«Το ζήτημα των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο δεν δημιουργήθηκε από την ενέργεια και δεν θα λυθεί από την ενέργεια. Είναι ένα ζήτημα πολύ μεγαλύτερο. Αναγνωρίζουμε την ύπαρξη των εντάσεων, αλλά η πολιτική μας δεν καθοδηγείται από αυτές» τονίζει στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα» ο Αμος Χόκστιν. Ο υψηλόβαθμος σύμβουλος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια (State Department Senior Advisor for Global Energy Security), κομβικό πρόσωπο στη διαμόρφωση της ενεργειακής στρατηγικής της κυβέρνησης Μπάιντεν, μας μίλησε λίγα 24ωρα μετά τη δημοσιοποίηση βασικών στοιχείων του πολύκροτου, πλέον, non paper με το οποίο η Ουάσιγκτον εμφανίζεται να υποστηρίζει σθεναρά την προώθηση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων στην Ανατολική Μεσόγειο (Euro-Asia και Euro-Africa Interconnectors), αλλά την ίδια στιγμή να θεωρεί ότι ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed (EMGP) δεν είναι οικονομικά βιώσιμος και δεν αποτελεί ένα έργο με μακροπρόθεσμη οπτική – άρα θα ήταν προτιμότερο να εγκαταλειφθεί.
Ωστόσο ο κ. Χόκστιν, ένας από τους πλέον έμπειρους αμερικανούς αξιωματούχους σε θέματα ενέργειας, που έχει αφιερώσει πολύ χρόνο στην Ανατολική Μεσόγειο και επί προεδρίας Ομπάμα, προσθέτει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «δεν λένε στις χώρες της περιοχής τι να κάνουν. Οι κυβερνήσεις των κρατών της Ανατολικής Μεσογείου θα λάβουν τις δικές τους αποφάσεις με βάση τις εκτιμήσεις τους για το αν το σχέδιο του αγωγού EastMed είναι ένα έργο στο οποίο θέλουν να παραμείνουν δεσμευμένες. Εμείς το μόνο που λέμε είναι ότι οι ΗΠΑ υποστηρίζουν ένθερμα την ενεργειακή συνεργασία στην περιοχή, αυτό το έργο δεν αξίζει την προσπάθεια, αλλά θέλουμε να οδηγήσουμε προς έργα που είναι το ίδιο μεγάλα και φιλόδοξα, με πολύ ευρύτερη επίπτωση και αντοχή στον χρόνο. Σε αυτά θα συνεργαστούμε μαζί σας για να τα κάνουμε πραγματικότητα».
Γιατί τώρα η κίνηση της Ουάσιγκτον;
Ρωτάμε τον συνομιλητή μας για ποιον λόγο επελέγη η συγκεκριμένη στιγμή για αυτή την κίνηση από την πλευρά της Ουάσιγκτον. «Είναι σημαντικό που μου προσφέρετε τη δυνατότητα να διευκρινίσω ορισμένα πράγματα» μας λέει. Οπως εξηγεί, «είχαμε ορισμένες συζητήσεις με τις πρωτεύουσες χωρών της Ανατολικής Μεσογείου σχετικά με τη θέση μας για τον EastMed, καθώς και τη γενικότερη ατζέντα που θα θέλαμε να εφαρμόσουμε σχετικά με τις ενεργειακές διασυνδέσεις της περιοχής. Οπως γνωρίζετε, δαπάνησα σημαντικό μέρος της θητείας μου επί κυβέρνησης Ομπάμα ταξιδεύοντας στην Ανατολική Μεσόγειο και υποστηρίζοντας την ανάπτυξη της περιφερειακής ενεργειακής συνεργασίας. Πιστεύω σθεναρά», προσθέτει, «ήδη από το 2011, ότι υπάρχει υψηλό δυναμικό για τη συνεργασία αυτή, ώστε να οδηγηθούμε σε μια ευρύτερη πολιτική διασύνδεση και ενδυνάμωση των πολιτικών συμμαχιών ανάμεσα στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Δεν πίστευα ποτέ ότι η ενέργεια είναι ένα πολιτικό ζήτημα, αλλά μάλλον ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση των πολιτικών σχέσεων. Αυτή η στρατηγική δούλεψε. Αν δείτε τις πολιτικές και διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα σε Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρο σήμερα, σε σχέση με πριν από 20 χρόνια, δεν θα τις αναγνωρίσετε. Και όλο αυτό προς το καλύτερο. Αυτό εδράστηκε επί του φυσικού αερίου που εντοπίστηκε στην Ανατολική Μεσόγειο και τα κοινά συμφέροντα που αυτό έφερε».
