Καλώς να έλθει το σωτήριον (από τον SARS-CoV-2;) έτος 2022. Μια νέα χρονιά ανατέλλει αποτελώντας για ακόμη μία φορά δυσεπίλυτο πανδημικό γρίφο και γεννώντας ανησυχία εξαιτίας του καινούργιου «πονοκεφάλου», που δεν είναι άλλος από την παραλλαγή Ομικρον, αλλά και ελπίδα ότι θα ζήσουμε καλύτερες μέρες χάρη σε νέα εμβόλια και θεραπείες.
Εχοντας βιώσει ένα σκληρό 2021 κατά το οποίο περάσαμε από 40 κύματα – από λοκντάουν και καραντίνες στην παραλλαγή Δέλτα και πριν την εκπνοή του έτους στην άκρως απειλητική Ομικρον – είναι επόμενο όλοι να αναρωτιόμαστε τι μας επιφυλάσσει… πανδημικώς η χρονιά που μόλις ξεκίνησε. Θα αφήσουμε άραγε εφέτος πίσω μας την πανδημία, θα σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε μεγάλα επιδημικά κύματα του ιού και θα «συμπορευθούμε» πιο ήρεμα μαζί του, θα ζήσουμε μια πιο κανονική, μη μασκοφορεμένη ζωή; Θα σταματήσουμε να θρηνούμε τόσους νεκρούς; Θα «αναπνεύσουν» επιτέλους τα νοσοκομεία και κυρίως το εξουθενωμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό τους που παλεύει με τον SARS-CoV-2 εδώ και δύο χρόνια; Πόσα ακόμη «τσιμπήματα» θα χρειαστούμε; Θα… εξαντλήσουμε το ελληνικό αλφάβητο «βαφτίζοντας» νέες ανησυχητικές παραλλαγές του ιού;
Παρότι η «κινούμενη πανδημική άμμος» επάνω στην οποία προσπαθούμε να ισορροπήσουμε έχει αποδείξει ότι δεν χωρά προβλέψεις, υπάρχουν λόγοι για να αισιοδοξούμε ότι θα δημιουργήσουμε εφέτος καλύτερο «ανάχωμα» στον σαρωτικό ιό. Και αυτοί είναι τα επικαιροποιημένα (και όχι μόνο) εμβόλια που ετοιμάζονται εναντίον του αλλά και οι νέες από του στόματος θεραπείες. Ας δούμε τους πανδημικούς φόβους αλλά και τις ελπίδες που συνοδεύουν το 2022 ευχόμενοι να πάρουμε επιτέλους κεφάλι αυτόν τον χρόνο στην «κούρσα» με τον τόσο δυνατό ιογενή αντίπαλό μας.
Η σκιά της Ομικρον
Στον… πρωτοχρονιάτικο χορό της παραλλαγής Ομικρον χορεύει ολόκληρος ο πλανήτης, με το νέο έτος να μπαίνει σε ένα κλίμα που δεν μοιάζει ιδιαιτέρως εορταστικό. Χώρες όπως η Ολλανδία ή η Γερμανία βρίσκονται σε λοκντάουν ή σε μίνι λοκντάουν ενώ και στη χώρα μας έχουν ισχύσει επιπλέον μέτρα κατά την περίοδο των εορτών τα οποία αναμένεται να αυστηροποιηθούν μετά την Πρωτοχρονιά – κάποιοι ειδικοί αναφέρουν μάλιστα ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί, ανάλογα και με την πορεία των «σκληρών» δεικτών, το ενδεχόμενο ενός λοκντάουν.
Ολοι προσπαθούν να στήσουν «τείχος προστασίας» απέναντι στην Ομικρον, η οποία δείχνει να είναι πραγματικά ασταμάτητη. Σε χώρες όπως η Βρετανία όπου υπάρχει ήδη εξάπλωση της παραλλαγής, τα κρούσματα διπλασιάζονται αυτή τη στιγμή ανά δύο ημέρες όταν τα κρούσματα της παραλλαγής Δέλτα διπλασιάζονταν κάθε περίπου 15 ημέρες! Σε ό,τι αφορά δε τη δριμύτητα της Ομικρον, τα στοιχεία είναι ακόμη ρευστά: κάποιες μελέτες δείχνουν ότι πιθανώς προκαλεί ηπιότερα συμπτώματα, από άλλες όμως προκύπτει ότι συνδέεται με αντίστοιχο κίνδυνο νοσηλείας ή θανάτου σε σύγκριση με τη Δέλτα.
