Η μακρά περίοδος αναμονής για την ευόδωση της ευρωπαϊκής προοπτικής έχει αρνητικές παρενέργειες για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων με αποτέλεσμα την ενίσχυση της διαφθοράς και την αποδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών δηλώνει στο «Βήμα» ο Αζάι Γκουλίγεφ, Ειδικός Αντιπρόσωπος του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και Αντιπρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του οργανισμού. Επίσης, ο κ. Γκουλίγεφ εκτιμά ότι η πρόσφατη μεταναστευτική κρίση στα σύνορα Λευκορωσίας, Πολωνίας και Λιθουανίας είναι αποτέλεσμα τόσο εσωστρεφών εθνικών πολιτικών αλλά και «γεωπολιτικής μηχανικής».

Μία σοβαρή μεταναστευτική κρίση εξελίχθηκε πρόσφατα στα σύνορα ανάμεσα σε Λευκορωσία, Πολωνία και Λιθουανία. Πολλές πλευρές μίλησαν για εργαλειοποίηση ή και για χρησιμοποίηση των μεταναστών ως όπλου (weaponization). Πως βλέπετε την κατάσταση από την οπτική του ΟΑΣΕ; Ποιες προκλήσεις ασφαλείας θέτει;

«Γνωρίζω ότι ορισμένοι αναλυτές έχουν όντως χρησιμοποιήσει τους όρους που αναφέρατε σε σχέση με τους μετανάστες. Κάποιοι άλλοι αναφέρονται στην “κατάχρηση των παραγόντων έλξης και απώθησης της μετανάστευσης” καθώς και για “υβριδικό πόλεμο”. Δυστυχώς, πρόκειται για αθώους ανθρώπους που διαφεύγουν από συρράξεις και κακουχίες οι οποίοι υποφέρουν περισσότερο και, όταν αυτό συμβαίνει, είναι ένα σύμπτωμα που καταδεικνύει ότι εσωστρεφείς εθνικές πολιτικές και η γεωπολιτική μηχανική (geopolitical engineering) επικρατούν έναντι μίας πολυμερούς συνεργασίας με καλή πίστη. Τα Κοινοβούλια έχουν την ευθύνη και την ηθική υποχρέωση να αντιμετωπίσουν αυτό το υποβαθμισμένο πλαίσιο επειδή εμείς οι βουλευτές αντιπροσωπεύουμε τους λαούς. Αυτή η πλέον πρόσφατη μεταναστευτική κρίση θέτει μία πολύ σοβαρή πρόκληση ασφαλείας για τον χώρο που καλύπτει ο ΟΑΣΕ. Εξακολουθώ ωστόσο να ελπίζω ότι αυτή η αρνητική φάση στην τρέχουσα ιστορία θα ξεπεραστεί εφόσον ακολουθήσουμε ένα δρόμο που να βασίζεται στις συνεκτικές διαδικασίες της διεθνούς συνεργασίας και της συλλογικής ευθύνης. Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΟΑΣΕ θα συνεχίζει να παίζει τον ρόλο της με σκοπό να ενθαρρύνει τον διάλογο και να οικοδομήσει γέφυρες ώστε να προωθηθεί η σύγκλιση σχετικά με τη διαχείριση της μετανάστευσης και άλλα περίπλοκα διεθνή ζητήματα».

Τα Δυτικά Βαλκάνια βρίσκονται σε ένα πολιτικό κενό εδώ και χρόνια και η προοπτική της ευρωπαϊκής τους ολοκλήρωσης απομακρύνεται. Την ίδια στιγμή, εθνικιστικές παρορμήσεις μοιάζουν να βρίσκονται σε έξαρση, όπως πχ στη Βοσνία. Ποιες είναι οι βασικές σκέψεις σας αναφορικά με την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων;

