Λέγεται πως τα διηγήματα του Γουίλιαμ Φόκνερ φωτίζουν τα μεγάλα του έργα (μυθιστορήματα όπως Η βουή και η μανία, Φως τον Αύγουστο, Καθώς ψυχορραγώ και Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ). Ωστόσο, δίπλα τους μπορούν να σταθούν ως αυτόνομα έργα μερικά από τα συγκλονιστικότερα διηγήματά του, λόγου χάρη τα «Ενα ρόδο για την Εμιλι», «Ανυδρος Σεπτέμβρης», «Ο αχυρώνας φλέγεται», «Κόκκινα φύλλα». Το τελευταίο κυκλοφορεί τώρα σε εξαιρετική μετάφραση από τον Γιάννη Παλαβό που το συνοδεύει με ένα πολύ ενδιαφέρον επίμετρο.

Ουίλλιαμ Φώκνερ

Κόκκινα φύλλα

Μετάφραση-Επίμετρο Γιάννης Παλαβός.

Εκδόσεις Κίχλη, 2021, σελ. 152, τιμή 11,50 ευρώ

Η φήμη αυτού του μεγάλου συγγραφέα οφείλεται κυρίως στα μυθιστορήματά του αλλά κανείς άλλος αμερικανός συγγραφέας δεν συνέβαλε όσο ο Φόκνερ στην ανάπτυξη του μοντέρνου διηγήματος – κι αυτό έχει μια επιπλέον σημασία, δεδομένου ότι στις ΗΠΑ είχαμε έναν γαλαξία διηγηματογράφων πρώτης γραμμής στον 20ό αιώνα (από τον Τζον Τσίβερ, την Κάθριν Αν Πόρτερ και τη Φλάνερι Ο’Κόνορ, ως τη Γιουντόρα Γουέλτι και τον Μπέρτραντ Μάλαμουντ – για να αναφέρω μόνο μερικούς). Την υπόθεση των Κόκκινων φύλλων θα μπορούσε ο Φόκνερ να την αναπτύξει σε μυθιστόρημα. Εν τούτοις, όπως συμβαίνει στα σπουδαιότερα διηγήματά του, πρόκειται για έργο ολοκληρωμένο χωρίς να σου δίνει την εντύπωση πως είναι συνοπτικό. Είναι μεν διήγημα, αλλά γραμμένο με τη μοναδική του τεχνική του μυθιστορήματος. Κι εδώ, για πρώτη φορά, ο Φόκνερ ανοίγει δύο θέματα που σημάδεψαν την κοινωνία των ΗΠΑ: της δουλοκτησίας και του ρατσισμού.

Η καταδίωξη του σκλάβου

Βρισκόμαστε στον ρατσιστικό Νότο, στη φανταστική κομητεία Γιοκναπατάουφα, όπου θα εκτυλίσσονται οι αφηγήσεις των επόμενων έργων του Φόκνερ. Οι δουλοκτήτες όμως εδώ δεν είναι λευκοί αλλά αυτόχθονες, δηλαδή Ινδιάνοι. Ο Ισσετιμπέχα, αρχηγός της φυλής, έχει πεθάνει. Κατά το έθιμο, πριν αναλάβει ο νέος αρχηγός, ο νεκρός θα πρέπει να ταφεί μαζί με τα πολύτιμα αντικείμενά του, το σκυλί, το άλογο και τον μαύρο σκλάβο του, που δεν κατονομάζεται. Ομως ο σκλάβος θα αποδράσει. Ο διεφθαρμένος Μοκετούμπε (ο υπέρβαρος γιος τού Ισσετιμπέχα) δεν έχει και μεγάλο ενδιαφέρον να γίνει ο νέος αρχηγός, αλλά συνοδευόμενος από μερικούς άνδρες της φυλής του είναι αναγκασμένος, για τη σύλληψη του σκλάβου που κρύβεται στους βάλτους, να εξαπολύσει ανθρωποκυνηγητό, το οποίο ο αναγνώστης παρακολουθεί σχεδόν με κομμένη την ανάσα. Κατά τη διάρκεια του ανθρωποκυνηγητού ο σκλάβος ανακαλεί την προηγούμενη ζωή του. Το ίδιο κάνουν και οι διώκτες του, που καταλήγουν στο συμπέρασμα πως η έλευση και η επικράτηση των λευκών τούς οδήγησε στο έγκλημα και στη βία, καταδικάζοντάς τους τελικά στην αναπόφευκτη εξαφάνιση. Ο μαύρος στο τέλος θα συλληφθεί, όμως ο Φόκνερ δεν θα μας πει πώς θα τον θανάτωναν – άλλωστε δεν έχει πλέον σημασία.