Οι ειδήμονες τονίζουν πάντως ότι ακόμη και αν ισχύσει το αισιόδοξο σενάριο που θέλει την Ομικρον να συνδέεται με πιο ήπια συμπτωματολογία, αυτό δυστυχώς δεν σημαίνει ότι τα συστήματα υγείας δεν θα επιβαρυνθούν περαιτέρω εξαιτίας της. Και αυτό διότι τα κρούσματα θα είναι τόσο πολλά, ώστε θα είναι επόμενο να αυξηθεί ο αριθμός αυτών που θα νοσούν σοβαρά και θα χρειάζονται νοσηλεία και πιθανώς εισαγωγή σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.
Η τρίτη δόση
Την ίδια στιγμή η Ομικρον δείχνει με κάθε τρόπο τις απειλητικές διαθέσεις της: φαίνεται σχεδόν να «αχρηστεύει» τον βασικό εμβολιασμό – εξ ου και οι επιστήμονες τονίζουν ότι επιβάλλεται και… δεν αναβάλλεται η τρίτη δόση του εμβολίου για όλον τον ενήλικο πληθυσμό (στο Ισραήλ αποφασίστηκε η χορήγηση και τέταρτης δόσης στους πολίτες άνω των 60 ετών καθώς και στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό). Είναι πάντως ευτυχές το γεγονός ότι με τα ως τώρα δεδομένα, η αναμνηστική δόση αποδεικνύεται 76% αποτελεσματική απέναντι στη βαριά νόσηση και 90% απέναντι στην ανάγκη νοσηλείας.
Παράλληλα, σύμφωνα με τελευταία στοιχεία, η Ομικρον πενταπλασιάζει τον κίνδυνο επαναλοίμωξης και… ανθίσταται σθεναρά στα μονοκλωνικά αντισώματα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ισχυρό θεραπευτικό όπλο για την αποφυγή σοβαρής νόσησης, νοσηλείας και θανάτου. Αυτό έχει βέβαια μέχρι στιγμής προκύψει από εργαστηριακές και όχι κλινικές μελέτες, με βάση τις οποίες η Ομικρον είναι ανθεκτική πλήρως ή εν μέρει απέναντι ουσιαστικώς σε όλες τις υπάρχουσες θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων.
Οπως όλα δείχνουν, το 2022 θα συνεχίσουμε να παλεύουμε με έναν αόρατο εχθρό με τεράστιες ορατές συνέπειες, με έναν αντίπαλο που έχει αποδείξει με κάθε τρόπο ότι είναι… πολύ σκληρός για να πεθάνει. Και στον αγώνα που κάνει για την επιβίωσή του δεν είναι καθόλου παράξενο να έρθουμε εφέτος αντιμέτωποι και με άλλες παραλλαγές του, ίσως ακόμη πιο επικίνδυνες από την Ομικρον που φέρει αριθμό μεταλλάξεων-ρεκόρ στο γονιδίωμά της – ήδη εκφράζονται, μεταξύ άλλων, φόβοι για «πάντρεμα» της Ομικρον με τη Δέλτα και για πιθανή ανάδυση νέων παραλλαγών που θα συνδέονται με ακόμη μεγαλύτερη αντίσταση σε εμβόλια και φάρμακα.
Και η νέα χρονιά προοιωνίζεται λοιπόν άκρως πανδημική. Ωστόσο δεν θα συνεχίσουμε τη μάχη, με αυτόν τον «πεισματάρη» ιό που δεν λέει να μας αφήσει, «άοπλοι» και αυτό χάρη (για άλλη μια φορά) στην επιστήμη που μας προσφέρει νέα «όπλα» για να πολεμήσουμε όσο καλύτερα γίνεται. Καινούργια εμβόλια και θεραπείες υπόσχονται να σώσουν ζωές και να αλλάξουν το πανδημικό τοπίο αυτή τη χρονιά προς όφελός μας. Ας δούμε τα κυριότερα από αυτά και ας φροντίσουμε να «αρματωθούμε» για το καλό μας.
