Το 1990, ένας από τους κορυφαίους εκφραστές της ρεαλιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων, ο Τζον Μερσχάιμερ, υπέγραφε ένα άρθρο με τίτλο «Back to the Future: Instability in Europe after the Cold War» (στα ελληνικά, «Επιστροφή στο Μέλλον: Αστάθεια στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο»). Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγο υπογράμμιζε – και σημειωτέον, η Σοβιετική Ενωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας δεν είχαν ακόμη καταρρεύσει – ότι το όραμα μίας οριστικής επικράτησης της ειρήνης στη «γηραιά ήπειρο» έπρεπε να προσεγγίζεται με προσοχή και η πιθανότητα ενός νέου μεγάλου πολέμου (major war) δεν θα έπρεπε να αποκλειστεί σε έναν μετα-διπολικό κόσμο.
Είναι σκληρό να αντιλαμβάνεται κανείς ότι έπειτα από τρεις δεκαετίες, το ενδεχόμενο ενός τέτοιου πολέμου δεν μπορεί πλέον να αποκλειστεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η διάκριση μεταξύ ενός μεγάλου και ενός περιφερειακού πολέμου είναι εδώ κρίσιμη, διότι υπήρξαν παραδείγματα περιφερειακής σύγκρουσης σε ευρωπαϊκό έδαφος μεταψυχροπολεμικά, όπως οι πόλεμοι που οδήγησαν στη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Αν και θα ακουστεί κυνικό, ο γιουγκοσλαβικός εμφύλιος πόλεμος και η επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο αποτελούν άλλη κατηγορία και προφανώς δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν π.χ. με μία σύγκρουση Ρωσίας – ΝΑΤΟ ως μοιραία απόφυση της εισβολής της Μόσχας στην Ουκρανία.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία πλήττει στον πυρήνα του το μεταψυχροπολεμικό πλαίσιο επέκτασης της ευρωπαϊκής δημοκρατίας στην ήπειρό μας. Οσοι έχουν μιλήσει με ευρωπαίους αξιωματούχος τις τελευταίες ημέρες αντιλαμβάνονται το βαθύ σοκ, καθώς είναι ξεκάθαρο ότι μία τόσο εκτεταμένη εισβολή δεν αναμενόταν. Οι αυταπάτες που υπήρχαν σαρώθηκαν ταχύτατα. Πλέον, βρισκόμαστε στην ώρα των μεγάλων αποφάσεων.
Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι η πολύ γρήγορη και συντονισμένη απάντηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών και γενικότερα του δυτικού κόσμου σε μια αδιανόητη εισβολή σε μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη χώρα. Ουδείς μπορεί με ασφάλεια να γνωρίζει πού και με ποιον τρόπο θα σταματήσει η χιονοστιβάδα που ξεκίνησε ο Βλαντίμιρ Πούτιν. Και όσοι εκτιμούν ότι γνωρίζουν τι ακριβώς σκέφτεται μιλούν χωρίς στοιχεία, διότι τέτοια καθεστώτα αποτελούν «μαύρο κουτί» για τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων.
Σε επίπεδο δημόσιας διπλωματίας και εικόνας, η Μόσχα είναι η μεγάλη χαμένη αυτής της σύγκρουσης. Η δυτική «ήπια» και οικονομική ισχύς είναι πολύ ισχυρή, ειδικά όταν εκφράζεται συντονισμένα, όπως τώρα. Μοιάζει βέβαιο ότι η διεθνής απομόνωση της Ρωσίας θα βαθύνει, ειδικά όσο ο πόλεμος και η απώλεια αθώων ανθρώπων συνεχίζονται. Το αβυσσαλέο ερώτημα όμως είναι άλλο: πόσο ενδιαφέρει αυτή η απομόνωση τον ρώσο πρόεδρο; Αν δεν τον απασχολεί καθόλου, τότε έχουμε μπλέξει άσχημα. Τα θηρία που στριμώχνονται στη γωνία μπορεί να γίνουν πολύ επικίνδυνα. Η επόμενη φάση της απάντησης στη ρωσική επιθετικότητα θα είναι πιο δύσκολη και ενδεχομένως με απρόβλεπτες επιπτώσεις.
