δείξει την υποστήριξή του στην Ουκρανία, ξεχνώντας προφανώς ότι ένα από τα πρώτα μαθήματα των δυτικών διπλωματών είναι τα δεινά του Κατευνασμού, ενώ από την άλλη υπολόγισε ότι η Κίνα θα λειτουργούσε ως πόλος απασχόλησης του αμερικανικού ενδιαφέροντος. Εσφαλε και σε αυτές του τις αναλύσεις.
Δεν πρόκειται να κάνω προβλέψεις επί του πολέμου. Ο πόλεμος άλλωστε, όπως γράφει και ο Κλαούζεβιτς, είναι χαμαιλέοντας. Προσεγγίζοντας όμως τη σύγκρουση μέσα από μια ποσοτική ανάλυση ισχύος, η Ουκρανία θα αντιμετωπίσει προβλήματα αντιμετώπισης της επέλασης του ρωσικού στρατού, ενώ συνεχίζοντας με μια ποιοτική ανάλυση ισχύος η Ρωσία θα αντιμετωπίσει προβλήματα ελέγχου των εδαφών που ο στρατός της ελέγχει εξαιτίας της ουκρανικής αντίστασης.
Οι Ουκρανοί δείχνουν πραγματικοί απόγονοι των Κοζάκων Ζαπαρόζτσι που όταν ο Σουλτάνος Μεχμέτ Δ απαίτησε την παράδοσή τους, αυτοί με επιστολή τους αφού τον καθύβρισαν με χυδαίες εκφράσεις που τόλμησε να ζητήσει να παραδώσουν τα όπλα τους, του επιτέθηκαν και, αν και αριθμητικά υποδεέστεροι, κατάφεραν και νίκησαν τον Οθωμανικό στρατό. Αν κάποιος θέλει να δει το πνεύμα της απάντησης μπορεί να αναζητήσει τον ανάλογο πίνακα του ρώσου ζωγράφου Ιλιά Γεφίμοβιτς Ρέπιν που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης. Ποιος λέει ότι η Ιστορία δεν έχει χιούμορ; Κερδισμένοι εξέρχονται ο Ατλαντικός παράγοντας, με την ΕΕ να αναβαθμίζεται ξανά μετά από πολλές δεκαετίες στην αμερικανική ατζέντα, αλλά και η Κίνα με τον δράκο να κρατά πλέον καλά στα νύχια του την αρκούδα. Αλλά αυτά είναι θεματολογία επόμενων άρθρων.
Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
