Η επιστροφή ελλήνων ερευνητών από το εξωτερικό δεν είναι μια πολιτική που θέλει εντατική σκέψη. Θέλει όμως απαιτητική οργάνωση. Και πρέπει να στηρίζεται σε μια πολιτική φιλοσοφία «υποδομής», που θα την υπηρετεί χωρίς περισπασμούς και κατά προτεραιότητα η πολιτεία. Χωρίς τα μικρόβια των πελατειακών προσλήψεων, του νεποτισμού και της οικογενειοκρατίας. Ο πρώην υπουργός Ερευνας Κώστας Φωτάκης και το ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Καινοτομίας) το πέτυχαν. Το ΙΤΕ (Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας) της Κρήτης το πέτυχε. Το τελευταίο διάστημα μάλιστα το ΙΤΕ επιχείρησε να φέρει πίσω στην Ελλάδα αρκετούς νέους επιστήμονες, δίνοντάς τους για λίγο αυτό ακριβώς που χρειάζονταν: ελεύθερο και ακηδεμόνευτο χώρο για έρευνα και χρηματοδότηση.
Μια μικρή «άνοιξη»
Το πρόγραμμα Advancing Young Researchers’ Human Capital in Cutting Edge Technologies in the Preservation of Cultural Heritage and the Tackling of Societal Challenges – ARCHERS έφερε μια μικρή «άνοιξη» στην ελληνική επιστημονική κοινότητα, ενώ ολοκληρώθηκε με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή κ. Σπύρο Αναστασιάδη.
Και τι στόχο είχε; Την υποστήριξη νέων ερευνητών, υποψήφιων διδακτόρων και μεταδιδακτόρων. Με αντικείμενο, στην περίπτωσή του, τη μελέτη και συντήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς και την αντιμετώπιση κοινωνικών προκλήσεων στους τομείς του περιβάλλοντος, της ενέργειας και της υγείας. Το αποτέλεσμα; Κάποιοι έμειναν, κάποιοι έφυγαν. Ομως η προσπάθεια έγινε. Εκείνοι που έφυγαν εργάζονται σήμερα στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του κόσμου. Αρα κάτι πρέπει να κάνουν καλά… «Το Βήμα» έψαξε μερικούς από τους νέους επιστήμονες που στο τέλος ενός δύσκολου χρόνου θα αποτελέσουν την «αυγή» του επόμενου. Και ορίστε τι λένε οι ίδιοι:
Βασίλειος Μπίνας – Αντί να φύγει, φέρνει την… έρευνα στην Ελλάδα
Είχε την ευκαιρία αλλά δεν έφυγε. Ο Βασίλειος Μπίνας σήμερα έχει τη δική του spin-off εταιρεία σε συνεργασία με τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης στην οποία μετέχει και το ΙΤΕ, έχει τη δική του ομάδα νέων ερευνητών και είναι ακαδημαϊκός επισκέπτης στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Τι παράγει η εταιρεία του; Καθαρίζει τον αέρα! Αξία πολύτιμη σε περίοδο πανδημίας.
Δηλαδή παράγει φωτοκαταλυτικά υλικά που έχουν την ιδιότητα, με τη βοήθεια ορατού φωτός, να αποδομούν αέριους ρύπους και να καταπολεμούν παθογόνους μικροοργανισμούς πρωτίστως στην αέρια φάση και σε υγρά απόβλητα.
Πώς ξεκίνησαν όλα; Οπως λέει ο ίδιος, «σημαντικός σταθμός στην ερευνητική μου πορεία ήταν το 2018, όταν πήρα την υποτροφία Σταύρος Νιάρχος και ανέλαβα επικεφαλής της Ομάδας Διάφανων Αγώγιμων Οξειδίων στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ. Η επιτυχία αυτή μάλιστα ήρθε σε ένα κομβικό σημείο, μόλις είχα εκπληρώσει τις στρατιωτικές μου υποχρεώσεις και ήμουν έτοιμος να φύγω στο εξωτερικό. Ετσι λοιπόν ξεκίνησα να δουλεύω στην ανάπτυξη εκτυπώσιμων υλικών». Η έρευνα πήγε καλά, οι επιστημονικοί «καρποί» της άνθησαν και γρήγορα ήρθε η επόμενη ημέρα.
