Τις ώρες πριν τα ξημερώματα, καθώς ο κόσμος κρατούσε την ανάσα του παρακολουθώντας τις πρώτες κινήσεις της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία την Πέμπτη, ο τουρκικός στρατός έκανε μια κίνηση της τελευταίας στιγμής για να εκκενώσει το διπλωματικό προσωπικό και άλλους πολίτες της Τουρκίας από την πρωτεύουσα, Κίεβο (φωτογραφία αρχείου AP, επάνω, Ερντογάν – Πούτιν).

Το φιάσκο με τα μεταγωγικά

Δύο στρατιωτικά μεταγωγικά αεροπλάνα εισήλθαν στον ουκρανικό εναέριο χώρο λίγο μετά τα μεσάνυχτα και έκαναν κύκλους στο διεθνές αεροδρόμιο Boryspil, το κύριο πολιτικό αεροδρόμιο που βρίσκεται 18 μίλια ανατολικά του κέντρου της πόλης του Κιέβου.

Ομως τα αεροπλάνα κατέληξαν σε αδιέξοδο. Το ίδιο και τα στρατιωτικά τους πληρώματα, καθώς και οι τούρκοι διπλωμάτες και πολίτες που προσπαθούσαν να εκκενώσουν. Στις 5 π.μ., η Ρωσία εξαπέλυσε τις πρώτες επιθέσεις πολέμου κατά της Ουκρανίας, καθιστώντας αδύνατη κάθε φυγή.

Οι φωτογραφίες του αεροδρομίου την επόμενη μέρα, που ελήφθησαν από την εμπορική εταιρεία δορυφορικών εικόνων Planet Labs, δείχνουν δύο γκρίζα στρατιωτικά μεταγωγικά αεροπλάνα σταθμευμένα στο ύπαιθρο, στη μία πλευρά του αεροδρομίου, τα οποία μέχρι στιγμής δεν έχουν γίνει στόχος ρωσικών αεροπορικών επιδρομών.

Τα καθηλωμένα αεροπλάνα έχουν γίνει πλέον έκθεμα της παρανόησης της κατάστασης στην Ουκρανία από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος δέχεται επικρίσεις στο εσωτερικό γιατί δεν εκκένωσε έγκαιρα τους τούρκους πολίτες, ότι δεν εκτίμησε σωστά τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Β. Πούτιν και ότι δεν έλαβε τις αμερικανικές προειδοποιήσεις για εισβολή αρκετά σοβαρά.


Δορυφορική φωτογραφία από την Planet Labs του διεθνούς αεροδρομίου Boryspil που τραβήχτηκε στις 25 Φεβρουαρίου, δείχνει δύο γκρίζα στρατιωτικά μεταγωγικά αεροπλάνα στο ύπαιθρο στο πλάι του αεροδρομίου, κάτω δεξιά

Ο κ. Ερντογάν και ο κ. Πούτιν είχαν μερικές φορές στενές, άλλοτε αμφιλεγόμενες σχέσεις, καθώς ο τούρκος ηγέτης έχει καλλιεργήσει δεσμούς με τη Μόσχα – εν μέρει ως μοχλός πίεσης κατά της Δύσης, αλλά και από ανάγκη αφού η Τουρκία πιέζεται από πολλές πλευρές από τη Ρωσία.

Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά έχει προκληθεί τόση δυσπιστία λόγω των φλερτ του κ. Ερντογάν με τη Ρωσία που δεν προσκλήθηκε σε τουλάχιστον μία από τις συναντήσεις σε επίπεδο ηγετών της συμμαχίας πριν τη ρωσική εισβολή, σύμφωνα με την Asli Aydintasbas, ανώτερη συνεργάτιδα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων.

Σε αντίθετες πλευρές

Την ίδια στιγμή, ο κ. Πούτιν και ο κ. Ερντογάν βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια σε αντίθετες πλευρές των συγκρούσεων στο Αζερμπαϊτζάν, τη Λιβύη και τη Συρία.

Τα ρωσικά στρατεύματα στη Συρία απειλούν εδώ και καιρό ότι θα εντείνουν την επίθεσή τους κατά της τελευταίας περιοχής που ελέγχεται από τους αντάρτες σε αυτήν τη χώρα, η οποία θα μπορούσε να αναγκάσει έως και τέσσερα εκατομμύρια Σύρους να διαφύγουν στην Τουρκία. Και από το 2020, ο ρωσικός στρατός έχει επεκτείνει το αποτύπωμά του στην περιοχή του Καυκάσου.

Τώρα, η Ρωσία φαίνεται έτοιμη να κυριαρχήσει στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας με τις προόδους της στην Ουκρανία, ενώ ο κ. Ερντογάν την έχει εκνευρίσει πουλώντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη τουρκικής κατασκευής, μερικά από τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί για να χτυπήσουν ρωσικές τεθωρακισμένες οχηματοπομπές από την έναρξη της εισβολής, σύμφωνα με ουκρανούς αξιωματούχους.

