Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το άνοιγμα του διαδρόμου Zανγκεζούρ θα είναι επωφελές και για την Αρμενία. Πρώτον, το άνοιγμα του διαδρόμου θα επιτρέψει στην Αρμενία να απελευθερωθεί από την οικονομική της απομόνωση. Μετά την κατοχή των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν το 1992-93, το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία έκλεισαν τα αντίστοιχα σύνορά τους με την Αρμενία. Τα κλειστά σύνορα με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν εμπόδιζαν την Αρμενία να αποκτήσει πρόσβαση σε μια ασφαλή και βιώσιμη χερσαία οδό προς τη Ρωσία, τον κύριο οικονομικό της εταίρο. Από την αρχή της σύγκρουσης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, δεν υπήρχε σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Αρμενίας και Ρωσίας. Η μόνη διαθέσιμη χερσαία διαδρομή ήταν η εθνική οδός «Upper Lars», η οποία διέρχεται από το έδαφος της Γεωργίας. Καθώς αυτός ο δρόμος περνούσε από γεωγραφικά δύσκολο έδαφος και έπρεπε να κλείνει την εποχή των κρύων, προκαλούσε καθυστερήσεις στη μεταφορά εμπορευμάτων από την Αρμενία στη Ρωσία και αντίστροφα. Επιπλέον, οι πολιτικές εντάσεις μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας οδήγησαν στο κλείσιμο του δρόμου.
Ένας άλλος δρόμος που διέρχεται από τη Γεωργία και συνέδεε την Αρμενία με τη Ρωσία μέσω ξηράς είναι ο σιδηρόδρομος που διέρχεται από την Αμπχαζία, ο οποίος επίσης είναι κλειστός λόγω των πολιτικών προβλημάτων μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας. Κατά τη σοβιετική εποχή, οι μεταφορές φορτίων μεταξύ Αρμενίας και Ρωσίας πραγματοποιούνταν κυρίως σιδηροδρομικώς μέσω των οικισμών Ντιλιντζάν και Καρβανσάρα (Ιτζεβάν) στην Αρμενία, και στη συνέχεια μέσω της περιοχής Γκαζάκ του Αζερμπαϊτζάν στη Ρωσία. Ο δρόμος αυτός έκλεισε επίσης λόγω της σύγκρουσης.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η επιθετικότητα της Αρμενίας κατά του Αζερμπαϊτζάν οδήγησε μεταξύ άλλων στην εξάλειψη των σιδηροδρομικών συνδέσεων με το Ιράν. Μετά την έναρξη του Πρώτου Πολέμου του Καραμπάχ (1988–94), έκλεισε ο σιδηρόδρομος που συνέδεε την Αρμενία με το Ιράν μέσω του Ναχτσιβάν (Αζερμπαϊτζάν). Ο αυτοκινητόδρομος που συνεχίζει να χρησιμοποιείται για τη μεταφορά εμπορευμάτων μεταξύ Αρμενίας και Ιράν είναι αναποτελεσματικός για τη μεταφορά καθώς διέρχεται μέσα από ορεινή περιοχή.
Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, η Αρμενία σχεδίαζε να κατασκευάσει έναν εναλλακτικό σιδηρόδρομο μέσω της περιοχής Μεγρί προς το Ιράν, αλλά το υψηλό κόστος κατασκευής το κατέστησε αδύνατο. Το κόστος κατασκευής του σιδηροδρόμου υπολογίστηκε μεταξύ 3,5 και 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ. Λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων, η Αρμενία δεν ήταν σε θέση να καλύψει αυτές τις δαπάνες και οι προσπάθειες προσέλκυσης ξένων επενδυτών δεν οδήγησαν στα επιθυμητά αποτελέσματα. Ωστόσο, σε περίπτωση που ανοίξει ο διάδρομος Ζανγκεζούρ, η Αρμενία και το Ιράν θα αποκαταστούσαν τη σιδηροδρομική σύνδεση και αυτό θα επέτρεπε επίσης στην Αρμενία να συμμετάσχει στον Διεθνή Διάδρομο Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC). Χρησιμοποιώντας τη σιδηροδρομική σύνδεση με το Ιράν, η Αρμενία προσπαθεί επίσης να αλλάξει την κατεύθυνση του «INSTC» και να αποτρέψει τη διέλευση του από το Αζερμπαϊτζάν.