«Αυτή τη στιγμή η ερευνητική μου ομάδα αποτελείται από 14 νέους ερευνητές» λέει ο κ. Μπίνας. «Εχουμε προσελκύσει σημαντική χρηματοδότηση μέσω ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων την τελευταία 3ετία και πραγματοποιούμε έρευνα αιχμής πάνω σε προηγμένα υλικά και διατάξεις για ενεργειακές εφαρμογές».
Γιάννης Παραδεισάνος – Η κβαντική τεχνολογία στην πόρτα σας
«Πώς ξεκίνησα εγώ; Με μια πρόταση…» θυμάται ο Γιάννης Παραδεισάνος μιλώντας στο «Βήμα». «Η ερευνητική μου πρόταση έγινε δεκτή από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο πλαίσιο του έργου Archers τον Ιούλιο του 2017. Τότε ήμουν στο τελευταίο έτος του διδακτορικού μου στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και το έργο διήρκεσε περίπου ένα έτος» διηγείται.
«Η χρηματοδότηση της συγκεκριμένης πρότασης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ερευνητική μου καριέρα καθώς έκανε πραγματικότητα την υλοποίηση ενός σημαντικού έργου της διδακτορικής μου διατριβής. Η ιδέα αφορούσε τη μελέτη οπτικών ιδιοτήτων σε καινοτόμα, υπέρλεπτα υλικά με πάχος μόνο 3 ατόμων (το πάχος τους είναι 100.000 φορές λεπτότερο από μια ανθρώπινη τρίχα)».
Και τι σημαίνει αυτό; μοιάζει η πρώτη λογική ερώτηση: «Η ευρύτερη οικογένεια των υλικών αυτών είναι υποσχόμενη για νέες εφαρμογές επάνω στην οπτοηλεκτρονική αλλά και την κβαντική τεχνολογία, με αποτέλεσμα να έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον ενός μεγάλου μέρους της επιστημονικής κοινότητας σε παγκόσμιο επίπεδο» απαντάει ο Γιάννης.
Bαθμοί ελευθερίας
«Η σημερινή τεχνολογία επεξεργασίας, αποθήκευσης αλλά και κρυπτογράφησης δεδομένων βασίζεται στο φορτίο ηλεκτρονίων. Παρότι αυτή η υπέροχη τεχνολογία μας έχει προσφέρει τη δυνατότητα να έχουμε γρήγορους, προσωπικούς υπολογιστές, κινητά ή τάμπλετ και να αποθηκεύουμε τα δεδομένα μας σε σκληρούς δίσκους, δυστυχώς έχει περιορισμένη υπολογιστική ισχύ όταν απαιτούνται πολύπλοκοι υπολογισμοί. Επιπλέον, η ασφάλεια κατά την κρυπτογράφηση δεδομένων δεν είναι απρόσβλητη» συνεχίζει. «Μελλοντικοί πανίσχυροι υπολογιστές (όπως οι κβαντικοί υπολογιστές) που θα έχουν την ικανότητα π.χ. να υπολογίσουν με μεγάλη ακρίβεια τη μοριακή δομή/ιδιότητες/συμπεριφορά ενός φαρμάκου με στοχευμένη δράση επάνω σε ασθένειες, απαιτούν ένα σύστημα διαφορετικό από τα κλασικά τρανζίστορ. Χρειάζονται επιπλέον βαθμοί ελευθερίας, πέρα από το κλασικό “bit” που μπορεί να είναι 0 ή 1. Επιπροσθέτως, είναι αναγκαίο να περιοριστεί και η κατανάλωση ενέργειας κατά τη λειτουργία νέων υπολογιστικών συστημάτων» λέει χαρακτηριστικά.
