Μια παράδοξη πραγματικότητα αποκαλύπτεται κατά την κτηματογράφηση της χώρας – χωράφια που μετρώνται «ως έγγιστα» με μουζούρια, ελαιώνες που οριοθετούνται με οκάδες λαδιού, εκτάσεις που καθορίζονται με ζευγαριές ή με το πού πέφτει η σκιά του ανεμόμυλου. Τα… GPS των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, έως και τη δεκαετία του 1960, μπορεί να μην ήταν ακριβείας, ήταν ωστόσο ευφάνταστα. Και με αυτά έρχονται συχνά αντιμέτωποι οι μελετητές του Κτηματολογίου επιχειρώντας να τα «μεταφράσουν» και να τα αποτυπώσουν στον χάρτη.
Εκταση δύο… οκάδων
Για παράδειγμα, σε συμβολαιογραφικό έγγραφο του 1932, στην Κρήτη, πατέρας δωρίζει στα τέκνα του «αγρόν εκτάσεως δύο οκάδων», κτήμα «αμπέλου εκτάσεως τεσσάρων εργατών» και «αγρόν εκτάσεως είκοσι μουζουρίων». Μέχρι τη δεκαετία του 1960 αντί του εμβαδού του γεωτεμαχίου συχνά αναφέρονταν στα συμβόλαια, εμπειρικά, ισοδύναμες ποσότητες, που τότε όμως είχαν αρκετά συγκεκριμένη υπόσταση. «Εκείνη την εποχή τους ενδιέφερε περισσότερο η απόδοση και η εργασία που απαιτείται για την καλλιέργεια ενός χωραφιού και όχι τόσο η ακριβής έκτασή του» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» ο πρόεδρος του Ελληνικού Κτηματολογίου, καθηγητής Δημήτρης Σταθάκης.
Ετσι, το εμβαδόν προέκυπτε έμμεσα, «ως έγγιστα», δηλαδή κατά προσέγγιση, ή με το περιβόητο «πλέον ή έλαττον» όπως αναφέρεται στα παλιά συμβόλαια που έχουν συγκεντρωθεί πλέον στο Κτηματολόγιο, στα οποία αποτυπώνονται διάφοροι τρόποι προσδιορισμού των ορίων της περιουσίας.
Σε κάποια ένα στρέμμα αναλογεί σε έργο δύο ή τριών εργατών οι οποίοι απαιτούνται για να σκάψουν ένα χωράφι μέσα σε μία ημέρα. Σε άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η οκά, παλιά μονάδα μέτρησης βάρους που ισούται με 1.282 γραμμάρια. Ενα στρέμμα ισοδυναμεί με δέκα οκάδες, με την έννοια ότι αγρός έκτασης εντός στρέμματος αποδίδει δέκα οκάδες καρπό. Η οκά μπορεί να αφορά όμως και την ποσότητα σπόρου που απαιτείται για τη σπορά.
Μέτρηση μέσω απόδοσης
Στη μέτρηση μέσω της απόδοσης, σύμφωνα με τον κ. Σταθάκη, χρησιμοποιείται και το μουζούρι, δοχείο χωρητικότητας περίπου δεκαεπτά κιλών ξηρών καρπών ή σιτηρών. Ενα μουζουρι αντιστοιχεί περίπου σε ένα στρέμμα καλλιεργούμενης έκτασης. Σε άλλα συμβόλαια η έκταση προσδιορίζεται και μόνον από το πλήθος των δέντρων που περιλαμβάνει, δεδομένου ότι η φύτευση γινόταν σε σχετικά σταθερές αποστάσεις. Ενα στρέμμα, για παράδειγμα, ισοδυναμεί με περίπου είκοσι «ρίζες» ελιές.