«Είχα εκφράσει από το 2016 αμφιβολίες»
Σύμφωνα με τις πληροφορίες που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας και στις οποίες αναφέρθηκε αναλυτικά «Το Βήμα» την περασμένη Κυριακή, η Ουάσιγκτον τάσσεται πλέον κατά της κατασκευής του αγωγού αερίου EastMed, ενός έργου στο οποίο είχε οικοδομηθεί ένα ευρύτερο αφήγημα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ο κ. Χόκστιν είναι σαφής. «Οταν εμφανίστηκε η ιδέα για τον αγωγό EastMed, αν θυμάμαι καλά το 2016 για την ακρίβεια, από τον τότε υπουργό Ενέργειας του Ισραήλ Γιουβάλ Στάινιτς, εξέφρασα τότε δημοσίως τις αμφιβολίες μου επί της βιωσιμότητας ή της σύνεσης κατασκευής ενός τέτοιου αγωγού. Ανησυχούσα», σημειώνει, «ότι θα αποτελούσε περισπασμό με δεδομένο ότι η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είχε ήδη την υποδομή που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από κοινού, μέσα από μικρούς αγωγούς μεταξύ των χωρών, για να προσφέρει την ικανότητα π.χ. στις εγκαταστάσεις LNG στην Αίγυπτο ή μέσω της κατασκευής άλλων τέτοιων εγκαταστάσεων, με σκοπό την εξαγωγή του αερίου στην Ευρώπη».
Οπως μας διευκρινίζει, «έχω υποστηρίξει την κατασκευή μικρότερων υποθαλάσσιων αγωγών όπως αυτός που θα ενώνει το Ισραήλ με την Αίγυπτο ή την Ιορδανία και έχουμε επίσης εξετάσει αγωγούς που θα συνδέουν την Κύπρο με πλωτές εγκαταστάσεις στο Ισραήλ ή με την Αίγυπτο, αλλά και έναν αγωγό από την Αίγυπτο προς την Κρήτη. Ολα αυτά έχουν νόημα για εμένα. Θέλω να είμαι σαφής. Αν είναι να εστιάσουμε σε υποδομές στις οποίες θα δαπανήσουμε αξιοσημείωτους πόρους, θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι τα έργα αυτά θα αντέξουν στον χρόνο όσο θα απεξαρτώμαστε από το αέριο. Αν και πιστεύω ότι η μετάβαση από το φυσικό αέριο θα πάρει χρόνο, πρέπει να κοιτάξουμε πλέον τα μακροπρόθεσμα έργα και όχι αυτά που ήδη έχουν πίσω τους μια εξαετία προσπαθειών, αλλά δεν έχουν αποδώσει αποτελέσματα».
Ο αμερικανός αξιωματούχος επιμένει ότι «εμείς είμαστε το ίδιο υποστηρικτικοί σήμερα όσο πάντοτε ήμασταν για την ενεργειακή διασύνδεση, τόσο εντός της Ανατολικής Μεσογείου όσο και της περιοχής με την Ευρώπη. Απλά πιστεύουμε ότι πρέπει να είμαστε ρεαλιστές σχετικά με το πού πηγαίνει ο κόσμος. Αν δούμε», υπογραμμίζει, «τον EastMed, έναν αγωγό τόσο ακριβό και περίπλοκο που είχε δυσκολίες να εξασφαλίσει χρηματοδότηση, σε μια εποχή μάλιστα που το χρηματοδοτικό κόστος για τα ορυκτά καύσιμα είναι ακριβό, ακόμη και αν κατασκευαζόταν θα ήθελε τουλάχιστον μία δεκαετία για να ολοκληρωθεί. Και σε αυτό το χρονικό σημείο θα συζητούσαμε για την κορύφωση της ζήτησης για αέριο στην Ευρώπη, ενώ αυτή προσπαθεί να εξακριβώσει πώς να χρησιμοποιήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη σύγχρονη τεχνολογία για να διαφοροποιηθεί από το φυσικό αέριο ως ενεργειακό πόρο».
Ο κ. Χόκστιν θεωρεί ότι «πρέπει να βρούμε τρόπους που είναι βιώσιμοι. Αυτό σημαίνει να εξετάσουμε τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις, διότι έτσι οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως η αρχική πηγή παροχής ηλεκτρικής ενέργειας από την περιοχή προς την Ευρώπη. Καθώς αυξάνουμε την εξάρτησή μας από την ανανεώσιμη ενέργεια, αυτές οι διασυνδέσεις μπορούν να μεταφέρουν ανανεώσιμη ενέργεια προς την Ευρώπη. Οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις είναι ουδέτερες από τη χρήση καυσίμων. Δεν έχει σημασία αν η ενέργεια παράγεται από αέριο ή ανανεώσιμες πηγές. Ενας αγωγός φυσικού αερίου θα διέτρεχε τον κίνδυνο να μετατραπεί σε απομονωμένο περιουσιακό στοιχείο (stranded asset), ειδικά σε μια περιοχή με τόσες ημέρες ηλιοφάνειας. Αυτό που συζητούμε με τις κυβερνήσεις της περιοχής είναι η θέση μας ότι θα ήταν καλύτερο να δούμε ότι οι καιροί αλλάζουν στην ενέργεια και να εστιάσουμε την προσοχή μας στην ηλεκτρική διασύνδεση και όχι στη διασύνδεση με αγωγό αερίου».
