Ομικρον – Γιατί εξαπλώνεται σαν… πυρκαγιά – Εγκριτοι ειδικοί εξηγούν στο ΒΗΜΑ

Το τελευταίο διάστημα είναι σχεδόν μηδενική η πιθανότητα να μη γνωρίζει ο καθένας μας κάποιο κρούσμα της COVID-19 στο περιβάλλον του – είτε είναι το εργασιακό και το σχολικό είτε το κοινωνικό είτε ακόμη και το οικογενειακό. Και η διαπίστωση αυτή έρχεται τη στιγμή που η παραλλαγή Ομικρον του SARS-CoV-2 «έχει πάρει κεφάλι» σε ολοένα και περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, εκτοπίζοντας τον μέχρι πρότινος μεγάλο «πονοκέφαλο», την παραλλαγή Δέλτα. Πράγματι η Ομικρον φαίνεται να εξαπλώνεται… σαν πυρκαγιά γεννώντας μεγάλα και σημαντικά για την πορεία της πανδημίας – και τελικώς της ζωής όλων μας – ερωτήματα: γιατί είναι τόσο μεταδοτική και κυρίως τι σημαίνει η υψηλή μεταδοτικότητά της για την εξέλιξη της δίχρονης πλέον πανδημικής συνθήκης που βιώνουμε; Το ΒΗΜΑ-Science παρουσιάζει τα μέχρι στιγμής (ρευστά, όπως είναι τα πάντα, υπό το… πανδημικό καθεστώς) επιστημονικά στοιχεία σχετικά με τα αίτια της υψηλής μεταδοτικότητας της Ομικρον και μιλάει με έγκριτους ειδικούς από το εξωτερικό για το τι μπορεί να σημαίνει σε ό,τι αφορά την εξέλιξη της πανδημίας το γεγονός ότι αυτή η παραλλαγή του ιού έχει ήδη γίνει… viral.

Παράκαμψη της άμυνας

Μέχρι στιγμής ο μεγάλος «άσος στο μανίκι» της Ομικρον που την κάνει τόσο επιτυχημένη στο να εξαπλώνεται ταχύτατα φαίνεται να είναι η ικανότητά της να «παρακάμπτει» σε σημαντικό βαθμό τις ανοσολογικές άμυνες του ανθρώπινου οργανισμού, ακόμη και σε άτομα που έχουν εμβολιαστεί και με ενισχυτική δόση ή έχουν νοσήσει με COVID-19. Ο πρωτοφανής αριθμός μεταλλάξεων στην πρωτεΐνη-ακίδα της – 32, όταν συγκριτικά η παραλλαγή Δέλτα ενσωματώνει λιγότερες από 10 μεταλλάξεις στην κομβική για την πρόσδεση του ιού στα ανθρώπινα κύτταρα πρωτεΐνη S – της επιτρέπει να μολύνει ευκολότερα τα ανθρώπινα κύτταρα σε σχέση με προηγούμενα στελέχη του ιού. Μάλιστα η Ομικρον εξαπλώνεται με ρυθμό αντίστοιχο εκείνου της εξάπλωσης του αρχικού στελέχους του ιού στην αρχή της πανδημίας – και αυτό παρότι σε σχέση με δύο χρόνια πριν έχει υψωθεί «τείχος ανοσίας» ενάντια στον SARS-CoV-2 μέσω του εμβολιασμού αλλά και της φυσικής νόσησης δισεκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως.

Μια νέα μελέτη από τη Δανία, η οποία παρουσιάστηκε στην πλατφόρμα ανοιχτής πρόσβασης medRχiv στις 27 Δεκεμβρίου, μαρτυρεί ακριβώς ότι η κυριαρχία της Ομικρον οφείλεται στην ικανότητά της να ξεφεύγει από τις άμυνες του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος. Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και άλλα ακαδημαϊκά κέντρα της Δανίας συνέκριναν την εξάπλωση της Ομικρον και της Δέλτα σε μέλη χιλιάδων νοικοκυριών και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Ομικρον είναι 2,7 ως 3,7 φορές πιο μεταδοτική σε σύγκριση με τη Δέλτα στα εμβολιασμένα άτομα, συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν κάνει την ενισχυτική δόση εμβολίου.