Εμβόλια
Τη στιγμή που σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της δικής μας, χορηγούνται αναμνηστικές δόσεις των υπαρχόντων εμβολίων, οι φαρμακευτικές εταιρείες βρίσκονται σε διαδικασία επικαιροποίησης των εμβολίων τους ώστε να καλύπτουν την παραλλαγή Ομικρον. Ετσι αναμένεται μέσα σε αυτό το έτος να έχουμε στα χέρια μας εμβόλια στοχευμένα στην ανησυχητική νέα παραλλαγή. Οι υπεύθυνοι της εταιρείας Pfizer ανέφεραν προσφάτως ότι θα έχουν ένα τέτοιο υποψήφιο εμβόλιο έτοιμο ως τον Μάρτιο. Aντιστοίχως οι επικεφαλής της Μοderna δήλωσαν ότι ξεκινούν να εργάζονται επάνω σε ένα αναπροσαρμοσμένο εμβόλιο ειδικά για την Ομικρον – και μέσα σε μερικούς μήνες εκτιμούν ότι θα μπορούν να έχουν διαθέσιμες περί τα 500 εκατομμύρια δόσεις του. Μελέτες για παρασκευή νέας έκδοσης του εμβολίου τους που θα προστατεύει και ενάντια στην Ομικρον ξεκίνησαν επίσης το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με τη φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca.
Παράλληλα, η «εμβολιαστική φαρέτρα» συνεχώς γεμίζει. Στα τέλη του 2021 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) ενέκρινε ένα ακόμη εμβόλιο κατά του SARS-CoV-2 (το 5ο συνολικά που λαμβάνει έγκριση στην Ευρώπη ενάντια στον ιό). Πρόκειται για το Nuvaxovid της εταιρείας Νοvovax, το οποίο έλαβε επίσης έγκριση επείγουσας χρήσης και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Το συγκεκριμένο εμβόλιο βασίζεται στη χρήση πρωτεϊνών που προκαλούν ανοσοαπόκριση και δεν περιέχει ιό. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την παρασκευή του είναι παρόμοια με εκείνη των εμβολίων κατά της ηπατίτιδας Β και του κοκκύτη, τα οποία χρησιμοποιούνται παγκοσμίως εδώ και δεκαετίες. Οι κύριες κλινικές μελέτες του εμβολίου διεξήχθησαν στη Βρετανία, στις ΗΠΑ και στο Μεξικό με συμμετοχή περισσότερων από 45.000 εθελοντών και σύμφωνα με αυτές το εμβόλιο έδειξε αποτελεσματικότητα της τάξεως του 95% στη μείωση των περιπτώσεων συμπτωματικής COVID-19. Σύμφωνα με την παρασκευάστρια εταιρεία του εμβολίου, τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια δόσεις του θα μπορούν να είναι διαθέσιμες μέσα στο 2022. Μετά την υπό όρους έγκριση του εμβολίου στην Ευρώπη η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι «αυτό είναι το πέμπτο ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο το οποίο προσφέρει επιπλέον προστασία στον ευρωπαίο πολίτη έναντι της πανδημίας. Μακάρι αυτή η έγκριση να προσφέρει ισχυρή ενθάρρυνση σε όλους όσοι δεν έχουν ακόμη εμβολιαστεί ή δεν έχουν κάνει ενισχυτική δόση ότι τώρα είναι η ώρα να το κάνουν».
