Πέραν της προφανούς λειτουργίας της διασφάλισης των εσόδων, η φορολογία αποτελεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για την επίτευξη αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών στόχων. Ως εκ τούτου, τα φορολογικά συστήματα οφείλουν να συμβαδίζουν με τις ραγδαίες οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώθηκε και από την ανάγκη αντιμετώπισης των μεγάλων προκλήσεων της εποχής μας, όπως η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της πανδημίας.
Σε διεθνές επίπεδο, τα φορολογικά συστήματα το 2022 θα κληθούν να ενσωματώσουν τις αλλαγές που έχουν ήδη δρομολογηθεί κατά τη διάρκεια του 2021. Επισημαίνεται ότι τον Οκτώβριο στην Ολομέλεια του Περιεκτικού Πλαισίου BEPS των ΟΟΣΑ και G20, κατόπιν εντατικών διαβουλεύσεων, οριστικοποιήθηκε η ιστορική συμφωνία για τη μεταρρύθμιση του διεθνούς φορολογικού συστήματος. Η συμφωνία, η οποία θα αρχίσει να εφαρμόζεται το 2021, περιλαμβάνει τον Πρώτο Πυλώνα για τη θέσπιση κανόνων δικαιότερης κατανομής μεταξύ των χωρών των δικαιωμάτων φορολόγησης των 100 πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων παγκοσμίως και τον Δεύτερο Πυλώνα για την εισαγωγή ελάχιστου φορολογικού συντελεστή 15% στις πολυεθνικές επιχειρήσεις με έσοδα άνω των 750 εκατομμυρίων ευρώ. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις 137 χώρες του Περιεκτικού Πλαισίου που στηρίζουν τη συμφωνία, εκπροσωπώντας πάνω από το 90% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σε επίπεδο ΕΕ, άμεσα αναμένονται οι νομοθετικές προτάσεις της Ε. Επιτροπής για την ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο των Κρατών Μελών (ΚΜ) των κανόνων για την επιβολή του ελάχιστου φορολογικού συντελεστή και για τη δημοσίευση των πραγματικών συντελεστών εταιρικής φορολογίας των ΚΜ.
Η χρήση της φορολογίας ως εργαλείου για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αναγνωρίζεται στη δέσμη προτάσεων «Fit for 55» που παρουσίασε η ΕΕ τον περασμένο Ιούλιο, προκειμένου να επιτευχθεί η μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το επίπεδο του 1990. Μεταξύ των 12 νομοθετικών μέτρων της δέσμης ειδικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα παρουσιάζει η αναθεώρηση της Οδηγίας για τη φορολόγηση της ενέργειας, η οποία προβλέπει κατάργηση των απαλλαγών για τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και ορυκτών καυσίμων σε ορισμένους τομείς, συμπεριλαμβανομένων και των ναυτιλιακών και αεροπορικών μεταφορών. Η χώρα μας στηρίζει πλήρως τους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ και αναγνωρίζει τη σημασία και τη χρησιμότητα της φορολογίας ως μέσου που μπορεί να επιστρατευθεί για την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων, αλλά και για να συμβάλει σημαντικά στη μετατόπιση του βάρους από τη φορολόγηση της εργασίας. Ωστόσο, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι εθνικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες, καθώς και η ανάγκη διατήρησης της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ.
Οσον αφορά την ενεργειακή κρίση, η Ελλάδα είχε εξαρχής επισημάνει την ανάγκη για κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση, η οποία αποτυπώθηκε, στη συνέχεια, στην εργαλειοθήκη της ΕΕ με προτεινόμενα μέτρα και φορολογικά κίνητρα στο πλαίσιο των επιμέρους πολιτικών. Σημειώνεται ότι στη χώρα μας ήδη εφαρμόζονται μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ στην ενέργεια. Η δυνατότητα εφαρμογής μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ ενισχύεται και με την πολιτική Συμφωνία που επετεύχθη στο Συμβούλιο ECOFIN Δεκεμβρίου για τη νέα πρόταση Οδηγίας για τους μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ, η οποία και ενσωματώνει οικονομικές και κοινωνικές επιλογές με βάση και κυβερνητικές προτεραιότητες.
Σε εθνικό επίπεδο, στο πλαίσιο της ενίσχυσης των επενδυτικών δυνατοτήτων της χώρας, την τελευταία διετία θεσπίστηκαν φορολογικά κίνητρα – για πρώτη φορά ακολουθώντας ολιστική προσέγγιση – προσέλκυσης νέων φορολογικών κατοίκων και επενδύσεων στην Ελλάδα, με στόχο να επηρεαστεί ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ μέσα από τις μεταβλητές της απασχόλησης και της επένδυσης. Η αρχή έγινε με το νέο άρθρο 5Α του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (ΚΦΕ) για φορολογικούς κατοίκους αλλοδαπής που μεταφέρουν τη φορολογική κατοικία τους και πραγματοποιούν σημαντικές επενδύσεις στην Ελλάδα, στη συνέχεια το άρθρο 5Β του ΚΦΕ προβλέπει τη δυνατότητα δικαιούχων σύνταξης αλλοδαπής, οι οποίοι μεταφέρουν τη φορολογική κατοικία τους στην Ελλάδα, να υπαχθούν σε ευνοϊκό εναλλακτικό τρόπο φορολόγησης, ενώ στόχος του άρθρου 5Γ του ΚΦΕ είναι να συμβάλει στην προσπάθεια του brain gain, δηλαδή της επιστροφής στην πατρίδα μας ανθρώπινου δυναμικού με υψηλό επίπεδο γνώσεων, επαγγελματικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων που έφυγε στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Το πλαίσιο φορολογικών κινήτρων ολοκληρώθηκε με το νέο άρθρο 71 Η του ΚΦΕ, το οποίο εισήγαγε την έννοια των family offices, θεσπίζοντας σαφείς και διαφανείς κανόνες για τη σύσταση και λειτουργία εταιρειών ειδικού σκοπού διαχείρισης οικογενειακής περιουσίας. Η μεγάλη απήχηση των νέων φορολογικών κινήτρων αποδεικνύεται από τον υψηλό αριθμό αιτήσεων, με ανοδική τάση, η οποία εκτιμάται ότι θα ενισχυθεί περαιτέρω το 2022 και θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα του φορολογικού μας συστήματος.
Συμπερασματικά, οι επερχόμενες σημαντικές αλλαγές στα φορολογικά συστήματα και το 2022 θα πρέπει να είναι σταδιακές και αναλογικές, παρέχοντας στα ΚΜ επαρκή ευελιξία για την επίτευξη των στόχων τους όσον αφορά τα έσοδα και τη δημόσια υγεία, καθώς και τη συνολική μακροοικονομική ισορροπία, λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδιαίτερες συνθήκες των ΚΜ.
Η κυρία Αθηνά Καλύβα (Ph.D.) είναι γενική γραμματέας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας στο υπουργείο Οικονομικών.