Η Τουρκία, το EMGF και η «κατάλληλη στιγμή»
Δεν είναι λίγοι όσοι διερωτώνται αν το Φόρουμ για το Αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο (EMGF) θα μπορούσε να διευκολύνει περισσότερο την περιφερειακή συνεργασία, καθώς και αν η Τουρκία ή άλλες χώρες – όπως ο Λίβανος – έχουν θέση σε αυτό και υπό ποιες προϋποθέσεις. «Κατά την άποψή μου», σημειώνει ο συνομιλητής μας, «το EMGF είναι το πρώτο βήμα στην επιτυχία της περιφερειακής ενεργειακής συνεργασίας. Ωστόσο, θεωρώ ότι αυτό το φόρουμ θα μπορούσε να επεκταθεί όσο περνάει ο χρόνος. Είμαστε σε ένα σημείο στο οποίο μπορούμε να δούμε το EMGF να είναι «Φόρουμ για την Ενέργεια στην Ανατολική Μεσόγειο», όπου θα μπορούσαμε να συζητούμε πολλαπλά ζητήματα ενεργειακής συνεργασίας, όχι μόνο τις εξελίξεις στο φυσικό αέριο. Εχουμε ωριμάσει αρκετά για να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα. Η ερώτησή σας είναι μέρος αυτού του ζητήματος, π.χ. ποιος πρέπει να συμμετέχει. Σε τελική ανάλυση», προσθέτει, «ναι, η Τουρκία και ο Λίβανος θα έπρεπε να συμμετάσχουν, αλλά την κατάλληλη στιγμή. Και αυτό σημαίνει όταν οι δύο χώρες είναι ικανές να συμμετάσχουν χωρίς προκαταλήψεις σε σχέση με την έννοια του τι είναι ένα φόρουμ για το αέριο ή για την ενέργεια, δηλαδή στην ενίσχυση της διασύνδεσης και της ολοκλήρωσης της περιοχής, όπου οι ανάγκες και τα δικαιώματα όλων γίνονται σεβαστά. Οσο αυτές οι αρχές και κατευθυντήριες γραμμές είναι κατανοητές και αποδεκτές, άλλες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου θα έπρεπε να ενταχθούν. Αυτός είναι λοιπόν ένας μελλοντικός στόχος και είναι σε αυτό το σημείο που η ενέργεια και η γεωπολιτική της περιοχής διαπλέκονται. Υπάρχουν κάποια ζητήματα που δεν μπορούν να επιλυθούν μέσω της ενεργειακής συνεργασίας. Η ενέργεια μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για την επίλυσή τους, δεν είναι όμως η λύση τους».
«Οι εντάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο δεν δημιουργήθηκαν από την ενέργεια»
Το σημείο αιχμής του αμερικανικού non paper είναι αυτό στο οποίο γίνεται αναφορά στις πρόσφατες ερευνητικές δραστηριότητες του ωκεανογραφικού σκάφους «Nautical Geo» (για τη χαρτογράφηση του βυθού σχετικά με την πιθανή όδευση του EastMed) που προκάλεσαν την αντίδραση της Αγκυρας και σύμφωνα με την Ουάσιγκτον μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση των εντάσεων. Καθώς οι ΗΠΑ στηρίζουν τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις Euro-Asia και Euro-Africa Interconnectors, το ερώτημα που ανακύπτει είναι τι θα συμβεί αν η Τουρκία, όπως έχει ήδη δείξει στην περίπτωση του Euro-Asia, προσπαθήσει να εμποδίσει και αυτά τα projects. Τι θα πράξουν οι ΗΠΑ;
«Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση» παρατηρεί ο κ. Χόκστιν. «Το ζήτημα των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο δεν δημιουργήθηκε από την ενέργεια και δεν θα λυθεί από την ενέργεια. Είναι ένα ζήτημα πολύ μεγαλύτερο. Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν εντάσεις, αλλά αυτό δεν έπαιξε, ούτε παίζει, ρόλο στην απόφασή μας. Η πολιτική μας δεν καθοδηγείται από τις πιθανές εντάσεις. Εχουμε υποστηρίξει και θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την ηλεκτρική διασύνδεση. Εχω ενθαρρύνει», σημειώνει, «κυβερνήσεις όπως του Λιβάνου και της Τουρκίας ότι αντί να ανθίστανται σε σημαντικούς τομείς πιθανής συνεργασίας, δεν θα έπρεπε να εστιάζουν στο πώς θα τους σταματήσουν αλλά στο πώς να ενταχθούν σε αυτούς».
Εκφράζει την απογοήτευσή του ότι η αμερικανική τοποθέτηση περιγράφηκε αρνητικά, αλλά επαναλαμβάνει ότι «δεν ανησυχώ τόσο πολύ για τις εντάσεις. Εχουμε πάντα εργαστεί στην περιοχή αυτή με τους συμμάχους μας για να βρούμε με ποιον τρόπο θα υπάρξουν λύσεις σε αυτές, χωρίς να παραδινόμαστε μπροστά σε αυτό που είναι το πιο σημαντικό: την ευκαιρία για επέκταση του ενεργειακού κόμβου που έχει δημιουργηθεί στην Ανατολική Μεσόγειο ως προμηθευτή της Ευρώπης. Αυτός είναι ο στόχος».
