Oλος ο πλανήτης «χορεύει» στον… ρυθμό της παραλλαγής Ομικρον του SARS-CoV-2 τις τελευταίες ημέρες και οι επιστήμονες έχουν αποδυθεί (για άλλη μια φορά) σε έναν αγώνα δρόμου προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά της και όσα αυτά συνεπάγονται για το μέλλον της πανδημίας και κατ’ επέκταση για το μέλλον όλων μας. Μύρια τα αναπάντητα ερωτήματα: Είναι η παραλλαγή αυτή πιο μεταδοτική; (τα πρώτα στοιχεία του πραγματικού κόσμου από τη Νότια Αφρική όπου ξεκίνησε το «ταξίδι» της η Ομικρον δίνουν μάλλον θετική απάντηση). Είναι και πιο επικίνδυνη προκαλώντας βαρύτερη νόσο; (ουδείς μπορεί να απαντήσει ακόμη με ακρίβεια καθώς η εικόνα που έχουμε από τη Νότια Αφρική όπου εμφανίζεται η μεγαλύτερη εξάπλωση της παραλλαγής ως τώρα μπορεί να αποπροσανατολίσει αφού ο πληθυσμός είναι νεότερος σε ηλικία, άρα και λιγότερο πιθανό να νοσήσει βαριά ενώ παράλληλα δεν έχει παρέλθει το χρονικό διάστημα των περίπου τριών εβδομάδων από τη στιγμή που εντοπίστηκε η παραλλαγή το οποίο «παραδοσιακά» χρειάζεται για να δούμε αν οι μολύνσεις θα μετατραπούν σε σοβαρές νοσήσεις και υπερφόρτωση των συστημάτων υγείας). Ξεφεύγει η Ομικρον από την ανοσία που κατακτάται μετά από νόσηση ή επάγεται με τον εμβολιασμό; (και εδώ δεν μπορεί να δοθεί, τουλάχιστον ακόμη, σαφής απάντηση αν και αρκετοί ειδικοί, συμπεριλαμβανομένων αξιωματούχων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, εκτιμούν ότι η νέα παραλλαγή του SARS-CoV-2 πιθανότατα θα είναι ένοχη για επαναμολύνσεις ατόμων που είχαν νοσήσει αλλά και περισσότερες μολύνσεις εμβολιασμένων ατόμων αλλά δεν θα «σπάει» πλήρως όλες τις γραμμές ανοσο-άμυνας που επάγονται μετά τον εμβολιασμό με αποτέλεσμα τα εμβολιασμένα άτομα – και δη εκείνα που έχουν προχωρήσει και στην ενισχυτική δόση – να είναι πιο προστατευμένα).
Η παραλλαγή εντός των συνόρων
Ολα είναι ακόμη ρευστά και έτσι οι ερευνητές ανά τον κόσμο δίνουν τη δική τους μάχη με τον χρόνο για να ρίξουν φως στα μυστικά του… παραλλαγμένου εχθρού που βρέθηκε στον «πανδημικό δρόμο» της ανθρωπότητας. Στο κυνήγι της γνώσης σχετικά με την Ομικρον καταλυτικό ρόλο παίζει η ανάλυση των ιικών γονιδιωμάτων από δείγματα των κρουσμάτων της COVID-19, στην οποία έχουν επιδοθεί επιστήμονες σε πολλές χώρες όπου η παραλλαγή έχει κάνει την επίσκεψή της, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας. Μέχρι τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές τρία κρούσματα με Ομικρον είχαν επιβεβαιωθεί στην Ελλάδα, ωστόσο βρίσκεται σε εξέλιξη από επιστήμονες του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), το οποίο αποτελεί κύριο κέντρο αλληλούχησης ιικών γονιδιωμάτων που προέρχονται από θετικά κρούσματα COVID-19, ανάλυση συνολικά περίπου 1.500 δειγμάτων των τελευταίων ημερών από την Αττική, τη Δυτική Ελλάδα και την Κρήτη. Τα αποτελέσματα για τα 750 από αυτά τα δείγματα τα οποία εξήχθησαν την περασμένη Τετάρτη ήταν αρνητικά για την παραλλαγή (τα αποτελέσματα σχετικά με τα υπόλοιπα αναμένονται σύντομα, ίσως και να έχουν εξαχθεί ως τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, ωστόσο δεν ήταν διαθέσιμα όταν η εφημερίδα στάλθηκε για εκτύπωση).