Ο ρόλος των εμβολιασμένων στη μετάδοση

Τον σημαντικό ρόλο που φαίνεται να παίζουν πλέον και τα εμβολιασμένα άτομα στην εξάπλωση της Ομικρον υποδεικνύει και άλλη μια μικρή μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ. Οι ερευνητές με επικεφαλής τον καθηγητή Περιβαλλοντικής και Επαγγελματικής Υγείας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ Ντόναλντ Μίλτον (αριστερά) μέτρησαν πόσο ιό εξέλυαν στον αέρα εμβολιασμένα άτομα που είχαν μολυνθεί με την Ομικρον όταν φώναζαν ή τραγουδούσαν. Οπως προέκυψε, τέσσερις στους πέντε εθελοντές εξέλυαν μεγάλες ποσότητες ιικών σωματιδίων – συγκρίσιμες με εκείνες που εξέλυαν σε προηγούμενη φάση της πανδημίας μη εμβολιασμένα άτομα. «Ωστόσο αυτό που μας εξέπληξε ήταν ότι περιμέναμε πως η ποσότητα του ιού που εκλυόταν στον αέρα θα ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή που εντοπίσαμε» αναφέρει στο ΒΗΜΑ-Science o καθηγητής Μίλτον και εξηγεί πως με βάση τα ευρήματα είναι πιθανό η μεγάλη εξάπλωση της Ομικρον να οφείλεται εν μέρει στο ότι περισσότερα εμβολιασμένα άτομα είναι μεταδοτικά σε σύγκριση με προηγούμενες παραλλαγές του ιού και όχι απαραίτητα στο ότι το κάθε μολυσμένο άτομο εκλύει πολύ περισσότερο ιό στην ατμόσφαιρα σε σχέση με την ποσότητα που θα εξέλυε αν είχε μολυνθεί από κάποια άλλη παραλλαγή του SARS-CoV-2.

Αν κάτι τέτοιο αποδειχθεί ότι ισχύει, τότε μάλλον δεν θα πρέπει να ανησυχούμε για υψηλότερη μετάδοση της Ομικρον σε μεγάλες αποστάσεις σε σύγκριση με άλλες παραλλαγές όπως η Δέλτα. Σε κάθε περίπτωση, ο καθηγητής Μίλτον σημειώνει ότι η υψηλή μεταδοτικότητα της Ομικρον οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. «Διαφεύγει από την ανοσία και μολύνει ακόμη και τα πλήρως εμβολιασμένα άτομα καθώς και τα άτομα που έχουν κάνει ενισχυτική δόση ή έχουν νοσήσει από Δέλτα ή άλλα προηγούμενα στελέχη του SARS-CoV-2. Φαίνεται επίσης ότι καθιστά μεταδοτικά τα περισσότερα άτομα που μολύνει, συμπεριλαμβανομένων των εμβολιασμένων – αυτή είναι μεγάλη διαφορά σε σύγκριση με τα στελέχη που είχαν εμφανιστεί στα πρώτα κύματα της πανδημίας και τα οποία καθιστούσαν μεταδοτικά περίπου το 20% των ατόμων που μόλυναν».

Ολα αυτά τα συμπεράσματα μοιάζουν με… νόμισμα που έχει δύο όψεις. «Τα κακά νέα είναι ότι το εμβόλιο δεν φαίνεται να προστατεύει από τη μετάδοση. Τα καλά νέα είναι όμως ότι σε ατομικό επίπεδο η Ομικρον φαίνεται να είναι λιγότερο επικίνδυνη για σοβαρή νόσηση στα εμβολιασμένα άτομα. Σε ορισμένους όμως ανθρώπους και κυρίως σε ανεμβολίαστους θα προκαλέσει σοβαρή λοίμωξη, γεγονός που θα έχει τελικώς αντίκτυπο και σε επίπεδο κοινότητας αφού με τόσο πολλά κρούσματα, αναλογικά και ο αριθμός των περιπτώσεων σοβαρής νόσησης θα είναι τέτοιος που σε πολλά μέρη του κόσμου θα επιβαρύνει περαιτέρω τα ήδη επιβαρυμένα συστήματα υγείας» καταλήγει ο δρ Μίλτον.