«Συνεπώς, βαθμοί ελευθερίας πέραν – ή επιπλέον – του φορτίου του ηλεκτρονίου μελετώνται και εντοπίζονται σήμερα σε ένα ευρύ φάσμα συστημάτων από πολλές ερευνητικές ομάδες στον πλανήτη. Η πρόκληση είναι να γίνει εφικτός ο έλεγχος των νέων βαθμών ελευθερίας με μεγάλη ακρίβεια ώστε να μειωθούν τα υπολογιστικά λάθη. Ο στόχος του μέρους του διδακτορικού μου που αφορούσε το συγκεκριμένο έργο και χρηματοδοτήθηκε από το έργο μας ήταν η κατανόηση της συμπεριφοράς νέων βαθμών ελευθερίας φορέων σε έναν υπέρλεπτο ημιαγωγό μετά από οπτική διέγερση μέσω λέιζερ».
Mε κατάλληλες συνθήκες
Και τι ακολούθησε; Το «όνειρο» έγινε πραγματικότητα. «Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ στην Κρήτη» εξηγεί ο Γιάννης. Θα ήθελα να τονίσω ότι το συγκεκριμένο έργο αποτέλεσε και την αφορμή να σχεδιάσουμε και να αναπτύξουμε μια οπτική διάταξη που θα μπορούσε να πραγματοποιήσει τα ζητούμενα πειράματα. Καταφέραμε να μεταβάλουμε την ενέργεια των καταστάσεων που χρησιμοποιούν τους νέους βαθμούς ελευθερίας αλλά και να τους σταθεροποιήσουμε σε ένα μεγάλο θερμοκρασιακό εύρος. Ο τρόπος που αυτό έγινε εφικτό ήταν μέσω του σχεδιασμού του άμεσου περιβάλλοντος που αλληλοεπιδρούν οι υπέρλεπτοι αυτοί ημιαγωγοί».
Ο Γιάννης μετά από όλα αυτά εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στη Μεγ. Βρετανία, μετά στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας στην Τουλούζη και όπως λέει θα ήθελε κάποια στιγμή να σχεδιάσει την επιστροφή του στη χώρα μας.
Θέλει να επιστρέψει; «Σκοπεύω να επιστρέψω ερευνητικά στην Ελλάδα» απαντάει. «Ωστόσο αυτό πρέπει να γίνει υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκω σε πρώτη φάση να διεκδικήσω μία θέση επίκουρου καθηγητή ή ερευνητή σε κάποιο από τα ακαδημαϊκά/ερευνητικά ιδρύματα της χώρας. Εφόσον αυτό γίνει εφικτό, άμεσος στόχος μου θα είναι να προσελκύσω ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα (για παράδειγμα, ευρωπαϊκά προγράμματα υψηλής χρηματοδότησης όπως το ERC Starting Grant) ώστε να δημιουργήσω ευνοϊκότερες συνθήκες για έρευνα αιχμής στη χώρα μας, φυσικά επάνω στο γενικότερο πεδίο της ειδικότητάς μου. Μιλώντας για ευνοϊκότερες συνθήκες εννοώ κυρίως εργαστηριακές (σύγχρονος εξοπλισμός και συστήματα που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν στη χώρα)» καταλήγει.
Ευαγγελία Γαυγιωτάκη – Από την Κρήτη στο Χάρβαρντ
«Η μεταπτυχιακή μου διατριβή έγινε στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας» λέει η Ευαγγελία Γαυγιωτάκη.
«Στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής που ακολούθησε αναπτύχθηκε μια νέα διαγνωστική-απεικονιστική μη παρεμβατική τεχνική για τον διαχωρισμό μεταξύ καρκινικών και φυσιολογικών κυττάρων και ιστών». Η έρευνα αυτή ήταν σημαντική για «τη χρήση μη γραμμικών απεικονιστικών μετρήσεων χωρίς κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία του δείγματος ή τη χρήση σημάνσεων (markers) στον ιστό, που προσφέρει τη δυνατότητα διαχωρισμού των φυσιολογικών από τους καρκινικούς ιστούς, σε αντίθεση με τις έως τώρα μοριακές μεθόδους που χρησιμοποιούνται στις κλινικές». «Η μέθοδος της μη γραμμικής μικροσκοπίας προτείνεται ως ένα νέο καινοτόμο διαγνωστικό εργαλείο που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο των υγιών ορίων σε επίπεδο κυττάρου κατά τη διάρκεια επέμβασης» προσθέτει.
