Πολύ πρόσφατα ανακοινώθηκε, με υπερηφάνεια θα έλεγα, η νέα ηλεκτρονική εφαρμογή για το άυλο συναινετικό διαζύγιο. Στην πραγματικότητα η δυνατότητα θεσπίσθηκε μαζί με τον νόμο για τη συνεπιμέλεια των παιδιών μετά από το διαζύγιο, ενώ στην εκπνοή του περασμένου χρόνου εκδόθηκε και η υπουργική απόφαση για τη διαδικασία ηλεκτρονικής έκδοσης συναινετικού διαζυγίου μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης, της γνωστής gov.gr. Με την ηλεκτρονική διαδικασία που θα εκκινεί από δικηγόρο, επιδιώκεται η απλούστευση και επιτάχυνση της διαδικασίας έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου, η μείωση της γραφειοκρατίας και η βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών, δικηγόρων και συμβολαιογράφων. Ας μου επιτραπούν μερικές επιφυλάξεις και ως προς την επιτάχυνση και ως προς την ανάγκη θέσπισης του ηλεκτρονικού διαζυγίου.
Ι. Με το διαζύγιο λύεται ο δεσμός του γάμου που διέπεται από την αρχή της ισοβιότητας (αλλιώς θα επιτρεπόταν και ο γάμος με δοκιμή ή προθεσμία) και έχει ως θεσμός μεγάλες και σπουδαίες συνέπειες, προσωπικές και περιουσιακές για το ζεύγος των συζύγων, τα παιδιά τους, αλλά και την κοινωνία γενικότερα. Οι συνέπειες του ίδιου του διαζυγίου είναι επίσης πολύ σημαντικές, αλλά συνήθως και οδυνηρές. Αξίζει συνεπώς τουλάχιστον να προσπαθήσουμε καταρχάς να αποφευχθεί το διαζύγιο. Εδώ όμως συμβαίνει το εξής παράδοξο: Στο διαζύγιο δεν υπάρχει διαμεσολάβηση, δηλαδή υποχρέωση διαμεσολάβησης, ώστε να προληφθεί και να εξομαλυνθούν οι σχέσεις. Αντιθέτως στις συνέπειες του διαζυγίου, όπως συμβαίνει όταν ο ένας γονέας ζητεί την αποκλειστική επιμέλεια των παιδιών, υπάρχει τέτοια υποχρέωση και μάλιστα προηγείται της δικαστικής κρίσης.
ΙΙ. Εκτός από την πρόληψη που απουσιάζει, η διαδικασία έκδοσης του διαζυγίου γνωρίζει από την εισαγωγή του συναινετικού διαζυγίου μέχρι τις ημέρες μας μία συνεχή έκπτωση των προϋποθέσεων για την έκδοσή του. Δεν υπάρχει πλέον ελάχιστη διάρκεια γάμου, επανάληψη της δήλωσης για την διάζευξη, η οποία δείχνει τη σοβαρή και μόνιμη πρόθεση και των δύο συζύγων να βαδίσουν πλέον χωριστούς δρόμους ή ελάχιστος χρόνος χωριστής διαβίωσης. Το τελευταίο στοιχείο δεν ήταν μάλιστα ποτέ αναγκαίο στο ελληνικό δίκαιο. Και το σημαντικότερο: Εδώ και μερικά χρόνια δεν χρειάζεται πλέον ούτε δικαστική απόφαση, αλλά το διαζύγιο έχει μετακομίσει στον συμβολαιογράφο, ο οποίος βεβαίως δεν έχει την εξουσία να ελέγξει τις συμφωνίες των συζύγων για τα παιδιά. Όταν όμως οι συνέπειες, όπως τονίστηκε, είναι τόσο σοβαρές, αξίζει να είναι τουλάχιστον ανάλογες και οι προϋποθέσεις.
ΙΙΙ. Με το ηλεκτρονικό διαζύγιο, η ελαχιστοποίηση των προϋποθέσεων γίνεται ακόμη σοβαρότερη. Το διαζύγιο γίνεται μια απρόσωπη ηλεκτρονική πράξη, ενώ πρόκειται για απόφαση ζωής. Ανάγκη ακόμη μεγαλύτερης επιτάχυνσης ή αποφυγής της γραφειοκρατίας δεν προκύπτει. Η ηλεκτρονική κατάρτιση δικαιοπραξιών είναι βεβαίως καθημερινή και πολύ χρήσιμη συνήθως σε επαναλαμβανόμενες νομικές πράξεις. Μάλιστα αυτή είναι υποχρεωτική σε συμβάσεις όπως η μίσθωση κατοικίας ή επαγγελματικής στέγης. Το συναινετικό διαζύγιο όμως δεν είναι μισθωτήριο ούτε λύση της μίσθωσης. Χρειάζεται αμεσότητα, συζήτηση, νηφαλιότητα και βεβαίως συμφωνία. Αυτά δεν μπορούν να θυσιάζονται στον βωμό μιας αμφισβητούμενης ταχύτητας ή τεχνολογικής προόδου.
Οι παραπάνω επιφυλάξεις πολλαπλασιάζονται όταν η οικογένεια που διαλύεται έχει ανήλικα παιδιά. Για το λόγο αυτό, τουλάχιστον για το διαζύγιο γονέων με ανήλικα τέκνα δεν πρέπει να ισχύσει το άυλο διαζύγιο. Η διαδικασία του διαζυγίου πρέπει να ανταποκρίνεται στη σοβαρή και οριστική πρόθεση των γονέων να χωρίσουν. Αυτή την οφείλουν στα παιδιά τους μαζί με την ειλικρινή προσπάθεια να αποφύγουν το διαζύγιο και σίγουρα δεν εξυπηρετείται με το “άυλο” διαζύγιο. Τα βιώματα και ο πόνος των παιδιών από το χωρισμό των γονιών τους είναι δυστυχώς χειροπιαστά και ουδέποτε άυλα.
*Η Ρόη Δ. Παντελίδου είναι καθηγήτρια του Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δ.Π.Θράκης, Πρόεδρος της Ένωσης Αστικολόγων