Μεταδοτικότητα και ασυμπτωματικά κρούσματα

Ενα άλλο «κλειδί» που ανοίγει την πόρτα της επιτυχίας (εις βάρος μας) στην Ομικρον φαίνεται να είναι το πόσο γρήγορα ένα άτομο που μολύνεται γίνεται μεταδοτικό. Η Ομικρον φαίνεται να έχει μικρότερη περίοδο επώασης σε σύγκριση με άλλα στελέχη του SARS-CoV-2, γεγονός που μπορεί να επιταχύνει σημαντικά την εξάπλωσή της στον πληθυσμό. Νορβηγική μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 16 Δεκεμβρίου στην επιθεώρηση «Eurosurveillance» και αφορούσε ένα χριστουγεννιάτικο πάρτι στο Οσλο, στο οποίο ένα και μόνο άτομο που είχε ταξιδέψει από τη Νότια Αφρική και εν αγνοία του είχε μολυνθεί με Ομικρον μόλυνε το 70% των καλεσμένων, έδειξε ότι ο χρόνος επώασης είναι περίπου τρεις ημέρες – σε σύγκριση με περίπου 4,5 ημέρες για τη Δέλτα και 5 ημέρες για άλλες παραλλαγές του ιού. Μικρή μελέτη των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) που δημοσιεύθηκε στα τέλη του 2021 στο Morbidity and Mortality Weekly Report των CDC εκτίμησε επίσης την περίοδο επώασης στις περίπου τρεις ημέρες. Αυτό, κατά τους ειδικούς, μεταφράζεται στο ότι ελέω Ομικρον λαμβάνουν χώρα πολύ περισσότεροι κύκλοι μολύνσεων ενώ παράλληλα τα άτομα που έχουν εκτεθεί στον ιό έχουν λιγότερο χρόνο στη διάθεσή τους για να μάθουν ότι εκτέθηκαν και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να προστατεύσουν τους γύρω τους.

Στα κλειδιά της… μεταδοτικής επιτυχίας της Ομικρον πρέπει να προσθέσουμε επίσης το ότι, σύμφωνα με προκαταρκτικά δεδομένα δύο κλινικών μελετών εμβολίων από τη Νότια Αφρική που παρουσιάστηκαν την εβδομάδα που μας πέρασε, προκαλεί περισσότερα ασυμπτωματικά κρούσματα σε σχέση με προηγούμενες παραλλαγές του SARS-CoV-2. Ανάλυση ερευνητών του Πανεπιστημίου του Κέιπ Τάουν που αφορούσε εθελοντές της μελέτης Siskone, η οποία εξετάζει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου της Johnson & Johnson, έδειξε ότι το ποσοστό των ασυμπτωματικών φορέων κατά την περίοδο που η Ομικρον εξαπλωνόταν στη Νότια Αφρική έφτασε το 16%, συγκριτικά με μόλις 2,6% την περίοδο κατά την οποία επικρατούσαν οι παραλλαγές Βήτα και Δέλτα. Σε μια δεύτερη ανάλυση, η οποία βασίστηκε σε δεδομένα της μελέτης Ubuntu που εξετάζει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου της Moderna, το ένα τρίτο των 230 συμμετεχόντων βρέθηκε θετικό στην COVID-19. Και τα 56 δείγματα που στάλθηκαν για γενετική ανάλυση ήταν θετικά στην Ομικρον, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις το ιικό φορτίο ήταν χαμηλό, ένδειξη υψηλής αναλογίας ασυμπτωματικών κρουσμάτων.