Έτσι, το άνοιγμα του διαδρόμου Zανγκεζούρ θα επιτρέψει στην Αρμενία να τερματίσει την οικονομική της απομόνωση και να αποκαταστήσει την πρόσβαση στη Ρωσία και το Ιράν, καθώς και στις αγορές της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης. Παρά το γεγονός ότι η δήλωση της 10ης Νοεμβρίου θα οδηγήσει κυρίως στην αποκατάσταση των προϋπαρχόντων δρόμων μεταξύ των χωρών της περιοχής, αυτό θα αλλάξει την αρχιτεκτονική των μεταφορών της περιοχής, καθώς κατά τη διάρκεια της Αρμενικής κατοχής οι δρόμοι αυτοί είχαν κλείσει και οι πολιτικές μεταφορών και τα έργα περιφερειακών συγκοινωνιών υλοποιήούνταν χωρίς να αυτοί να λαμβάνονται υπόψη.
Οι επιφυλάξεις….
Παρά τα πλεονεκτήματα του διαδρόμου Ζανγκεζούρ, ορισμένοι ειδικοί στην Αρμενία είναι επιφυλακτικοί σχετικά με το άνοιγμα του. Κατά τη γνώμη τους, ο νέος διάδρομος δεν εξυπηρετεί τα στρατηγικά συμφέροντα της Αρμενίας, καθώς δημιουργεί γεωπολιτικούς κινδύνους και μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της κυριαρχίας της. Υποστηρίζουν ότι, παρόλο που η Τριμερής Δήλωση κηρύσσει την επαναλειτουργία όλων των επικοινωνιών στην περιοχή, αναφέρει συγκεκριμένα τη σύνδεση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναχτσιβάν (Αυτόνομη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν), πράγμα που σημαίνει ότι εστιάζει κυρίως στην επαναλειτουργία του συγκεκριμένου δρόμου. Επομένως, αυτό είναι το μόνο εφικτό έργο για το εγγύς μέλλον. Σύμφωνα με Αρμένιους εμπειρογνώμονες, το άνοιγμα του διαδρόμου Ζανγκεζούρ χωρίς το άνοιγμα άλλων οδών επικοινωνίας θα δημιουργήσει πρόσθετους γεωπολιτικούς κινδύνους που θα υπερβαίνουν τα οικονομικά οφέλη για την Αρμενία.
Ένα άλλο επιχείρημα κατά του διαδρόμου Zανγκεζούρ είναι ότι η μεταφορά εμπορευμάτων από την Αρμενία στη Ρωσία μέσω του διαδρόμου Ζανγκεζούρ καλύπτει μεγαλύτερη απόσταση και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος μεταφοράς εμπορευμάτων από την Αρμενία στη Ρωσία είναι η χρήση του παραδοσιακού δρόμου Καρβανσάρα (Ιτζεβάν)- Γκαζάκ. Για να καταστεί λειτουργικός αυτός ο δρόμος, ένα μικρό τμήμα στο αρμενικό έδαφος πρέπει να επισκευαστεί. Επισημάνθηκε επίσης ότι δεν έχει υπογραφεί ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των μερών μετά τον πόλεμο και υπάρχει το ενδεχόμενο να ξεσπάσει νέα στρατιωτική σύγκρουση. Αρμένιοι ειδικοί πιστεύουν επίσης ότι μετά το άνοιγμα του διαδρόμου Ζανγκεζούρ, η Αρμενία θα χάσει την κυριαρχία της στην περιοχή από την οποία διέρχεται ο διάδρομος. Σύμφωνα με την Τριμερή Δήλωση, ο έλεγχος του διαδρόμου θα ασκείται από τη Ρωσική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας για αόριστο χρονικό διάστημα.
Ως εκ τούτου, η αρμενική κυβέρνηση πρέπει να είναι βέβαιη ότι μετά από κάποιο καθορισμένο χρονικό διάστημα, ο έλεγχος του διαδρόμου θα μεταφερθεί στην Αρμενία. Από την άλλη πλευρά, η Αρμενία θέλει να έχει το δικαίωμα να κλείνει αυτόν τον δρόμο όποτε αισθάνεται ότι υπάρχει κίνδυνος για τα εθνικά της συμφέροντα.
Ωστόσο, η Τριμερής Δήλωση της 10ης Νοεμβρίου δεν δίνει στην Αρμενία τέτοια δικαιώματα. Επομένως, υπάρχει το επιχείρημα ότι η Αρμενία δεν πρέπει να επιτρέψει το άνοιγμα του διαδρόμου εάν η Αρμενία χάσει την κυριαρχία της και δεν μπορέσει να προστατεύσει τα εθνικά της συμφέροντα.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω επιχειρήματα, μπορούμε να πούμε ότι η αρμενική πλευρά πιστεύει ότι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι του Διαδρόμου Zανγκεζούρ για την Αρμενία είναι πολύ μεγαλύτεροι από τα οικονομικά οφέλη και συνεπώς η αρμενική κυβέρνηση θα πρέπει να καθυστερήσει ή να αποτρέψει το άνοιγμα αυτού του διαδρόμου.