Ο κ. Ερντογάν και ο κ. Πούτιν μίλησαν τηλεφωνικά στις 23 Φεβρουαρίου, ώρες πριν την έναρξη της εισβολής. Ο κ. Ερντογάν επανέλαβε την προσφορά του για μεσολάβηση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και επανέλαβε την πρόσκλησή του προς τον κ. Πούτιν να επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη για συνάντηση με τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

«Ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι αποδίδει πάντα μεγάλη σημασία στον στενό διάλογο που καθιέρωσε με τον ρώσο πρόεδρο Πούτιν για περιφερειακά ζητήματα, ότι έχουν δει τα θετικά αποτελέσματα και ότι είναι αποφασισμένος να διατηρήσει αυτήν την κατανόηση», δήλωσε η τουρκική προεδρία.

Αίσθηση οργής

Ο κ. Ερντογάν έχει διατηρήσει ομοιόμορφο τόνο στις δημόσιες δηλώσεις του για την κατάσταση, χαρακτηρίζοντας την εισβολή στην Ουκρανία ως «απαράδεκτη», αλλά συνεχίζει να ζητά ειρηνική επίλυση.

Ομως, υπάρχει μια αίσθηση οργής στον προεδρικό κύκλο του κ. Ερντογάν ότι ο κ. Πούτιν τους είπε ψέματα για τις προθέσεις του στην Ουκρανία, σημειώνει η κ. Aydintasbas.

«Η Τουρκία άργησε να αναλάβει δράση και να εκκενώσει τον λαό της», έγραψε η ίδια σε γραπτό μήνυμα, προσθέτοντας, «Ποτέ δεν πίστεψαν το σενάριο των ΗΠΑ για πλήρους κλίμακας εισβολή και απέρριψαν τις προειδοποιήσεις τους».

«Υποψιάζομαι ότι ο Ερντογάν εμπιστευόταν τη σχέση του με τον Πούτιν και πίστευε ότι θα ήταν μια μικρή εισβολή», πρόσθεσε. «Η Τουρκία απέτυχε επίσης να εκκενώσει τους πολίτες της, βάσει αυτής της πεποίθησης. Αυτό αποδεικνύεται ότι είναι ένας τεράστιος λάθος υπολογισμός».


Ρωσικό υποβρύχιο διαπλέει τον Βόσπορο (φωτογραφία Erdem Sahin/EPA)

Η κατάσταση φαινόταν να ενέπνευσε μια αλλαγή στη στάση της Τουρκίας έναντι της Ρωσίας την Κυριακή, όταν τόσο ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών όσο και ο υπεύθυνος επικοινωνίας της τουρκικής προεδρίας περιέγραψαν την επέμβαση της Μόσχας στην Ουκρανία για πρώτη φορά ως πράξη πολέμου.

Η Τουρκία επιβλέπει την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα μέσω της Σύμβασης του Μοντρέ, διεθνούς συνθήκης του 1936 που ρυθμίζει τη διέλευση των πλοίων από τον Βόσπορο. Ο ορισμός της κατάστασης ως «πολέμου» θα επέτρεπε στην Τουρκία να κλείσει τον Βόσπορο στα πλοία των εμπλεκόμενων χωρών.

«Ενόχληση για τους Ρώσους»

Παραμένει ένα παράθυρο για τη Ρωσία, καθώς, ως ένα από τα παράκτια κράτη της Μαύρης Θάλασσας, μπορεί να ισχυριστεί ότι η κίνηση των πλοίων της σχετίζεται με αυτά που επιστρέφουν στην έδρα τους.

Ρωσικά πολεμικά πλοία και υποβρύχιο έχουν ήδη περάσει στη Μαύρη Θάλασσα τις τελευταίες εβδομάδες και έχουν παίξει ρόλο στην επίθεση κατά της Ουκρανίας, αλλά η δράση της Τουρκίας μπορεί να περιπλέξει την ικανότητα της Ρωσίας να στείλει ενισχύσεις ή να ανεφοδιάσει τις δυνάμεις της.

«Δεν αλλάζει το παιχνίδι, αλλά συνιστά ενόχληση για τους Ρώσους», είπε η κ. Aydintasbas. «Είναι ενοχλητικό να μην μπορεί να ανεβεί ο μεσογειακός τους στόλος» από τον Βόσπορο στη Μαύρη Θάλασσα. Η αλλαγή στον τόνο ήταν «ενδεικτική των συναισθημάτων στην Τουρκία», πρόσθεσε.