«Έχουν περάσει 18 χρόνια από την ιστορική Σύνοδο ΕΕ – Δυτικών Βαλκανίων στην Θεσσαλονίκη, η οποία προσέφερε μία καθαρή ευρωπαϊκή προοπτική για την περιοχή. Ωστόσο, μόνο η Σερβία και το Μαυροβούνιο έχουν καταφέρει να ξεκινήσουν ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Ανεπιφύλακτα, οι μακρές περίοδοι αναμονής έχουν πυροδοτήσει μάλλον αρνητικές παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένης της ανάδυσης εθνικιστικών τάσεων, ευρωσκεπτικισμού, διαρροής εγκεφάλων λόγω της μετανάστευσης και μειωμένη εμπιστοσύνη στις μεταρρυθμιστικές διαδικασίες. Η πρόσφατη κλιμάκωση της έντασης στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη συνιστά πραγματικά μία ανησυχητική εξέλιξη. η Βοσνία και Ερζεγοβίνη είναι μεταξύ των προτεραιοτήτων μου και σχεδιάζω να πραγματοποιήσω σύντομα μία επίσημη επίσκεψη εκεί. Ο ΟΑΣΕ, κυρίως μέσα από το δίκτυο των κατά τόπους αποστολών του που συνεχίζουν να διασφαλίζουν μία απαράμιλλη διεθνή παρουσία στην περιοχή, έχει συμβάλλει κομβικά στην ανάσχεση των παρενεργειών μίας ευρωπαϊκής ενταξιακής διαδικασίας που έχει τραβήξει επί μακρόν. Με αυτό ως δεδομένο, και παρά τις προκλήσεις, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η ευρωπαϊκή προοπτική εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το πιο αποτελεσματικό κίνητρο για μεταρρυθμίσεις και περιφερειακή σταθερότητα».

Πως θα εκτιμούσατε την τρέχουσα κατάσταση αναφορικά με τη διαφθορά και το επίπεδο των δημοκρατικών θεσμών στα Δυτικά Βαλκάνια; Θα μπορούσατε να μας επισημάνετε συγκεκριμένα παραδείγματα ανησυχίας; Θα υιοθετούσατε τον όρο «stabilocracy» (σσ. συνδυασμός σταθερότητας και αυταρχισμού) τον οποίο χρησιμοποιούν ορισμένοι αναλυτές;

«Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχουν σημειώνει αδιαμφισβήτητη πρόοδο στην ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και στην ανάπτυξη συστημάτων κατά της διαφθοράς. Η πρόοδος αυτή έχει σημειωθεί σε συγχρονισμό με τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ και επομένως έχει απωλέσει τη δυναμική της εφόσον η ίδια η διαδικασία αυτή έχει χάσει την ώθησή της. Η επιστροφή διχαστικών δυναμικών, όπως και η κρίση του πολυμερισμού, οξύνθηκαν μετά την πανδημία της Covid-19 και επίσης συνεισέφεραν, αρνητικά, στην επιβράδυνση της προόδου. Παρατηρούμε μία συσχέτιση μεταξύ του πως τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων κατηγοριοποιούνται στις λίστες περί διεθνούς διαφθοράς και στην πρόοδό τους στην ενταξιακή τους πορεία. Όσο ταχύτερη είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τόσο πιο χαμηλά πέφτουν στις λίστες διαφθοράς. Ο ΟΑΣΕ συνεχίζει να υποστηρίζει τη βιωσιμότητα ενός ευρέος φάσματος μεταρρυθμίσεων και εμπέδωσης των δημοκρατικών θεσμών μέσα από την αποστολή παρατηρητών κατά τη διεξαγωγή εκλογών, που αποτελεί τη “ναυαρχίδα” των δραστηριοτήτων της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης. Όπως δείχνει η εμπειρία, μία προσέγγιση που δίνει προτεραιότητα στην επίτευξη σταθερότητας μέσω του αυταρχισμού δεν θα οδηγούσε, δυστυχώς, σε βιώσιμα αποτελέσματα».