Το έτος που μας αποχαιρετά κινήθηκε μέσα στη σχεδόν διαρκή καταχνιά της πανδημίας. Προσέφερε όμως σε αρκετούς από εμάς μια ψυχική και εθνική ανάταση. Το 2021, ως έτος συμπλήρωσης 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αποτέλεσε μια ευκαιρία ενδοσκόπησης αλλά και αναψηλάφησης πτυχών της ελληνικής ιστορίας. Παράλληλα, γίναμε μάρτυρες μερικών πολύ ενδιαφερόντων εκδοτικών εγχειρημάτων (ελληνόγλωσσων και όχι μόνο) για την Επανάσταση, «φωτίζοντας» κρυφά σημεία της γενέθλιας πράξης του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Το έτος που έρχεται, το 2022, συσχετίζεται με μιαν άλλη, πολύ πιο ευαίσθητη και «δύσκολη» επέτειο – αυτήν των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το συναισθηματικό φορτίο για αυτήν είναι πολύ πιο ανάμεικτο, πιο «εύφλεκτο» θα μπορούσε να πει κάποιος. Και τούτο για μια σειρά από λόγους. Είναι πάντοτε πιο εύκολο να μιλάς και να αναλύεις μια επιτυχία, αλλά ιδιαίτερα απαιτητικό να απαιτείται να αντλήσεις διδάγματα από μια αποτυχία, μια καταστροφή του μεγέθους εκείνης του 1922.
Το σημείο που αυξάνει τον συντελεστή δυσκολίας στη διαχείριση της επετείου του 1922 είναι ότι αυτή η καταστροφή σχετίζεται με τον ιστορικό εχθρό της σύγχρονης Ελλάδας. Ακόμα και η χρονική σειρά δεν ευνοεί. Πρώτα η Επανάσταση, μετά η Μικρασιατική Καταστροφή, μετά η εκατονταετηρίδα της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) και η παρελκόμενη αμφισβήτηση κομβικών σημείων της από τον σημερινό ηγέτη της Τουρκίας, ο οποίος μάλιστα την ίδια στιγμή θα αντιμετωπίζει την εκλογική βάσανο και θα διεκδικεί την είσοδό του στο πάνθεον των μεγάλων τούρκων (ή μήπως οθωμανών;) ηγετών.
Θα απαιτηθεί ψυχραιμία. Θα υπάρξουν εκείνες οι φωνές στην άλλη πλευρά του Αιγαίου που θα μιλούν για τους… γκιαούρηδες που έριξαν στη θάλασσα, οι αντίπαλες όσων θα ομιλούν για βαρβάρους της Ανατολίας που δεν δικαιούνται διά να ομιλούν. Μπορεί να υπάρξουν και προκλήσεις, πολιτικές, στρατιωτικές κ.ά. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι να αντλήσουμε εμείς τα διδάγματα που πρέπει για όσα συνέβησαν το 1922, αλλά και για όσα προηγήθηκαν εκείνου του μοιραίου έτους. Να δούμε τι κάναμε λάθος, αλλά και τι θετικό μπορεί να προέκυψε, έστω αργότερα. Να συνειδητοποιήσουμε ότι η τύφλωση της ήττας δεν βοηθά τα έθνη, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε απονενοημένες κινήσεις, όπως εκείνη της χούντας των συνταγματαρχών στην Κύπρο. Να σκεφθούμε ότι όλα αυτά τα χρόνια ίσως να έπρεπε κι εμείς να φροντίσουμε να έχουμε εκκαθαρίσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις από όσα μέτωπα έμειναν ανοιχτά.
Τα σοβαρά έθνη, μεγάλα ή μικρά, μαθαίνουν από τα λάθη τους και δεν φοβούνται να τα συζητήσουν, νηφάλια και με το βλέμμα τους στραμμένο στο μέλλον. Με τον τρόπο αυτόν, σφυρηλατούν ισχυρό εσωτερικό μέτωπο και παράλληλα αποκτούν αυτοπεποίθηση και ρεαλισμό στην επιδίωξη των συμφερόντων τους. Δυστυχώς στην Ελλάδα, παρά ορισμένες εξαιρέσεις, εξακολουθούμε να επιμένουμε σε μανιχαϊστικές προσεγγίσεις. Ισως η 100ή επέτειος της Μικρασιατικής Καταστροφής να προσφέρει ένα εφαλτήριο για να αλλάξουμε αυτή την τάση.