Δεν είναι γνωστά πολλά για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της Τουρκίας τις τελευταίες ώρες πριν το ξέσπασμα του πολέμου, αλλά είναι σαφές ότι ο κ. Ερντογάν υπολόγισε λάθος την ταχύτητα και τη σοβαρότητα της ρωσικής επιχείρησης και την επείγουσα ανάγκη για εκκένωση.

Τα τουρκικά αεροσκάφη

Σύμφωνα με τα αρχεία παρακολούθησης πτήσεων, δύο αεροσκάφη της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας προσγειώθηκαν στο Κίεβο, το ένα με τον κωδικό TUAF600, στις 12:15 π.μ. της Πέμπτης και το δεύτερο, TUAF601, στις 3:43 π.μ., δήλωσε ο Justin Bronk, ερευνητής στο Royal United Services Institute στο Λονδίνο.


Μη επανδρωμένο τουρκικό αεροσκάφος Bayraktar TB2, από αυτά που έχει προμηθευτεί η Ουκρανία και χρησιμοποιεί κατά των ρωσικών δυνάμεων

Δύο ώρες μετά την προσγείωση του πρώτου αεροπλάνου, η Ουκρανία ανακοίνωσε ότι κλείνει τον εναέριο χώρο της λόγω της επικείμενης ρωσικής επίθεσης. Το δεύτερο τουρκικό αεροπλάνο φάνηκε να γυρίζει πίσω, έχασε την προγραμματισμένη προσγείωσή του στις 2:46 π.μ., αλλά στη συνέχεια προχώρησε και προσγειώθηκε περίπου μία ώρα αργότερα.

Δεν υπάρχουν αρχεία πτήσεων για τα δύο στρατιωτικά αεροπλάνα που αναχώρησαν τις ώρες μετά την προσγείωσή τους, είπε ο κ. Μπρονκ. Τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία είχαν ανακοινώσει το κλείσιμο του εναέριου χώρου μέχρι τότε, σημείωσε.

Εγκλωβισμένοι

Η Τουρκία τηλεφωνεί μεμονωμένα στους πολίτες της στην Ουκρανία τον τελευταίο μήνα, προτρέποντάς τους να φύγουν και εξακολουθεί να προσπαθεί να απομακρύνει 6.600 πολίτες από τη χώρα, δήλωσε την Κυριακή ο υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Τούρκος φοιτητής εγκλωβισμένος στο Χάρκοβο, βορειοανατολική πόλη που έχει δεχτεί την πιο έντονη επίθεση, ανάρτησε το Σάββατο στο Twitter έκκληση για βοήθεια.

«Είμαστε μια φοιτητική κοινότητα 35 ατόμων στην Ουκρανία/Χάρκοβο (ο αριθμός αυτός δεν είναι ο συνολικός αριθμός των μαθητών στο Χάρκοβο)», έγραψε ο φοιτητής, Ahmet Kagan Gumus.

«Τρεις από εμάς έφυγαν και τώρα μείναμε 32. Για πρώτη φορά ακούμε τους ήχους των συγκρούσεων, τους βομβαρδισμούς, τα ελικόπτερα και τα τζετ από πολύ κοντά», πρόσθεσε.

Η δύσκολη θέση των Τούρκων πολιτών – φοιτητών, τουριστών και επαγγελματιών επιχειρήσεων – που έχουν εγκλωβιστεί στην Ουκρανία καθώς εντείνεται ο πόλεμος δεν είναι μοναδική.

Χιλιάδες αλλοδαποί αγωνίζονται να φύγουν, συμπεριλαμβανομένων αφγανών προσφύγων, αφρικανών φοιτητών και υπαλλήλων δυτικών εταιρειών και πρεσβειών.

Η Τουρκία, όπως και πολλά άλλα κράτη, προσπαθεί να σώσει πολίτες που καταφέρνουν να ταξιδέψουν από την Ουκρανία προς τις γειτονικές χώρες, αλλά τα σύνορα είναι φραγμένα με δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και ουρά 20 μιλίων.

Καμία αναφορά για αεροπορικό διάδρομο

Ο κ. Τσαβούσογλου είπε ότι αεροπλάνο της Turkish Airlines μετέφερε ορισμένους που κατάφεραν να φτάσουν στη Ρουμανία.

Ο τούρκος υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ ζήτησε να μιλήσει με τον ρώσο ομόλογό του για να οργανωθεί αεροπορικός διάδρομος για εκκενώσεις, είπε ο κ. Τσαβούσογλου. Ο κ. Ακάρ όντως συνομίλησε με τον ρώσο υπουργό Αμυνας, Σεργκέι Κ. Σόιγκου, την Κυριακή, σύμφωνα με επίσημη τουρκική δήλωση.

Αλλά αυτή η δήλωση δεν έκανε καμία αναφορά σε οποιαδήποτε συμφωνία για αεροπορικό διάδρομο.