«Λέμε στον εαυτό μας ιστορίες προκειμένου να ζήσουμε». Αυτή η πρόταση-κατηγορητήριο γράφτηκε το 1979 και ανήκει στην προσφάτως εκλιπούσα αμερικανίδα συγγραφέα Joan Didion (1934-2021), στο έργο της οποίας κυριαρχεί η αναζήτηση και ανάδειξη της ανθρώπινης αυταπάτης. Η αυτοεξαπάτηση η οποία μας οδηγεί να «επιλέγουμε την πλέον βολική από τις πολλαπλές επιλογές» και να επιβάλλουμε «μια γραμμή αφήγησης πάνω σε ανόμοιες εικόνες» μοιάζει να είναι κοινό χαρακτηριστικό μιας μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, η οποία γίνεται ακόμα μεγαλύτερη σε δύσκολους καιρούς.
Το πρόβλημα ωστόσο με τις αυταπάτες και τους ευσεβείς πόθους είναι ότι προσφέρουν παρηγοριά βασισμένη πάνω σε σαθρό υπόβαθρο: βλέπουμε σχέση αιτίου-αιτιατού εκεί που δεν υπάρχει, μπερδεύουμε τα συναισθήματά μας και τις επιθυμίες μας με την πραγματικότητα. Αργά η γρήγορα όμως, η πραγματικότητα μάς αποκαλύπτεται, το σαθρό υπόβαθρο καταρρέει και τότε ο πόνος είναι μεγαλύτερος από αυτόν που θελήσαμε να αποφύγουμε καταφεύγοντας στην αυταπάτη. Σκεφθείτε την πληθώρα των παραπλανημένων συνανθρώπων μας αρνητών του ιού και του εμβολιασμού που βρέθηκαν να παλεύουν για τη ζωή τους στην Εντατική ή εκείνους που αρνούμενοι να αποδεχθούν μια δύσκολη διάγνωση προσπάθησαν, ματαίως, να θεραπεύσουν τον καρκίνο με μαντζούνια.
Αυτούς τους παραπλανημένους συνανθρώπους μας είχαμε κατά νου όταν αποφασίσαμε να αφιερώσουμε τη σημερινή έκδοση του ΒΗΜΑ-Science στον ορθολογισμό. Ως το μοναδικό επιστημονικό ένθετο στον ελληνικό έντυπο Τύπο και με αυξημένο το αίσθημα ευθύνης το οποίο υπαγορεύεται από την 100χρονη ιστορία του «Βήματος» (πρωτοκυκλοφόρησε στις 6 Φεβρουαρίου 1922), θεωρήσαμε χρέος μας απέναντι στο κοινωνικό σύνολο να υψώσουμε τη σημαία του ορθολογισμού ενάντια στον σκοταδισμό που φαίνεται πως έχει απλώσει για τα καλά τα πλοκάμια του (και) στην ελληνική κοινωνία. Γιατί εκτός από τους παραπλανημένους υπάρχουν και εκείνοι που σκοπίμως παραπλανούν: εκμεταλλευόμενοι τον φόβο, την ανασφάλεια ή την άγνοια των ανθρώπων εμφανίζονται ως σωτήρες με απώτερο στόχο να ικανοποιήσουν προσωπικές φιλοδοξίες.
Στο εγχείρημά μας να φωτίσουμε την επιστημονική αλήθεια και να δείξουμε τον δρόμο του ορθολογισμού δεν είμαστε μόνοι. Ενώσαμε τις δυνάμεις μας με επιφανείς επιστήμονες που χρόνια τώρα, με άρθρα και διαλέξεις, πολεμούν τον, συχνά ενδεδυμένο με τον μανδύα της «επιστήμης», ανορθολογισμό. Οι Ελένη Πιτέλου και Γιώργος Παυλάκης αναλύουν το φαινόμενο της πληροφοριοδημίας η οποία βαίνει παράλληλα με την πανδημία του SARS-CoV-2 διευκολύνοντας την εξάπλωση του ιού. Ο Στέφανος Τραχανάς «ξεγυμνώνει» τους σφετεριστές της κβαντομηχανικής, ο Σπύρος Σφενδουράκης δίνει ξεκάθαρες απαντήσεις σε όσους μάχονται τη δαρβινική θεωρία, οι Βασιλική Παυλίδου και Κωνσταντίνος Τάσσης εξηγούν γιατί η αστρολογία δεν έχει καμία επιστημονική βάση και ο Θεοδόσιος Τάσιος καταρρίπτει τον ισχυρισμό που θέλει την κλιματική αλλαγή φυσιολογική και ανεξάρτητη από την ανθρώπινη παρέμβαση.
Τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς και παίρνω την ευκαιρία να ανανεώσω την υπόσχεση προς τους συνεργάτες και τους αναγνώστες μας ότι το ΒΗΜΑ-Science θα συνεχίσει να βαδίζει στον δρόμο του ορθολογισμού, όπως κάνει εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Εξάλλου, τον θεωρούμε μονόδρομο προς την αυτογνωσία.