Αυτή τη χρονιά αναμένεται να δούμε και εμβόλια της λογικής «εισπνεύστε, τελειώσατε». Για την ακρίβεια, δύο εισπνεόμενα εμβόλια ενάντια στον SARS-CoV-2 θα μπουν σε κλινικές δοκιμές στον Καναδά, όπως ανέφεραν ερευνητές του Πανεπιστημίου ΜακΜάστερ. Τα εμβόλια αυτά που βασίζονται σε αδενοϊό θα χορηγούνται ως ενισχυτική δόση μετά τη λήψη δύο δόσεων κάποιου από τα εγκεκριμένα εμβόλια. Η φιλοσοφία πίσω από τη χρήση τέτοιων εμβολίων είναι το να «μπαίνει φρένο» στη λοίμωξη στην «πύλη εισόδου» του ιού στον ανθρώπινο οργανισμό, κοινώς στη μύτη, από όπου εισέρχονται τα ιικά σωματίδια προκειμένου στη συνέχεια να περάσουν στους πνεύμονες και σε άλλα όργανα. Μάλιστα τα δύο νέα εισπνεόμενα εμβόλια περιέχουν εκτός από την πρωτεΐνη-ακίδα του ιού, άλλες δύο σημαντικές πρωτεΐνες του, οι οποίες μάλιστα προέρχονται από περιοχές του γονιδιώματός του οι οποίες δεν μεταλλάσσονται, όπως συμβαίνει με την πρωτεΐνη-ακίδα, γεγονός που πιστεύεται ότι θα προσφέρει ευρύτερη ανοσολογική απόκριση και τελικώς καλύτερη προστασία. Σε πρώτη φάση, περί τους 30 υγιείς εθελοντές θα συμμετάσχουν στη δοκιμή των εμβολίων, η οποία θα διαρκέσει τέσσερις με έξι μήνες.
Θεραπείες
Μεγάλες ελπίδες για καλύτερη διαχείριση της πανδημίας μέσα στο 2022 γεννούν οι από του στόματος θεραπείες ενάντια στον SARS-CoV-2, οι οποίες θα λαμβάνονται από τους ασθενείς στο σπίτι τους μειώνοντας έτσι το τιτάνιο βάρος που σηκώνουν τα νοσοκομεία. Δύο τέτοια αντι-ιικά χάπια έχουν βρεθεί το τελευταίο διάστημα στο προσκήνιο.
Το πρώτο χάπι ενάντια στον SARS-CoV-2 που έλαβε έγκριση – στη Βρετανία – τον περασμένο Νοέμβριο ήταν το φάρμακο molnupiravir της Merck. Μάλιστα ως τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές πιθανώς να έχει λάβει και ευρωπαϊκή καθώς και αμερικανική έγκριση αφού βρισκόταν το τελευταίο διάστημα υπό αξιολόγηση με ταχείες διαδικασίες από τους αρμόδιους οργανισμούς και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Το molnupiravir αδρανοποιεί τον κορωνοϊό εισάγοντας «σφάλματα» στο γενετικό υλικό του που εμποδίζουν την αναπαραγωγή του – αυτός ο τρόπος δράσης του έχει συναντήσει σκεπτικισμό με δεδομένο μάλιστα ότι, με βάση την αξιολόγηση του Αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), η χορήγησή του σε υψηλές δόσεις συνδέεται με γενετικές ανωμαλίες σε πειραματόζωα. Τα τελικά στοιχεία κλινικών δοκιμών του φαρμάκου έδειξαν αποτελεσματικότητα στη μείωση του κινδύνου νοσηλείας και θανάτου εξαιτίας της COVID-19 της τάξεως του 30% – σημειώνεται ότι αρχικώς η θεραπεία είχε δημιουργήσει μεγαλύτερες προσδοκίες, όταν από κάποια πρώτα στοιχεία είχε προκύψει μείωση της ανάγκης νοσηλείας και της θνητότητας κατά περίπου 50%, ωστόσο επικαιροποιημένα στοιχεία που αφορούσαν μεγαλύτερο αριθμό εθελοντών οδήγησαν στη μείωση του ποσοστού αποτελεσματικότητας. Το χάπι πρέπει να λαμβάνεται από τους ασθενείς στο σπίτι δύο φορές την ημέρα επί πέντε ημέρες, σύντομα μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, προκειμένου να είναι αποτελεσματικό.
