Το 1985, ο τότε προϊστάμενος της Νομικής Υπηρεσίας του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, ο Χουσεΐν Παζαρτζί, δημοσίευσε μια μελέτη με τίτλο «Το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου». Το κείμενο αυτό, το οποίο έχει εκδοθεί στα ελληνικά, αποτελεί μία από τις πρώτες τουρκικές εμπεριστατωμένες μελέτες επί του ζητήματος. Επίσης, καταρρίπτει τον επίμονο ισχυρισμό ότι όσα λέγονται τους τελευταίους μήνες από τα χείλη τούρκων αξιωματούχων περί παραχώρησης της κυριαρχίας των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα με τον όρο ότι θα παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημένα λέγονται για πρώτη φορά.

«Κυριαρχία υπό όρους»

Αυτό που όντως συμβαίνει για πρώτη φορά – και λαμβάνει ιδιαίτερη σημασία εν όψει της διεξαγωγής του 64ου γύρου των διερευνητικών επαφών σήμερα, Τρίτη 22 Φεβρουαρίου στην Αθήνα – είναι η εκτεταμένη πολιτικοποίηση της τουρκικής άποψης περί «κυριαρχίας υπό όρους» (conditional sovereignty), η αναβάθμισή της στο επίπεδο των Ηνωμένων Εθνών με τις επιστολές Σινιρλίογλου και η προαναγγελία εκστρατείας για να αναδειχθεί ότι η Αθήνα παραβιάζει τις διεθνείς νομικές της δεσμεύσεις. Πρόκειται δε για ένα ζήτημα επί του οποίου υπάρχει ταύτιση απόψεων σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις στην Τουρκία και θα μπορούσε να αποτελέσει αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Λαμβάνει επίσης χώρα σε μια συγκυρία κατά την οποία οι εξελίξεις στην Ουκρανία διαμορφώνουν νέες ισορροπίες στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, οι οποίες θα μπορούσαν να ανοίξουν την όρεξη της Αγκυρας και να προκαλέσουν ντόμινο στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Διεύρυνση γκρίζων ζωνών

Η νέα ευθεία αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας – υπό τη μορφή της διεύρυνσης της «θεωρίας των γκρίζων ζωνών» – έχει προκαλέσει πολύ μεγάλη ενόχληση στην Αθήνα. Μπορεί να αποτελέσει σκαλοπάτι για απονεύρωση των ελληνικών θέσεων στο θέμα της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών και εντάσσεται οργανικά πλέον στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Οπως «Το Βήμα» αποκλειστικώς πληροφορείται, η τοποθέτηση του Μεβλούτ Τσαβούσογλου την προπερασμένη εβδομάδα προκάλεσε την εντονότατη ενόχληση του Κυριάκου Μητσοτάκη, ο οποίος έδωσε μάλιστα εντολή στη διευθύντρια του Διπλωματικού του Γραφείου, πρέσβη Ελένη Σουρανή, να προβεί σε αυστηρή διαμαρτυρία προς τον πρέσβη της Τουρκίας Μπουράκ Οζουγκεργκίν. Ο ίδιος ο κ. Μητσοτάκης άφησε δε σαφέστατες αιχμές εναντίον της Αγκυρας στο πλαίσιο της πρωτολογίας του στη Βουλή κατά τη συζήτηση για το νομοσχέδιο αμυντικής θωράκισης της χώρας.

Η αντιπαράθεση με Δένδια

Αναμφίβολα η νεότερη τοποθέτηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ότι εφόσον χρειαστεί η Τουρκία θα προειδοποιήσει την Ελλάδα «στο υψηλότερο επίπεδο», έδειξε ότι η διασφάλιση δηλώσεων από τις ΗΠΑ, την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν πρόκειται να μεταβάλουν την τουρκική στάση και μάλλον αποτελούν ασπιρίνη για τον «διπλωματικό πονοκέφαλο». Η αντιπαράθεση του Νίκου Δένδια με τον τούρκο πρέσβη στο Οσλο κατά την ομιλία του υπουργού Εξωτερικών σε εκδήλωση του Νορβηγικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων έφερε ακολούθως το προφορικό διάβημα προς τον τούρκο επιτετραμμένο στην Αθήνα από την αρμόδια Διεύθυνση Τουρκίας. Ουδείς δε αμφιβάλλει ότι η τουρκική αντιπροσωπεία υπό τον υφυπουργό Εξωτερικών Σεντάτ Ονάλ (ο οποίος αύριο Δευτέρα θα συναντηθεί με τον έλληνα υφυπουργό Εξωτερικών Κώστα Φραγκογιάννη για να συζητήσουν επί θεμάτων της επονομαζόμενης «θετικής ατζέντας») θα θέσει το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης πολύ ψηλά ενώπιον της ελληνικής ομάδας της οποίας ηγείται ο πρέσβης ε.τ. Παύλος Αποστολίδης.