Η Αρμενία θα μπορούσε να συμφωνήσει στο άνοιγμα του διαδρόμου μόνο εάν ανοίξουν άλλες περιφερειακές επικοινωνίες που είναι επωφελείς για την Αρμενία και διασφαλιστεί η ασφάλεια αυτών των δρόμων, όπως για τον διάδρομο Zανγκεζούρ. Ωστόσο, η Αρμενία έχει ήδη υπογράψει τη δήλωση της 10ης Νοεμβρίου και ως εκ τούτου είναι υποχρεωμένη να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Εάν η Αρμενία εμποδίσει το άνοιγμα του διαδρόμου, το Αζερμπαϊτζάν θα έχει το δικαίωμα να πράξει ανάλογα σε σχέση με άλλες ρήτρες της Τριμερούς Δήλωσης, όπως αυτή που αφορά τον Διάδρομο του Λατσίν. Εάν δεν ανοίξει ο διάδρομος Zανγκεζούρ, τότε το Αζερμπαϊτζάν δεν θα επιτρέψει το άνοιγμα άλλων δρόμων, πράγμα που σημαίνει ότι η οικονομική απομόνωση της Αρμενίας θα συνεχιστεί, κάτι που δεν είναι επωφελές για την οικονομία της.
Από την άλλη πλευρά, η αντίσταση της Αρμενίας στον διάδρομο θα εκληφθεί ως πολιτική που στρέφεται κατά της συνεργασίας στην περιοχή και αυτό δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα άλλων περιφερειακών χωρών. Ως εκ τούτου, αυτές οι χώρες, ιδίως η Ρωσία, ενδέχεται να ασκήσουν πίεση στην Αρμενία να ανοίξει τον διάδρομο. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι οι φόβοι της Αρμενίας σχετικά με την απώλεια της κυριαρχίας της στον διάδρομο και τον αυξανόμενο ρωσικό έλεγχο προκαλούν έκπληξη, καθώς τα σύνορα της Αρμενίας με την Τουρκία και το Ιράν φυλάσσονται από τον ρωσικό στρατό, ενώ το σιδηροδρομικό σύστημα της Αρμενίας, η εταιρεία διανομής φυσικού αερίου και άλλα κρίσιμοι οικονομικοί τομείς ελέγχονται από ρωσικές εταιρείες. Έτσι, οι ανησυχίες που εκφράζει η Αρμενία σχετικά με την κυριαρχία της είναι ανυπόστατες και αποτελούν μια δικαιολογία που χρησιμοποιείται από δυνάμεις που θέλουν να αποτρέψουν το άνοιγμα του διαδρόμου Zανγκεζούρ.
Εάν ανοίξει ο διάδρομος, θα δοθεί ώθηση σε άλλους δρόμους, που θα είναι άμεσα επωφελείς για την Αρμενία. Φαίνεται ότι η αρμενική κυβέρνηση ενδιαφέρεται για το άνοιγμα του διαδρόμου ή τουλάχιστον αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα να ανοίξει. Οι προσεκτικές ενέργειες των Αρμενίων αξιωματούχων σχετικά με τον διάδρομο σχετίζονται με φόβους για δυσαρέσκεια κατά της κυβέρνησης από τον λαό. Απόψεις κατά του διαδρόμου στην Αρμενία εκφράζονται κυρίως από εθνικιστικές ομάδες, τις οποίες υποστηρίζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Έχει γίνει επίσης ένα εργαλείο στα χέρια της αντιπολίτευσης για επίθεση στην σημερινή κυβέρνηση. Ως εκ τούτου, καθώς η πολιτική κατάσταση στη χώρα σταθεροποιείται και τα οφέλη από το άνοιγμα του διαδρόμου Zανγκεζούρ και άλλων δρόμων γίνονται εμφανή, οι Αρμένιοι ενδέχεται να αλλάξουν τη στάση τους απέναντι στον διάδρομο.
Ο Ορχάν Μπαγκίροβ είναι εμπειρογνώμονας στις παγκόσμιες και περιφερειακές οικονομικές σχέσεις στο Κέντρο Ανάλυσης Διεθνών Σχέσεων του Αζερμπαϊτζάν.