Ιδιο είναι το σχήμα χορήγησης και της άλλης από του στόματος θεραπείας, αυτής της εταιρείας Pfizer, η οποία φαίνεται πιο υποσχόμενη. Το φάρμακο Paxlovid έλαβε επείγουσα έγκριση λίγο πριν από τα Χριστούγεννα στις ΗΠΑ και σύμφωνα με τις κλινικές δοκιμές του, ήταν 89% αποτελεσματικό στην πρόληψη της σοβαρής νόσησης σε ασθενείς υψηλού κινδύνου όταν η λήψη του γινόταν μέσα στις τρεις πρώτες ημέρες από την εμφάνιση συμπτωμάτων της COVID-19. To Paxlovid ανήκει στην κατηγορία των αναστολέων της πρωτεάσης και δρα εμποδίζοντας την παραγωγή ενός ενζύμου που είναι αναγκαίο για τον πολλαπλασιασμό του ιού. Οταν χορηγείται συνδυαστικά με ριτοναβίρη, ένα άλλο αντι-ιικό φάρμακο, παραμένει για μεγαλύτερο διάστημα στον ανθρώπινο οργανισμό προσφέροντας μεγαλύτερα οφέλη. Μάλιστα, έχουν ήδη παραχθεί κάποιες πρώτες δόσεις της νέας θεραπείας οι οποίες διανέμονται στο υγειονομικό προσωπικό στις ΗΠΑ. Ωστόσο η επάρκεια είναι αυτή τη στιγμή χαμηλή και οι υπεύθυνοι της παρασκευάστριας εταιρείας σημείωσαν πρόσφατα ότι επιταχύνουν την παραγωγή προκειμένου να εξασφαλίσουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες της θεραπείας μέσα στους επόμενους μήνες. Η Pfizer θα ζητήσει πλήρη έγκριση του χαπιού της μέσα στο 2022 αισιοδοξώντας, δια στόματος του διευθύνοντος συμβούλου της Αλμπερτ Μπουρλά, ότι αυτό θα είναι αποτελεσματικό και ενάντια στην παραλλαγή Ομικρον.
Μεγάλο στοίχημα αποτελεί το να φθάσουν οι θεραπείες αυτές ακόμη και στις λιγότερο προνομιούχες χώρες όπου τα ποσοστά εμβολιασμού του πληθυσμού παραμένουν χαμηλά – έως πολύ χαμηλά. Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται θετικό το γεγονός ότι προσφάτως η Pfizer συμφώνησε με τον στηριζόμενο από τον ΟΗΕ οργανισμό Medicines Patent Pool (ΜΡΡ) να παραχωρήσει άδεια παραγωγής γενοσήμων του φαρμάκου της σε 95 χώρες – παρόμοια συμφωνία για παραγωγή γενοσήμων του δικού της σκευάσματος σύνηψε με τον ΜΡΡ και η Merck.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκφράζουν φόβους βλέποντας την Ομικρον να επελαύνει, τις χώρες τη μία μετά την άλλη να λαμβάνουν για άλλον έναν χειμώνα αυστηρά μέτρα, τα λοκντάουν να επανέρχονται, τους ειδικούς και τους αρμόδιους οργανισμούς να κρούουν ξανά τον κώδωνα του κινδύνου, ότι επιστρέφουμε και πάλι στο σημείο 0 της πανδημίας. Είναι όμως έτσι; Πολλοί ειδήμονες υποστηρίζουν ότι το 2022 δεν μπορεί να είναι και δεν θα είναι σαν το 2020. Και αυτό διότι γνωρίζουμε πλέον πολύ περισσότερα πράγματα για τον SARS-CoV-2 και έχουμε στα χέρια μας εμβόλια αλλά και ολοένα και περισσότερες θεραπείες εναντίον του. Εχουμε 365 ημέρες για να μάθουμε αν αυτή η άποψη θα αποδειχθεί αληθινή. Και ας φροντίσουμε να μην το μάθουμε με τον δύσκολο τρόπο αφήνοντας τον (ανεμβολίαστο) εαυτό μας στο έλεος του ιού. Μια καλύτερη χρονιά να έχουμε!
137 νέα εμβόλια για τον SARS-CoV-2 βρίσκονται σε φάση κλινικής ανάπτυξης.
194 εμβόλια σε φάση προκλινικής ανάπτυξης.
80 θεραπείες περίπου βρίσκονται σε κλινικές δοκιμές για την COVID-19, σύμφωνα με τη RAPS (Regulatory Affairs Professionals Society).
