Οποιοσδήποτε θα ήθελε να αναφερθεί, προφητικά ή όχι, στη νέα χρονιά πρέπει να αρχίσει από έναν αξεπέραστο σκόπελο. Την εξέλιξη της πανδημίας. Αυτή θα ορίσει τα πάντα.
Εάν δεν υπήρχε, κυρίαρχο θέμα θα ήταν η κλιματική αλλαγή. Αρα και η βιωσιμότητα. Η σημασία της βιωσιμότητας επιταχύνεται ραγδαία μετά τη σύνοδο κορυφής της COP26. Καθώς ο κόσμος στρέφει πλήρως την προσοχή του στη διάσωση του πλανήτη, οι εταιρείες που την έχουν ήδη θεσπίσει είναι ασφαλείς, ενώ εκείνες που την αγνόησαν θα βρουν την πορεία δύσκολη. Επιπρόσθετα, η μετάβαση σε μια οικονομία καθαρών μηδενικών εκπομπών άνθρακα φαίνεται βέβαιο ότι θα αναδειχθεί σε μια από τις πιο σημαντικές εξελίξεις τις επόμενης δεκαετίας. Αυτό, όσο επιτρέψει η πανδημία, θα είναι το μεγάλο στοίχημα της νέας εποχής. Θα ήταν ούτως ή άλλως.
Η συγκυρία, λοιπόν, είναι καταστροφική; Οχι, θα μπορούσαμε να πούμε. Η πανδημία αναμφίβολα φέρνει μια, πρωτοφανή παγκοσμίως, πλημμυρίδα από νέους κανόνες ζωής. Είναι μια χρονική περίοδος όπου στην ανθρωπότητα επιβάλλονται πρωτοφανείς έλεγχοι. Ο διαχειριστής της πανδημίας είναι η επιστήμη και πολύ σωστά. Η επιστήμη όμως βλέπει αριθμούς, πρωτόκολλα και αποτελέσματα. Και καλώς κάνει. Η ομογενοποίηση είναι απότοκο της φύσης του προβλήματος.
Το 2022 μπήκε και έχουμε 364 ημέρες να δούμε πώς θα εξελιχθεί. Σίγουρα του χρόνου την ίδια ημέρα δεν θα λέμε: «Τότε, επί κορωνοϊού». Η πανδημία ελπίζουμε να έχει ξεθυμάνει κάπως, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση, ιδίως τώρα με την παραλλαγή Ομικρον, ο ιός να μην είναι μέρος της ζωής μας. Παμπάλαιες επιδημίες δεν έχουν ακόμη αποκωδικοποιηθεί πλήρως. Η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας Ασημίνα Τσιάκα λέει αναφερόμενη στην πανδημία του λοιμού που έπληξε τον αρχαίο κόσμο: «Εχουν περάσει δυόμισι χιλιάδες χρόνια από τότε και ενώ η φύση του λοιμού της Αθήνας διατηρεί ακόμη τον μυστηριακό χαρακτήρα της, οι σημερινές κοινωνίες, ευρισκόμενες σε κατάσταση σοκ και αναμονής, προσπαθούν να δαμάσουν μια νέα άγνωστη επιδημία που μολύνει τη σύγχρονη ατμόσφαιρά μας».
Οσον αφορά τα άλλα μείζονα κοινωνικά θέματα, πιστεύω ότι το 2022 θα φέρει τη σταδιακή ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητά μας. Ηδη αυτό συμβαίνει, χωρίς ίσως να το αισθανόμαστε. Τις προάλλες συνεννοήθηκα θαυμάσια με τον άυλο εκπρόσωπο μιας εταιρείας κινητής τηλεφωνίας. Λίγο ακόμη και θα τα λέγαμε σαν φιλαράκια.
Ταυτόχρονα ζούμε τον τεχνολογικό αυτοματισμό στο πετσί μας. Ο φυσικός χώρος εξαϋλώνεται, η εγγύτητα καταρρέει μέσα στην εικονική δίνη και ο χρόνος επιταχύνεται, όπως λέει ο Νικήτας Σινιόσογλου στις «Μαύρες Διαθήκες» (εκδ. Κίχλη).
Πώς όμως θα κερδίσουμε ξανά τον χρόνο και τον χώρο μας; Ενα εξαιρετικά δύσκολο στοίχημα και ένα ερώτημα αφάνταστα περίπλοκο να απαντηθεί. Ο χρόνος μοιάζει να είναι χαμένη υπόθεση, ο χώρος ακόμη όχι. Εάν πιέσουμε την τεχνολογία να αγκαλιάσει τον χώρο, θα είναι μια τρομερή νίκη, αλλά αυτό απαιτεί ακέραιους και συνειδητοποιημένους ειδικούς. Οι απλοί άνθρωποι λειτουργούν αναλογικά και οι φιλοπεριβαλλοντολογικές δράσεις τους είναι ό,τι καλύτερο μπορούν να κάνουν μαζί με την πίεση προς τους πολιτικούς. Και αυτό γιατί είναι οι πολιτικοί εκείνοι που μπορούν να υποστηρίξουν θετικές συμφωνίες για τη διαχείριση των τεράστιων αυτών δυνάμεων που έρχονται σε όφελος του χώρου. Ολα αυτά θα αρχίσουμε, πιστεύω, να τα βλέπουμε από το 2022.