Σε κάθε περίπτωση το ΒΗΜΑ-Science ήλθε σε επαφή με τον ακαδημαϊκό και πρόεδρο του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ κ. Δημήτριο Θάνο, προκειμένου να μοιραστεί την έστω και πρώιμη γενετική γνώση που έχει αποκτηθεί μέσα από την ανάλυση των ιικών γονιδιωμάτων την οποία πραγματοποιούν οι έλληνες επιστήμονες συμβάλλοντας στην παγκόσμια μάχη για να αποκαλυφθεί το πραγματικό «πρόσωπο» της νέας παραλλαγής του SARS-CoV-2.
Οι λόγοι της ανησυχίας
Οπως εξήγησε ο κ. Θάνος, το κύριο χαρακτηριστικό της Ομικρον που έχει έλθει μέχρι στιγμής στο φως είναι ότι «διαθέτει έναν ιδιαιτέρως ανησυχητικό και μοναδικό συνδυασμό μεταλλάξεων. Συγκεκριμένα, εμφανίζει πάνω από 50 μεταλλάξεις σε ολόκληρο το γονιδίωμά της, εκ των οποίων οι 32 βρίσκονται στην πρωτεΐνη-ακίδα που είναι υπεύθυνη για την πρόσδεση του ιού και την είσοδό του στα ανθρώπινα κύτταρα – η πρωτεΐνη-ακίδα είναι αυτή που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή των εμβολίων ενάντια στον νέο κορωνοϊό. Για να κατανοήσουμε τον αριθμό των μεταλλάξεων της Ομικρον, πρέπει να αναφέρουμε ότι η επικρατούσα μέχρι στιγμής παραλλαγή Δέλτα φέρει λιγότερες από 10 μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη-ακίδα και λιγότερες από 20 σε ολόκληρο το γονιδίωμά της – συνολικά οι μεταλλάξεις της Δέλτα είναι λιγότερες από μισές σε σύγκριση με εκείνες της Ομικρον».
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που καθιστά την Ομικρον ιδιαιτέρως ανησυχητική, υπογράμμισε ο κ. Θάνος. «Από τις 32 μεταλλάξεις της πρωτεΐνης-ακίδας, περισσότερες από 10 βρίσκονται στην περιοχή εκείνη της ακίδας που ακουμπά στον υποδοχέα των κυττάρων μας για να εισέλθει εντός τους ο ιός. Η αντίστοιχη περιοχή στην παραλλαγή Δέλτα φέρει μόνο δύο μεταλλάξεις. Τι μας δείχνει αυτό; Αν και είναι πρόωρο να εξαγάγουμε ακόμη ασφαλή συμπεράσματα καθώς οι μελέτες συνεχίζονται, αναμένουμε η πρωτεΐνη-ακίδα της Ομικρον να έχει αρκετά διαφορετική τρισδιάστατη δομή σε σχέση με εκείνη της Δέλτα και αυτή η διαφορά στη δομή πιθανότατα θα συνδέεται με μεγαλύτερη μεταδοτικότητα – εξαιτίας της καλύτερης πρόσδεσης του ιού στον υποδοχέα των κυττάρων – αλλά και με μερική ανοσοδιαφυγή».
Η Ομικρον φαίνεται μάλιστα να μοιράζεται αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με μια άλλη παραλλαγή του κορωνοϊού, τη Β, η οποία αν και (ευτυχώς) δεν κατάφερε να επικρατήσει παγκοσμίως, χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως μια άκρως επικίνδυνη παραλλαγή που συνδέεται με σαφώς μεγαλύτερη ανοσοδιαφυγή σε σχέση με τη Δέλτα. «Η Ομικρον και η Β μοιράζονται κοινές μεταλλάξεις – μία κοινή τους μετάλλαξη συνδέεται με μεγαλύτερη μεταδοτικότητα και μία άλλη με μερική ανοσοδιαφυγή. Ωστόσο η Ομικρον ανακηρύσσεται σαφώς… νικήτρια σε εν δυνάμει επικίνδυνες μεταλλάξεις σε σύγκριση με τη Βήτα και αυτό είναι που μας ανησυχεί».