Προβλέψεις με επιφύλαξη

Οποιοι και αν είναι οι λόγοι της εκρηκτικής μετάδοσης της Ομικρον, η ύπαρξή της κάνει τη συζήτηση να «φουντώνει» σχετικά με το αν αυτή η τόσο μεταδοτική παραλλαγή θα σημάνει – έχοντας πλέον μολύνει ένα πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού – και την αρχή του τέλους της πανδημίας. Ο δρ Μίλτον απαντά πως απλώς… δεν ξέρει τι να απαντήσει. «Εκείνο που πιστεύω είναι ότι αν δεν μάθουμε να προφυλασσόμαστε με συντεταγμένο τρόπο από τους πανδημικούς και εν δυνάμει πανδημικούς ιούς θα πληγούμε και πάλι. Ισως είναι μια άλλη παραλλαγή του SARS-CoV-2, ίσως ένας άλλος ιός όπως της γρίπης των πτηνών». Την ίδια (μη) απάντηση δίνει και o δρ Μάικλ Κλόμπας (αριστερά), αναπληρωτής καθηγητής Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και Πληθυσμιακής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και επιδημιολόγος στο Νοσοκομείο Brigham and Women’s στη Βοστώνη. «Δεν έχω ιδέα αν η Ομικρον σηματοδοτεί το τέλος της πανδημίας. Από τη μία πλευρά υπέρ αυτής της άποψης συνηγορούν το ότι είναι τόσο μεταδοτική ώστε μεγάλος αριθμός ανθρώπων μολύνεται με αποτέλεσμα να χτίζουμε συλλογική ανοσία ενάντια στον SARS-CoV-2 καθώς και το ότι προκαλεί ηπιότερη νόσο κατά μέσο όρο προσομοιάζοντας περισσότερο με τους άλλους ιούς του αναπνευστικού με τους οποίους έχουμε μάθει να συμβιώνουμε. Από την άλλη πλευρά όμως δεν πρέπει να θεωρούμε την Ομικρον αθώα. Ο μαζικός αριθμός μολύνσεων που λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή οδηγεί σε ασήκωτο βάρος στα νοσοκομεία, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την έκβαση των ασθενών με COVID-19 που νοσηλεύονται σε αυτά. Και επίσης δεν γνωρίζουμε αν το τεράστιο κύμα της Ομικρον που φουσκώνει τόσο τώρα θα είναι ένα και μοναδικό ή θα υπάρξουν και άλλα».

Την πιο αισιόδοξη άποψη εκφράζει o δρ Σούμιτ Τσάντα, καθηγητής Ανοσολογίας και Μικροβιολογίας στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Scripps στην Καλιφόρνια. Οπως λέει, «παρότι είναι δύσκολο να προβλέψουμε την πορεία αυτού του ιού ο οποίος συνεχώς μας εκπλήσσει, εκείνο που δείχνουν κατά τη γνώμη μου τα στοιχεία είναι ότι ο ιός πιθανότατα έχει… στριμωχτεί στη γωνία και θα περάσει σε ενδημική φάση σύντομα, πιθανώς αφού περάσει αυτό το μεγάλο κύμα τις επόμενες εβδομάδες. Ναι, θα χρειάζεται εμβολιασμός ενάντια στον SARS-CoV-2 σε τακτική βάση, πιθανώς θα χρειαστεί άλλη μία δόση εμβολίου, ίσως σε έξι μήνες, που θα είναι επικαιροποιημένη για την Ομικρον και μετά ίσως ετήσιος εμβολιασμός όπως συμβαίνει για τη γρίπη. Υπάρχει όμως μεγάλη πιθανότητα αυτή η παραλλαγή να είναι η αρχή του τέλους της πανδημίας».

