Ενα ταξίδι «πίσω στη γέννηση του Σύμπαντος» ξεκίνησε ανήμερα τα Χριστούγεννα το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb (JWST), κουβαλώντας μαζί του τα όνειρα και τη δουλειά μιας ολόκληρης γενιάς αστρονόμων. Χρειάστηκαν 25 χρόνια αβεβαιότητας, λαθών και εφευρετικότητας για να κατασκευαστεί – μια κοινή προσπάθεια της NASA, της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA) και της Καναδικής Διαστημικής Υπηρεσίας (CSA). Θα χρειαστεί ακόμα ένας μήνας για να τεθεί σε τροχιά, σε απόσταση 1,5 εκατομμυρίου χιλιομέτρων από τη Γη. Και άλλοι πέντε μήνες προκειμένου να ξεδιπλώσει πλήρως το δυναμικό του, τη μεγάλη, σε μέγεθος γηπέδου του τένις, θερμική του ασπίδα, τα επίχρυσα κάτοπτρά του, τα επιστημονικά του εργαλεία. Είναι το μεγαλύτερο και πιο ακριβό παρατηρητήριο του Διαστήματος, με έδρα το ίδιο το Διάστημα, που έχει φτιαχτεί ποτέ, το πλέον τελειοποιημένο όργανο παρατήρησης του κόσμου που στάλθηκε ποτέ στο Διάστημα. Πολλά μπορούν, φυσικά, να πάνε ακόμα στραβά. Εφόσον πάνε καλά όμως, το JWST, ο διάδοχος του τηλεσκοπίου Hubble, φιλοδοξεί να απαντήσει στα δύο, ίσως, μεγαλύτερα ερωτήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα: «Από πού προερχόμαστε;» και «Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν;».
Εκτόξευξη
Το JWST απογειώθηκε το Σάββατο από το διαστημικό κέντρο της Γαλλικής Γουιάνας, μεταφερόμενο από έναν πύραυλο Ariane 5. Αν όλα πάνε κατ’ ευχήν – γιατί οι αστρονόμοι είναι προετοιμασμένοι για «έξι μήνες άγχους» και «344 ξεχωριστά σημεία εν δυνάμει αποτυχίας» -, από το ερχόμενο καλοκαίρι οι ίδιοι θα αρχίσουν να βλέπουν το Σύμπαν υπό νέο πρίσμα. Και όπως σημειώνουν οι «New York Times», ανυπομονούν περισσότερο για αυτά που δεν περιμένουν. «Κάθε φορά που εκτοξεύουμε ένα μεγάλο καινοτόμο τηλεσκόπιο μας περιμένει μια έκπληξη», εξηγούσε πρόσφατα ο Τόμας Ζέρμπεκεν, αναπληρωτής διαχειριστής επιστημών της NASA. «Αυτό είναι το μεγαλύτερο και πιο καινοτόμο τηλεσκόπιο που έχει εκτοξευτεί ποτέ». Tο JWST κόστισε τελικά 10 δισ. δολάρια, αντί 1-3,5 που είχε αρχικά προβλεφθεί.
Χάρη στο Hubble, σε κάθε περίπτωση, οι επιστήμονες ανακάλυψαν την ύπαρξη μιας γαλαξιακής μαύρης τρύπας στο κέντρο όλων των γαλαξιών ή υδάτινους ατμούς γύρω από τους εξωπλανήτες. Και το Hubble βρίσκεται σε τροχιά στα 600 χιλιόμετρα πάνω από τη Γη – ενώ το JWST θα τεθεί σε τροχιά σε απόσταση 1,5 εκατομμυρίου χιλιομέτρων. Οχι τυχαία: απαραίτητη για την καλή του λειτουργία είναι μια θερμοκρασία περιβάλλοντος τόσο χαμηλή ώστε να μην εμποδίζει την εξέταση του φωτός. Γιατί το JWST δεν θα παρατηρεί το Σύμπαν στην περιοχή του ορατού φωτός, όπως το Hubble, αλλά σε ένα μήκος κύματος που ξεφεύγει από το μάτι, το εγγύς και μέσο υπέρυθρο: μια ακτινοβολία που κάθε σώμα, άστρο, άνθρωπος ή και λουλούδι εκπέμπουν με φυσικό τρόπο. Για αυτό και το βασικό του κάτοπτρο έχει διάμετρο 6,5 μέτρα, είναι δηλαδή κάπου τρεις φορές μεγαλύτερο από εκείνο του Hubble και επτά φορές πιο ευαίσθητο.
Κοσμική ιστορία
Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, θα δει πιο μακριά στο Διάστημα και πιο πίσω στον χρόνο από ποτέ. Στην πραγματικότητα, θα εξετάσει όλη την κοσμική ιστορία και τα δισεκατομμύρια έτη της, από την «αυγή του κόσμου», όταν οι πρώτοι γαλαξίες άρχισαν να φωτίζουν το Σύμπαν μετά το Big Bang, πριν από 13,8 δισ. χρόνια, μέχρι τη ζωή στο ηλιακό σύστημα. Οι επιστήμονες εύχονται τώρα να περάσει ο επόμενος μήνας χωρίς να ακούσουμε τίποτα, απολύτως τίποτα, για αυτό. Και πιο μακροπρόθεσμα να μη χρειαστεί το JWST εργασίες επισκευής: όταν αντιμετώπισε προβλήματα το Hubble, τη δεκαετία του 1990, η NASA έστειλε αστροναύτες σε διαστημικά λεωφορεία να το επιδιορθώσουν. Ομως κανένα διαστημόπλοιο δεν έχει μεταφέρει ποτέ ανθρώπους σε απόσταση 1,5 εκατομμυρίου χιλιομέτρων από τη Γη – αν και η NASA εξετάζει το ενδεχόμενο μιας ρομποτικής αποστολής, σε περίπτωση που χρειαστεί.