Πολυπρόσωπος εχθρός
Το πιο «ηχηρό καμπανάκι» σε ό,τι αφορά τη νεοαφιχθείσα στη ζωή μας παραλλαγή του SARS-CoV-2, για τους επιστήμονες του ΙΙΒΕΑΑ που αναλύουν το γονιδίωμά της, είναι το ότι δείχνει να έχει… πολλά πρόσωπα. «Με βάση την ανάλυση που διεξαγάγαμε στα ιικά γονιδιώματα που έχουν κατατεθεί στην παγκόσμια βάση δεδομένων, παρατηρήσαμε μια μεγάλη ετερογένεια – βλέπουμε πολύ πιο μεγάλες διαφορές μεταξύ των υποπαραλλαγών της Ομικρον σε σύγκριση με τις διαφορές που βλέπουμε σε ό,τι αφορά τις υποπαραλλαγές της Δέλτα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα έχουμε δει μετά την ανάλυση περισσότερων από 10.000 ιικών γονιδιωμάτων, πως η Δέλτα έχει 95 υποπαραλλαγές, γεγονός που δείχνει ότι επειδή πολλαπλασιάζεται και διασπείρεται τόσο εύκολα, αυξάνονται οι πιθανότητες να συσσωρεύει αλλαγές. Οι αλλαγές αυτές συνεχίζουν να κατατάσσουν το δείγμα που αναλύουμε κάθε φορά στο στέλεχος Δέλτα παρότι μπορεί να παρουσιάζει κάποιες διαφοροποιήσεις. Είναι σαν όλες οι υποπαραλλαγές της Δέλτα που έχουμε εντοπίσει στη χώρα μας να είναι αδέλφια που ανήκουν στην ίδια οικογένεια, εμφανίζοντας όμως κάποιες μικρές διαφορές μεταξύ τους – δεν πρόκειται δηλαδή για… ταυτόσημα δίδυμα. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και με άλλα στελέχη του SARS-CoV-2 όπως το Αλφα. Στηριζόμενοι σε αυτά που έχουμε δει μέχρι στιγμής για την Ομικρον, φαίνεται ότι θα διαθέτει ακόμη μεγαλύτερη ετερογένεια από τη Δέλτα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το υποστέλεχος της Ομικρον με την ονομασία stealth Omicron που μόλις ταυτοποιήθηκε στην Αυστραλία» εξήγησε ο κ. Θάνος.
Και τι σημαίνει πρακτικά αυτή η ετερογένεια; «Σημαίνει ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν ιό ο οποίος όταν πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα συσσωρεύει πολλές μεταλλάξεις και όσο πιο πολλές μεταλλάξεις συσσωρεύει τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος κάποια από αυτές να αποδειχθεί ακόμη πιο επικίνδυνη για τον άνθρωπο σε σύγκριση με τις υπάρχουσες, καθιστώντας τον ακόμη πιο μεταδοτικό ή ακόμη πιο ανθεκτικό απέναντι στο ανοσοποιητικό σύστημα».
