Η ουκρανική κρίση – εξελισσόμενη ακόμη παρά τα όποια σημάδια εκτόνωσης – μεταφέρει βάρη και προκλήσεις σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, ιδιαιτέρως στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα. Η διαρκής, εδώ και μήνες, απειλή μιας ενδεχόμενης πολεμικής σύγκρουσης Ανατολής – Δύσης στις ουκρανικές πεδιάδες διαμορφώνει συνθήκες αναβίωσης του Ψυχρού Πολέμου των μεταπολεμικών δεκαετιών, παρασύροντας σχεδόν όλες τις χώρες σε δίνες νέων γεωπολιτικών περιφερειακών εντάσεων και πρωτοφανών οικονομικών ανταγωνισμών.

Σαν την κρίση της Κούβας

Αυτή την ώρα στις διαφιλονικούμενες ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας στήνεται σκηνικό αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας – ΗΠΑ, σχεδόν πανομοιότυπο με εκείνο της ατυχούς αμερικανικής επέμβασης στον Κόλπο των Χοίρων και της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα του Φιντέλ Κάστρο, τον Οκτώβριο του 1962. Με τη διαφορά ότι στην παρούσα φάση οι ρόλοι είναι αντεστραμμένοι. Τότε ήταν οι Αμερικανοί που ένιωθαν απειλούμενοι από τους Σοβιετικούς και τώρα είναι οι Ρώσοι που αισθάνονται να κινδυνεύουν «από την εγκατάσταση του ΝΑΤΟ έξω από την πόρτα τους», όπως χαρακτηριστικά λένε, από την ενδεχόμενη απώλεια του λεγόμενου «στρατηγικού βάθους», της ασφάλειας δηλαδή που προσέφερε στη Μόσχα η απόσταση των περίπου 900 χιλιομέτρων από τις πρωτεύουσες της Μεσευρώπης.

Ολα τα στοιχεία βεβαιώνουν πια ότι η ουκρανική κρίση και η παρεπόμενη ενεργειακή θα διαρκέσουν στον χρόνο, πιέζοντας αφόρητα τις ελληνικές προσπάθειες για έξοδο από τη μακροχρόνια οικονομική κρίση

Το έλλειμμα της Ευρώπης

Οπως και αν έχει, η ένταση περισσεύει μεταξύ των ισχυρών του πλανήτη, με πρώτο θύμα την τελούσα ακόμη υπό αμερικανική αμυντική προστασία και ρωσική ενεργειακή εξάρτηση Ευρώπη. Οι χώρες της Γηραιάς Ηπείρου υπέστησαν τις σοβαρότερες συνέπειες της ουκρανικής κρίσης, καθώς είδαν τις τιμές του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος να εκτινάσσονται στα ύψη, επαναφέροντας στο προσκήνιο τόσο τον πληθωριστικό κίνδυνο όσο και το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας. Και μαζί φανέρωσε το ευρωπαϊκό αμυντικό κενό, όπως και το έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας. Οι ευρωπαίοι κυβερνήτες μοιάζουν περισσότερο με κομπάρσους στο θέατρο της Ουκρανίας, παρά με οτιδήποτε άλλο. Προσέρχονται στο μέτωπο της κρίσης χωρίς διαπραγματευτικά εργαλεία, χωρίς ισχυρά αντισταθμίσματα, παρά μόνο με ειρηνευτικές εκκλήσεις και ευχολόγια.

Στην Αθήνα η κυβέρνηση παρακολουθεί ανήσυχη και προβληματισμένη το πολεμικό σκηνικό που στήνεται στην Ανατολή. Οι υπουργοί νιώθουν έντονη την πίεση που ασκεί στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις η εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος. Ηλπιζαν σε εκτόνωση, αλλά όλα τα στοιχεία βεβαιώνουν πια ότι η ουκρανική κρίση και η παρεπόμενη ενεργειακή θα διαρκέσουν στον χρόνο, πιέζοντας αφόρητα τις ελληνικές προσπάθειες για έξοδο από τη μακροχρόνια οικονομική κρίση. Επιπλέον, ορισμένες πλευρές συνδυάζουν τα τεκταινόμενα στην Ανατολική Ουκρανία και με την αναβαθμισθείσα τελευταίως τουρκική επιθετικότητα, όπως δηλώνει η επιμονή με την οποία θέτουν ζητήματα αποστρατιωτικοποίησης των νησιών μας.

Ο τουρκικός μεγαλοϊδεατισμός

Κατά μία εκδοχή, ο Ταγίπ Ερντογάν, που ακολουθεί κατά πόδας τον ρώσο πρόεδρο και ορίζεται από τα καταδικασθέντα στο παρελθόν δόγματα του ζωτικού χώρου ή των ζωνών επιρροής, θα θελήσει να αντλήσει επιχειρήματα από ενδεχόμενη ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία για να δικαιολογήσει τη δική του αναθεωρητική πολιτική τόσο στο Αιγαίο όσο και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Οσοι παρακολουθούν από κοντά τις εξελίξεις στη γείτονα επισημαίνουν ότι η τουρκική ηγεσία, παρά την τρέχουσα οικονομική κρίση, διακατέχεται από μεγαλοϊδεατικά σύνδρομα. Ο Ταγίπ Ερντογάν πιστεύει ότι κερδίζει συνεχώς χρόνο απέναντι στις απαιτητικές αγορές, ότι η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε διαδικασία παραγωγικού μετασχηματισμού και ακόμη ότι στηριζόμενη στον πολυπληθή νεανικό πληθυσμό που έχει στη διάθεσή της θα ξεπεράσει τα όποια προβλήματα αντιμετωπίζει και προϊόντος του χρόνου θα ισχυροποιηθεί οικονομικά, θα καταστεί υπολογίσιμη ανταγωνιστική δύναμη και ικανή να διεκδικήσει σημαντικό ρόλο στη διεθνή σκακιέρα.

Το οικονομικό όνειρο της Τουρκίας

Η αλήθεια είναι ότι παρά το ισχυρό πληθωριστικό κύμα και τα αισθήματα κατάρρευσης που κυριαρχούν εδώ, η τουρκική οικονομία αναπτύσσεται επί πολλά χρόνια με υψηλούς ρυθμούς και τελευταίως ανασυντάσσεται παραγωγικά εκμεταλλευόμενη τη διαταραχή που προκάλεσε η πανδημία στη διεθνή εφοδιαστική αλυσίδα και το υψηλό μεταφορικό κόστος που επέφερε στα ασιατικά προϊόντα. Η Τουρκία ουσιαστικά επιχειρεί να υποκαταστήσει τη φθηνή κινεζική παραγωγή και να εξελιχθεί σε Κίνα της Ευρώπης, στηριζόμενη στο φθηνό εργατικό δυναμικό και στο ελεγχόμενο μεταφορικό κόστος. Πρόσφατα ανώτερος παράγοντας δημοφιλούς εμπορικής αλυσίδας που αντλούσε φθηνά προϊόντα από τις ασιατικές αγορές και κέρδιζε από τις μαζικές πωλήσεις σημείωνε πως βρέθηκε σε αδιέξοδο εξαιτίας της υπερβολικής ανόδου του κόστους των διεθνών μεταφορών και εξηγούσε ότι βρήκε διέξοδο και αντίστοιχα φθηνά προϊόντα χωρίς υπερβάλλον μεταφορικό κόστος στη γειτονική Τουρκία. Δεν είναι λίγοι λοιπόν εκείνοι που βάσει των παραπάνω πιστεύουν ότι η τουρκική επιθετικότητα σχετίζεται και με τις φιλοδοξίες οικονομικής ενδυνάμωσης της γείτονος. Με άλλα λόγια, η διεκδίκησή της δεν είναι επικοινωνιακή ή αποτέλεσμα των εσωτερικών πολιτικών ανταγωνισμών, παρά έχει στρατηγικό βάθος, που ξεπερνά κατά πολύ τις δικές μας συνήθεις υπεραπλουστευτικές και επιδερμικές αναγνώσεις και εκτιμήσεις.

Αν έτσι έχουν τα πράγματα, αν η Τουρκία όντως θελήσει να ακολουθήσει τον δρόμο του Πούτιν και να διεκδικήσει τη δορυφοροποίηση της Ελλάδας, η πρόκληση και η ευθύνη για την ελληνική πολιτική είναι μεγάλη, ιστορικών διαστάσεων.

Εποχές μεταβατικές και ανατροπών

Τραπεζικοί και επιχειρηματικοί παράγοντες, υπό το πρίσμα και της ουκρανικής κρίσης, θεωρούν ότι ζούμε σε εποχή μεταβατική, σε χρόνους τεκτονικών γεωπολιτικών, ενεργειακών και τεχνολογικών αλλαγών και δημογραφικών εξελίξεων παγκοσμίως.

Οι επόμενες δεκαετίες θα οριστούν από την ταχύτητα της απανθρακοποίησης των οικονομιών, από την επικράτηση του πράσινου ενεργειακού μοντέλου, από την «εισβολή» της τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, από την επαύξηση και την αλλαγή της σύνθεσης του πληθυσμού και βεβαίως από τις γεωπολιτικές αναστατώσεις που θα αλλάξουν τις τρέχουσες ισορροπίες ισχύος και επιρροής στον πλανήτη.

Η ευκαιρία και τα εργαλεία

Η Ελλάδα έχει αυτή τη στιγμή εργαλεία και δυνατότητες να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αυτού του ευρύτατου κύκλου μετάβασης στη νέα εποχή. Διαθέτει πλήθος επενδυτικών πόρων, που από την πλήρη αξιοποίηση και τη μόχλευσή τους μπορούν να διαμορφωθούν συνθήκες παραγωγικής αναγέννησης και ανασυγκρότησης.

Ηδη μόνο μέσω των δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης βρίσκονται σε διαδικασία έγκρισης και έναρξης σημαντικές ιδιωτικές επενδύσεις. Τηλεπικοινωνιακές εταιρείες «τρέχουν» έργα εκατοντάδων εκατομμυρίων σε δίκτυα 5G, ο όμιλος του Πάνου Γερμανού ανήγγειλε επενδύσεις 1 δισ. ευρώ σε νέες μονάδες παραγωγής μπαταριών λιθίου, εγχώριες φαρμακευτικές έχουν ανακοινώσει σχέδια κατασκευής μονάδων παραγωγής ενέσιμων γενόσημων νοσοκομειακών φαρμάκων με σκοπό να καλύψουν ανάγκες ευρωπαϊκών συστημάτων υγείας, ο ΑΔΜΗΕ προετοιμάζει την υποθαλάσσια διασύνδεση των Νοτίων Κυκλάδων με την Αττική και βρίσκεται σε διαβουλεύσεις με τον αντίστοιχο κυπριακό οργανισμό για το μεγάλο έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κρήτης με την Κύπρο και το Ισραήλ, συνολικού ύψους 2 δισ. ευρώ. Για να ακολουθήσει το ακόμη μεγαλύτερο πρότζεκτ της ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Αίγυπτο.

Ταυτόχρονα προετοιμάζεται πλήθος έργων και επενδύσεων στον χώρο των ΑΠΕ και της αποθήκευσης ενέργειας και μαζί όλες οι κατασκευαστικές εταιρείες βρίσκονται σε πυρετώδεις προετοιμασίες εν όψει των διαγωνισμών για πλήθος έργων υποδομής, η κατασκευή των οποίων θα επιχορηγηθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Η πρόκληση της πολιτικής

Ολη αυτή η δυνατότητα συνοδεύεται και από ένα κύμα εξαγορών και συγχωνεύσεων που διαχέεται σε όλη την γκάμα της οικονομικής δραστηριότητας, από τα ξενοδοχεία και τα ακίνητα μέχρι τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η ευκαιρία υπάρχει και οι δυνατότητες επίσης. Αν συνοδευτεί από αναγέννηση των διεθνών συμμαχιών και ελάχιστη δυνατή πολιτική συνεννόηση τα πράγματα μπορούν να πάρουν έναν καλό δρόμο. Σε άλλη περίπτωση, αν επικρατήσουν αγώνες άγονοι, εντάσεις και αναστατώσεις σαν κι αυτές που το ευμετάβλητο πολιτικό μας σύστημα παράγει, τίποτε δεν θα πρέπει να μας εκπλήξει από την τύχη που θα έχει ο εθνικός μας βίος σε τούτη τη μεταβατική εποχή.