Αυτό όμως δεν σημαίνει, τονίζει ο ειδικός, ότι πρέπει να χαλαρώσουν τα μέτρα που λαμβάνονται παγκοσμίως. Το αντίθετο μάλιστα. «Τα νοσοκομεία σε πολλές χώρες του κόσμου βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση και θα συνεχίσουν για τις επόμενες έξι με οκτώ εβδομάδες. Για αυτό πρέπει όλοι να εμβολιαστούν καθώς ο εμβολιασμός είναι εκείνος που προστατεύει από τη βαριά νόσηση – και εξαιτίας της Ομικρον – και να τηρούν απαρέγκλιτα τα μέτρα προστασίας. Γιατί κανένας δεν γνωρίζει αν η, όπως διαφαίνεται, πιο ήπια αυτή παραλλαγή θα είναι ήπια για τον ίδιο». Πάντως από την άνοιξη και μετά ο δρ Τσάντα προβλέπει ότι θα περάσουμε σε μια (νέα) κανονικότητα. «Μια κανονικότητα που θα είναι διαφορετική από αυτή που γνωρίζαμε. Που θα περιλαμβάνει πλέον άλλο ένα εμβόλιο, αυτό για τον SARS-CoV-2, σε τακτική βάση αλλά και χρήση μάσκας, ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες σε κλειστούς χώρους με συνωστισμό. Προσωπικά, από εδώ και πέρα σκοπεύω να φορώ πάντα μάσκα τον χειμώνα όταν βρίσκομαι σε χώρους με συνωστισμό όπως μια συναυλία ή ένα εμπορικό κέντρο. Τα καλοκαίρια μας όμως θα θυμίζουν πλέον πολύ περισσότερο την παλιά ζωή μας».

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορεί από την Πρωτοχρονιά η ευχή «ΚΑΛΗ ΧΡΝΙΑ», χωρίς Ομικρον! Μένει να δούμε αν η νέα χρονιά θα είναι πάλι… λειψή σε όλα τα επίπεδα εξαιτίας της Ομικρον ή καλύτερη χάρη σε εκείνη.

Πάνω από 7εκατομμύρια κρούσματα COVID-19 κατεγράφησαν στην Ευρώπη την πρώτη εβδομάδα του 2022, αριθμός που ήταν υπερδιπλάσιος σε σχέση με τις δύο εβδομάδες που προηγήθηκαν.

«Προτίμηση» στους βρόγχους

Τι συμβαίνει εντός του ανθρώπινου οργανισμού μετά την «εισβολή» της Ομικρον; Και εκεί η παραλλαγή δείχνει να είναι ο… speedy Gonzales του πολλαπλασιασμού σε ορισμένα κύτταρα, και συγκεκριμένα σε εκείνα των βρόγχων, των μεγάλων αεραγωγών που οδηγούν από την τραχεία στους πνεύμονες. Μελέτη ειδικών από το Χονγκ Κονγκ που παρουσιάστηκε στις 15 Δεκεμβρίου αλλά δεν έχει ακόμη περάσει από αξιολόγηση κριτών έδειξε ότι η Ομικρον πολλαπλασιάζεται περί τις 70 φορές ταχύτερα από τη Δέλτα σε δείγμα βρογχικού ιστού. Την ίδια στιγμή όμως η παραλλαγή δεν μόλυνε τόσο εύκολα τον ιστό των πνευμόνων όσο το αρχικό στέλεχος του ιού.

«Πιθανώς εκλύεται περισσότερος ιός εξαιτίας του ότι ο πολλαπλασιασμός γίνεται κυρίως στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα παρά βαθιά στους πνεύμονες, γεγονός που είναι καλό σε ό,τι αφορά τη βαριά νόσηση αλλά κακό σε ό,τι αφορά τη μετάδοση» σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science o δρ Σούμιτ Τσάντα (αριστερά). Είναι χαρακτηριστική η μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 3 Δεκεμβρίου στην επιθεώρηση «Emerging Infectious Diseases» και αφορούσε ένα ξενοδοχείο καραντίνας στο Χονγκ Κονγκ. Οι επιστήμονες περιέγραψαν πώς ένας ταξιδιώτης που βρισκόταν σε καραντίνα στο ξενοδοχείο μόλυνε ένα άλλο άτομο που έμενε σε δωμάτιο στην άλλη άκρη του διαδρόμου χωρίς ποτέ τα δύο αυτά άτομα να έλθουν πρόσωπο με πρόσωπο.

Κάτι τέτοιο πιθανώς μαρτυρεί ότι «απαιτούνται μικρότερες δόσεις της Ομικρον σε σύγκριση με άλλες παραλλαγές προκειμένου να γίνει μετάδοση, αν και τα στοιχεία είναι ακόμη πρώιμα» σχολιάζει στο ΒΗΜΑ-Science o δρ Μάικλ Κλόμπας.