Ωστόσο η πανδημία είναι απειλητικά παρούσα παγκοσμίως. Εκκρεμεί και ο νέος διχασμός ανεμβολίαστων – εμβολιασμένων. Η πειθώ φτάνει ως ένα σημείο. Απομένει ένα γερό ποσοστό που προτιμούν να πληρώσουν με τη ζωή τους τις αντιεπιστημονικές απόψεις τους. Είναι ένα τραγικό ίχνος για τον 21ο αιώνα. Κάτι που θα μείνει ως ένα αδιανόητο στίγμα της ανημποριάς και του φόβου του ανθρώπου μπροστά στον θάνατο.
Ο φίλος Αγις Τσουρός, πρώην διευθυντής Πολιτικής και Διακυβέρνησης για την Υγεία και την Ευεξία του ΠΟΥ, μου λέει για την επόμενη χρονιά:
«Το 2022 το περιμένω με αισιοδοξία και ρεαλισμό. Ο κορωνοϊός, πιστεύω, θα έχει το πάνω χέρι για καιρό ακόμη και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποιες εκπλήξεις, με γράμματα και ονομασίες ελληνικού αλφαβήτου, μας επιφυλάσσει ακόμη. Μάθαμε να ζούμε μαζί του με καθημερινό έλλειμμα ζωής και μεγάλη αβεβαιότητα για το αύριο. Είμαι αισιόδοξος διότι μπορούμε να είμαστε πολύ καλύτερα. Εχουμε αποκτήσει και γνώση και εμπειρία και αποτελεσματικά όπλα να τον πολεμήσουμε. Οι λέξεις που θα κάνουν τη διαφορά είναι πολιτικό θάρρος, αποφασιστικότητα, διορατικότητα, συναίνεση και κοινωνική αλληλεγγύη. Τον ρεαλισμό μου τον βλέπω απλωμένο στο τραπεζάκι του χολ. Τα κλειδιά μου, το πιστοποιητικό της πέμπτης δόσης, μάσκα με επιλογές emoji και σελφ τεστ τσέπης του λεπτού για να μπορώ ν’ αγκαλιάζω το κορίτσι μου».
Η τελευταία φράση οδηγεί συνειρμικά στο επίπεδο των ανθρώπινων σχέσεων. Μετά από δύο χρόνια πανδημίας θα δυσκολευτούμε πολύ να ξαναγυρίσουμε σε μια νέα κανονικότητα ακόμη και με το καλύτερο σενάριο. Η προληπτική συμπεριφορά ήρθε για να μείνει. Οταν τα παιδάκια μαθαίνουν «να φοράμε μασκούλα για να μην κολλήσουμε», αυτό δεν είναι μια εμπειρία που θα φύγει από μέσα τους εύκολα. Ο κόσμος είναι επικίνδυνος, ακόμη και το να κυκλοφορείς έξω είναι κάτι δύσκολο, πρέπει να προστατεύεις την αναπνοή σου. Κάποιοι πριν από έναν χρόνο εκτιμούσαν πως στο τέλος της πανδημίας θα σημάνει μια νέα σεξουαλική απελευθέρωση, ένα μετανεωτερικό κοινόβιο και την παραδείσια εκτόνωση των περιορισμών. Νομίζω πως όλα αυτά είναι στη σφαίρα του επιθυμητού και όχι του ρεαλιστικού. Ο κόσμος θα είναι μαζεμένος για πολύ καιρό ακόμη. Δεν θα εμπιστεύεται αβασάνιστα.
Εκ φύσεως είμαι αισιόδοξος άνθρωπος. Το 2022 δεν πιστεύω ότι θα είναι μια δύσκολη χρονιά, αλλά εκείνη όπου επιτέλους θα μπορέσουμε κάποια στιγμή να αναπνεύσουμε κάπως καλύτερα. Ελπίζω να μπορέσουμε να νιώσουμε πως η πανδημία περνάει σταδιακά σε μια άλλη πίστα και έστω και δειλά να κάνουμε τα πρώτα βήματα προς τη νέα κανονικότητα, με επίγνωση και προσοχή που θα ορίσει και το μέλλον μας για πολλά χρόνια. Αλλωστε, «όταν το σκοτάδι είναι βαθύ, μπορείς να δεις τα αστέρια», όπως έχει πει ο αμερικανός ιστορικός Charles A. Beard.
*Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας.