Υποστήριξη
«Στη διάρκεια της διδακτορικής μου διατριβής είχα την οικονομική στήριξη από διάφορες υποτροφίες του ιδρύματος με συμβάσεις μηνιαίες, όμως η αλήθεια είναι ότι υπήρξαν μήνες όπου δεν είχα κάποια υποτροφία και είχα μόνο την υποστήριξη από τους γονείς μου» διηγείται. «Για να μπορέσω να συμμετέχω σε διεθνή συνέδρια με σκοπό να παρουσιάσω την έρευνά μου, είχα εν μέρει υποστήριξη από το πανεπιστήμιο και για άλλη μια φορά αυτήν της οικογένειάς μου. Το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με βοήθησε για έναν χρόνο να συνεχίσω τη διδακτορική μου διατριβή σε μια περίοδο που δεν υπήρχαν υποτροφίες για υποψήφιους διδάκτορες που ήταν στα μέσα της διατριβής τους. Ετσι, συνέχισα τη διδακτορική μου διατριβή και επιτυχώς δημοσίευσα τέσσερα επιστημονικά άρθρα, τέσσερα άρθρα συνεδρίου καθώς επίσης πραγματοποιήθηκαν και ερευνητικές συνεργασίες για να δημοσιευτούν τρία ακόμα άρθρα».
Και η Ελλάδα; «Προσπάθησα να συνεχίσω την επιστημονική μου καριέρα στο εξωτερικό όχι μόνο γιατί ήθελα να διευρύνω τις γνώσεις μου αλλά και γιατί η επιστημονική κοινότητα στην Ελλάδα περνούσε και περνάει αρκετές οικονομικές δυσκολίες και μου ήταν πολύ δύσκολο να συνεχίσω» αναφέρει με ειλικρίνεια.
Η επιστροφή
Αυτή τη στιγμή είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ σε συνεργασία με το Γενικό Νοσοκομείο Μασαχουσέτης στη Βοστώνη. «Εδώ και 3 χρόνια έχω αναλάβει μια μελέτη επιχορηγούμενη από το ίδρυμα Bill and Melinda Gates Foundation, η οποία σχετίζεται με την ανάπτυξη ενός διαγνωστικού εργαλείου με βάση την οπτική λέιζερ (optical coherence tomography) για τη διάγνωση νεογνών και γυναικών σε κύηση σε υποανάπτυκτες χώρες, που εκδηλώνουν συμπτώματα περιβαλλοντικής εντεροπάθειας λόγω των κακών συνθηκών διαβίωσης» εξηγεί. Τι σημαίνει αυτό; «Εχουμε δημιουργήσει ένα ανταλλακτικό σωληνάκι που εισέρχεται από τη ρινική κοιλότητα και μπορεί να απεικονίσει όλο την έκταση του γαστρεντερικού συστήματος χωρίς καμία σήμανση ή αναισθησία στον ασθενή. Η μελέτη αυτή έχει ήδη εφαρμοστεί σε νεογνά στο Πακιστάν και θα συνεχιστεί και σε άλλες χώρες» εξηγεί. Και καταλήγει: «Η πιθανότητα να γυρίσω στην Ελλάδα υπάρχει, είναι κάτι που σκέφτομαι και με απασχολεί και νομίζω ότι απασχολεί όλους τους έλληνες ερευνητές που είναι αυτή τη στιγμή στο εξωτερικό. Ομως οι λόγοι που με έκαναν να φύγω από την Ελλάδα δυστυχώς είναι και ίδιοι που ακόμα με αποτρέπουν να επιστρέψω αυτή τη στιγμή. Ισως αν υπάρξουν ακαδημαϊκές ή ανταγωνιστικές θέσεις στον ιδιωτικό τομέα θα αποτελούν μια καλή αφορμή για την επιστροφή μου».