Οι Ινδιάνοι ως είδωλο των λευκών

Ποιοι είναι όμως αυτοί οι Ινδιάνοι του Φόκνερ; Είναι στην πραγματικότητα δικά του δημιουργήματα, ένα αλληγορικό είδωλο των λευκών. Είναι διεφθαρμένοι, ρατσιστές, βίαιοι και αδίστακτοι όπως και οι λευκοί. Στο πρώτο μέρος του διηγήματος ο συγγραφέας τούς ειρωνεύεται με «μακάβριο χιούμορ», δεδομένου ότι μας αφηγείται μια ιστορία τρόμου. Αυτή η φυλή, που θλιβερά προσπαθεί να αντιγράψει τον τρόπο ζωής της παρηκμασμένης ευρωπαϊκής αριστοκρατίας, είναι προορισμένη να χαθεί. Από εδώ και ο τίτλος Κόκκινα φύλλα. Οι Ινδιάνοι (ερυθρόδερμοι) θα χαθούν όπως τα φύλλα των δέντρων που κοκκινίζουν το φθινόπωρο, πέφτουν από τα δέντρα και εξαφανίζονται.

Διπλή εστίαση

Γιατί όμως ο Φόκνερ αντί για τους λευκούς βάζει τους αυτόχθονες στη θέση τους; Βρισκόμαστε στο 1930 αλλά ο Νότος, που έχει ηττηθεί στον εμφύλιο πόλεμο, παρέμεινε ρατσιστικός ως τα τέλη της δεκαετίας του 1960 – μολονότι και σήμερα ο ρατσισμός δεν έχει εκλείψει. Χρησιμοποιώντας αυτή την αλληγορία ο σπουδαίος συγγραφέας είχε δύο λόγους: πρώτα να εξάψει τη φαντασία των αναγνωστών αποκαλύπτοντας – εμμέσως, όμως – και τις δικές τους ενοχές και έπειτα για να καταφέρει να πουλήσει το διήγημά του στο περιοδικό «Saturday Evening Post», το οποίο αλλιώς μπορεί και να μην το δημοσίευε. Αλλωστε, ο τρόπος που παρουσιάζει τους αυτόχθονες Αμερικανούς ιστορικά δεν είναι ακριβής. Οχι όμως και το κοινωνικό πλαίσιο της υβριδικής κοινωνίας (Ινδιάνων, μαύρων και λευκών) που αναδεικνύει χρησιμοποιώντας κι εδώ, όπως και σε όλα σχεδόν τα έργα του, εκείνο που ο Αλεν Τέιτ χαρακτηρίζει ως «διπλή εστίαση».

Σκηνές βίας υπάρχουν κι εδώ, όπως και σε όλο το έργο του Φόκνερ. Είναι η σκοτεινή πλευρά της ψυχής, ο μεταφυσικός σχεδόν τρόμος μπροστά στον θάνατο αλλά και η απελπισμένη προσπάθεια του ανθρώπου να κρατηθεί στη ζωή, ακόμη κι όταν γνωρίζει ότι θα πεθάνει – και μάλιστα άδικα και με βίαιο τρόπο. Γι’ αυτό και στο τέλος ο σκλάβος ζητάει να πιει νερό, που είναι η ζωή – όμως δεν πίνει και το αφήνει να χυθεί. Αυτό το αριστουργηματικό διήγημα θα συγκινήσει τους πολυπληθείς αναγνώστες του Φόκνερ στη χώρα μας, όπως συμβαίνει με όλα τα έργα του, που ανήκουν στη μεγάλη λογοτεχνία.