Συμβόλαια και παράδοξα
Τα παραδοσιακά ισοδύναμα του εμβαδού διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή της Ελλάδας ανάλογα και με το είδος της καλλιέργειας που κυριαρχεί (αν είναι δέντρα ή σπαρτά), με το εάν χρησιμοποιούνται εργάτες ή ζώα για την όργωση (ζευγαριές ήταν το κομμάτι γης που μπορούσε να οργωθεί σε μία ημέρα από ένα ζευγάρι άλογα ή βόδια) κ.λπ.
Αλλά και η ίδια η ισοδυναμία του κάθε μεγέθους αλλάζει ανάλογα με τη μορφολογία και τη γονιμότητα του εδάφους. «Περισσότερος κόπος και ημερομίσθια απαιτούνται για να σκάψεις ένα ορεινό χωράφι σε σχέση με ένα πεδινό.
Εξυπακούεται ότι διά της απόδοσης προσμετράται τελικά μόνο το γόνιμο μέρος του χωραφιού» επισημαίνει ο κ. Σταθάκης. Πέρα από μονάδες μέτρησης της απόδοσης του εδάφους, καταγράφηκαν σε παλιά συμβόλαια και άλλα παράδοξα, όπως η μεταβίβαση έκτασης ίσης με τη… σκιά του ανεμόμυλου.
Μεγάλες αποκλίσεις
Οι προσεγγιστικές εκτιμήσεις είναι μεν δόκιμες αλλά οπωσδήποτε τα εμβαδά που συνάγονται απέχουν από την πραγματική έκταση της περιουσίας.
Και η ασάφεια των εμβαδών περνούσε από γενιά σε γενιά, ακολουθώντας τις μεταβιβάσεις των τίτλων ιδιοκτησίας. Οταν όμως έρχεται η ώρα της κτηματογράφησης, για πρώτη φορά η δήλωση του κάθε ιδιοκτήτη αντιπαραβάλλεται με τη δήλωση των γειτόνων ώστε τα μεταξύ τους όρια να κλείνουν σωστά. «Για πρώτη φορά δηλαδή το κάθε γεωτεμάχιο αντιμετωπίζεται όχι αυτόνομα αλλά ως κομμάτι ενός ευρύτερου παζλ, με όμορους ιδιοκτήτες.
Για να χωρέσει το κάθε κομμάτι στο ευρύτερο παζλ, αναγκαστικά πρέπει να λάβει τις πραγματικές του διαστάσεις» τονίζει ο κ. Σταθάκης. Από τα στοιχεία του Κτηματολογίου προκύπτει ότι στα αστικά γεωτεμάχια η μέση απόκλιση του εμβαδού του τίτλου σε σχέση με το τελικό εμβαδόν είναι ασήμαντη, δηλαδή κάτω από 0,5%.
Στα αγροτικά όμως γεωτεμάχια οι ιδιοκτήτες τείνουν να δηλώνουν πολύ μεγαλύτερο εμβαδόν σε σχέση με αυτό που έχουν βάσει τίτλων, περίπου 40% κατά μέσο όρο.
Οι πραγματικές διαστάσεις
«Αυτό διορθώνεται όμως από τη διαδικασία της κτηματογράφησης και τελικά η διαφορά περιορίζεται περίπου στο 10%. Με την εξάπλωση της τεχνολογίας του GPS μετράμε σήμερα εμβαδά γεωτεμαχίων σχετικά εύκολα και με ακρίβεια χιλιοστών. Τα γεωτεμάχια λαμβάνουν τις πραγματικές τους διαστάσεις στο Κτηματολόγιο» τονίζει ο κ. Σταθάκης. Και καταλήγει: «Το κράτος γνωρίζει επιτέλους σε ποιον ανήκει η γη και μπορεί να οργανωθεί καλύτερα με δικαιότερη φορολογία. Ξεκαθαρίζουν ατέρμονες διεκδικήσεις και τελειώνει το «…εμάλωσε και αυτή μαζί της, διά δυο στρέμματα αγρού, και δεν ωμιλούντο πλέον», όπως έγραφε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, το 1888, στην «Υπηρέτρα»».