Οι δύο επιστολές

Η ανησυχία της Αθήνας προκύπτει εντονότερη έπειτα από τις δύο επιστολές του μονίμου αντιπροσώπου της Τουρκίας στα Ηνωμένα Εθνη Φεριντούν Σινιρλίογλου, στις 13 Ιουλίου και 30 Σεπτεμβρίου 2021 αντιστοίχως. Και αυτό καθώς εκτιμάται ότι επί αυτών οικοδομείται σταδιακά η επιχείρηση της Αγκυρας για να δείξει στη διεθνή κοινότητα ότι η Αθήνα παραβιάζει τις διεθνείς της δεσμεύσεις. Οι δε πληροφορίες αναφέρουν ότι η ελληνική απάντηση στη δεύτερη επιστολή αναμένεται να σταλεί τις προσεχείς ημέρες, αν και η πραγματικότητα είναι ότι έχει αδικαιολόγητα καθυστερήσει.

Οι τρεις κατηγορίες νησιών

Οπως έχει στο παρελθόν επισημανθεί, υπάρχουν τρεις κατηγορίες ελληνικών νησιών σε σχέση με την αποστρατιωτικοποίηση: α) η Λήμνος και η Σαμοθράκη, που υπάγονταν στο αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς που όριζε η Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά (άρθρα 4 και 6), αλλά το οποίο μετεβλήθη με τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936 – κάτι που η Τουρκία αρνείται, β) η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος και η Ικαρία, που αναφέρονται στο Αρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, στο οποίο όμως δεν αναφέρεται πουθενά ρητώς ο όρος «αποστρατιωτικοποίηση» και γ) τα Δωδεκάνησα, στην περίπτωση των οποίων η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη των Παρισίων, αλλά επιδιώκει να παρακάμψει αυτό το εμπόδιο κατηγορώντας την Ελλάδα για «ουσιώδη παραβίαση» των δικών της δεσμεύσεων.

Τα… ψιλά γράμματα στις επιστολές Σινιρλίογλου

Ο «διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες», ιδιαίτερα στα διπλωματικά κείμενα, και σε ό,τι αφορά στην πρώτη επιστολή, αυτό συμβαίνει στην παράγραφο 5, όπου ο κ. Σινιρλίογλου χρησιμοποιεί τον όρο «material breach» (στα ελληνικά, «ουσιώδης παραβίαση»). Διπλωματικά στελέχη με άριστη γνώση τέτοιων λεπτομερειών τόνιζαν προς «Το Βήμα» ότι ο όρος αυτός δεν είναι καθόλου αθώος και παραπέμπει στο Αρθρο 60, παράγραφος 2β της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών. Σε αυτό αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «η ουσιώδης παραβίαση μιας πολυμερούς συνθήκης από ένα από τα μέρη της δίνει το δικαίωμα σε ένα μέρος που επηρεάζεται ειδικώς από την παραβίαση να την επικαλεστεί ως λόγο αναστολής της εφαρμογής της συνθήκης εν όλω ή εν μέρει στις σχέσεις του με το υπαίτιο κράτος». Αυτό το άρθρο μοιάζει να είναι η αρχική νομική βάση για να αμφισβητήσει η Αγκυρα ακόμα και τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947 με την οποία παραχωρήθηκαν τα Δωδεκάνησα από την Ιταλία στην Ελλάδα και στην οποία υπάρχει πρόβλεψη για την αποστρατιωτικοποίησή τους.

Η Τουρκία θεωρεί ότι η ασφάλειά της επηρεάζεται επειδή η Ελλάδα, ως απάντηση στην παρουσία αμφίβιων και αποβατικών μονάδων στα παράλια της Μικράς Ασίας, έχει αποφασίσει να ενισχύσει την άμυνά της στα νησιά που βρίσκονται εγγύς των τουρκικών ακτών. Στη δε επόμενη επιστολή, ο κ. Σινιρλίογλου επιδιώκει να εξειδικεύσει τις τουρκικές αιτιάσεις, επικαλούμενος τα κλασικά τουρκικά επιχειρήματα σε σχέση με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), τη Σύμβαση του Μοντρέ (1936) και τη Συνθήκη των Παρισίων (1947). Παράλληλα, ο τούρκος μόνιμος αντιπρόσωπος εισάγει το επιχείρημα ότι το καθεστώς της αποστρατιωτικοποίησης που εισάγει η Συνθήκη των Παρισίων συνιστά πλέον «αντικειμενικό καθεστώς» (objective regime) που ισχύει έναντι όλων (erga omnes). Επιδιώκει δε να το ενισχύσει επικαλούμενο συγκεκριμένα παραδείγματα, όπως αυτό των Νήσων Ααλαντ/Ολαντ, που είναι σουηδόφωνα αλλά ανήκουν στη Φινλανδία και έχουν αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς.