Ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, ένας από τους πλέον ικανούς ρήτορες της σύγχρονης εποχής, πίστευε ότι η ρητορική είναι η πιο σημαντική αρετή που βρίσκουμε στον άνθρωπο, διότι είναι μία δύναμη πιο ισχυρή από την ισχύ των βασιλέων και, πρωτίστως, ανεξάρτητη: ακόμα και όταν όλοι εγκαταλείψουν έναν ικανό ρήτορα, εκείνος παραμένει υπολογίσιμο μέγεθος. Υπό το πρίσμα αυτό, η ρητορική είναι πράγματι απαραίτητη για έναν άνθρωπο που θέλει να επιτύχει τους στόχους του και να καταξιώσει την ύπαρξή του. Παρά ταύτα, είναι μία «τέχνη» που μοιάζει να χάνεται, καθώς όλο και περισσότερο η επικοινωνία των ανθρώπων περιορίζεται σε συντομογραφίες και συνθήματα, δίχως έμφαση στα επιχειρήματα.
Νέστωρ Κουράκης
Εισαγωγή στην κλασική ρητορική
Εκδόσεις Hippasus, 2021,σελ. 336, τιμή 25,23 ευρώ
Αλλωστε, όσο χαρισματικός κι αν είναι ένας ομιλητής, η τέχνη αυτή διδάσκεται και εξελίσσεται. Ο Τσόρτσιλ, όπως και ο Δημοσθένης, δούλεψε σκληρά για να γίνει ο ρήτορας που όλοι γνωρίζουμε. Η πειστική επικοινωνία απαιτεί ενδελεχή γνώση του αντικειμένου, άψογη οργάνωση και τεκμηρίωση της ύλης, εμπλουτισμό του λόγου με στοιχεία καλλιέπειας, και ακόμη, ισχυρή μνήμη και υποκριτικό ταλέντο. Οπως χαρακτηριστικά γράφει ο Κικέρων στον Τέλειο Ρήτορα (Ι.128), ένας τέτοιου είδους ρήτορας θα πρέπει να διαθέτει «όχι μόνο τη λεπτοφυή οξύνοια των διαλεκτικών και τη βαθυστόχαστη λογική των φιλοσόφων, αλλ’ από πάνω και τρόπους ποιητικούς του εκφράζεσθαι, και τη μνήμη των δικηγόρων, και τη φωνή των τραγωδών, και τις χειρονομίες των διασημότερων ηθοποιών».
Ολα αυτά ακούγονται πολύ περίπλοκα. Μπορεί ένας απλός μορφωμένος άνθρωπος να κατακτήσει τη ρητορική τέχνη και την επικοινωνιακή τεχνική; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό επιχειρεί να δώσει το βιβλίο Εισαγωγή στην Κλασική Ρητορική (εκδ. Hippasus) του ομότιμου καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νέστορα Κουράκη. Το ερώτημα αναλύεται σε είκοσι πρακτικά υποερωτήματα, ώστε ο αναγνώστης να γνωρίζει κάθε φορά τι πρέπει να προσέχει στον προφορικό του λόγο ή και στο γραπτό του κείμενο, όταν τα παρουσιάζει στο κοινό. Ζητήματα όπως το είδος του κοινού στο οποίο αυτός απευθύνεται, ο τρόπος επιλογής του θέματός του και εξεύρεσης των επιχειρημάτων του και τα στοιχεία καλλιέπειας που θα δώσουν έμφαση και γοητεία στον λόγο του αναλύονται στο βιβλίο αυτό κατά τρόπο ευσύνοπτο, απλό, κατανοητό και ξεκάθαρο.
Ολοκληρωμένη «λίστα ελέγχου»
Ο αναγνώστης έχει στη διάθεσή του μία ολοκληρωμένη «λίστα ελέγχου» (checklist) για τα σημεία εκείνα του λόγου του που θα προσδώσουν στα λεγόμενά του πειθώ και δύναμη. Επίσης, στο πρώτο μέρος του έργου υπάρχει και μια εμπεριστατωμένη ιστορική εισαγωγή, ώστε ο αναγνώστης να μυηθεί στις «ρίζες» του δένδρου της ρητορικής και να μπορεί έτσι να εκτιμήσει, να ενδυναμώσει και εν τέλει να δρέψει τους καρπούς του.
Η ελληνική βιβλιογραφία είχε ανάγκη από ένα βιβλίο που συνδυάζει θεωρητικές προσεγγίσεις με ιδέες πρακτικού χαρακτήρα για την επιτυχία ενός ρητορικού λόγου. Το κενό αυτό καλύπτεται με τον καλύτερο τρόπο, καθώς ο συγγραφέας του Νέστωρ Κουράκης, διεθνώς αναγνωρισμένος καθηγητής των Ποινικών Επιστημών, αλλά και με πολυσχιδή συγγραφική καταξίωση στον χώρο των κλασικών σπουδών (ένας homo universalis, όπως τον χαρακτηρίζει στον πρόλογο ο Αχιλλεύς Αιμιλιανίδης), ήταν ίσως ο καταλληλότερος να φέρει εις πέρας αυτό το δύσκολο εγχείρημα. Σε μία εποχή που απαιτεί ιδιαίτερη ικανότητα στην επικοινωνία, είναι σημαντικό να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να ασκηθούμε στις κλασικές και αλάνθαστες τεχνικές της ρητορικής και του επιχειρήματος.
Ο κ. Κωνσταντίνος Ι. Καλλίρης είναι λέκτορας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Εσσεξ.