Προστατευτικός εμβολιασμός
Συνολικά, κατά τον πρόεδρο του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ η «γενετική εικόνα» που έχουμε μέχρι στιγμής σε ό,τι αφορά την Ομικρον μπορεί να… μεταφραστεί ως εξής: «Με βάση τις γνωστές μεταλλάξεις που φέρει η Ομικρον και οι οποίες απαντώνται και σε άλλες παραλλαγές του SARS-CoV-2 – και με την παραδοχή ότι η γνώση μας αυτή τη στιγμή είναι ελλιπής σε ό,τι αφορά τα πειραματικά δεδομένα αλλά στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην προηγούμενη εμπειρία μας και τη μελέτη των στελεχών που έχουμε αντιμετωπίσει ως τώρα – φαίνεται ότι η νέα παραλλαγή πιθανώς εξαπλώνεται πιο γρήγορα από οποιοδήποτε άλλο στέλεχος του ιού και μάλλον θα χαρακτηρίζεται από μερική ανοσολογική διαφυγή, γεγονός που σημαίνει ότι θα συνδέεται με μεγαλύτερο αριθμό επαναμολύνσεων αλλά και με μολυσματικές εξάρσεις σε εμβολιασμένα άτομα. Πάντως, η εμπειρία από τις προηγούμενες παραλλαγές του ιού με τις οποίες έχουμε έρθει αντιμέτωποι δείχνει ότι οι εμβολιασμένοι θα εξακολουθήσουν να έχουν πολύ μικρότερο κίνδυνο για βαριά νόσηση. Και αυτό διότι η αποφυγή της βαριάς νόσησης δεν στηρίζεται τόσο στα αντισώματα όσο στα Τ λεμφοκύτταρα μνήμης, τα οποία δημιουργούνται με τον εμβολιασμό και παραμένουν επί μακρό χρονικό διάστημα στον οργανισμό».
Γι’ αυτό και ο εμβολιασμός – τόσο ο βασικός, η σημασία του οποίου έχει αποδειχθεί επανειλημμένως από τα στοιχεία του πραγματικού κόσμου με τις κατάμεστες από ανεμβολίαστα άτομα ΜΕΘ, όσο και ο ενισχυτικός – είναι υψίστης σημασίας, τόνισε ο κ. Θάνος. «Η ενισχυτική δόση, η οποία θα προσφέρει επανενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος αυξάνοντας σημαντικά τα αντισώματα – την πρώτη γραμμή άμυνας – οι τίτλοι των οποίων μειώνονται όσο περνά ο καιρός μετά τον βασικό εμβολιασμό αλλά και καθιστώντας ακόμη πιο «ετοιμοπόλεμα» τα Τ κύτταρα μνήμης, είναι τώρα σημαντικότερη από ποτέ προκειμένου να προστατευθούμε από βαριά νόσηση. Το πιθανότερο είναι ότι δύσκολα, ακόμη και με την ενισχυτική δόση, θα προστατευθούμε πλήρως από τη μόλυνση με τον ιό. Το βασικό ζητούμενο είναι όμως η προστασία από τη βαριά νόσο που μεταφράζεται σε κίνδυνο θανάτου και τρομερή επιβάρυνση του συστήματος υγείας – και ο καλύτερος συνδυασμός που μπορεί να προσφέρει αυτή την προστασία είναι ο εμβολιασμός και η τήρηση μέτρων όπως η χρήση μάσκας, η κοινωνική αποστασιοποίηση, η αποφυγή συγχρωτισμού σε κλειστούς χώρους, η υγιεινή των χεριών».
Μέσα στην όλη αβεβαιότητα που βιώνουμε για άλλη μια φορά καθ’ όλο το (ατελείωτο) πλέον πανδημικό διάστημα, η βεβαιότητα που προκύπτει – με Ομικρον ή χωρίς – είναι και πάλι μία: Εμβολιασμός! Τροφή… όχι μόνο για σκέψη, διότι απαιτείται άμεση δράση.
Οι θεωρίες για τη «γέννηση» της νέας παραλλαγής
Διαφορετικές θεωρίες έχουν διατυπωθεί σχετικά με το πώς «γεννήθηκε» η παραλλαγή Ομικρον. Μια από τις επικρατέστερες αφορά τη δημιουργία της παραλλαγής στον οργανισμό ενός ανοσοκατεσταλμένου ατόμου, πιθανώς ενός ατόμου με HIV ή με καρκίνο. Δεν είναι μάλιστα τυχαίο ότι η ανάδυση της Ομικρον ξεκίνησε από την Αφρική, μια ήπειρο την οποία ο αναπτυσσόμενος κόσμος άφησε σε μεγάλο βαθμό ακάλυπτη από εμβόλια, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να αποτελεί «φωλιά» γέννησης μεταλλάξεων. Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο κ. Θάνος: «Η ανισότητα στην πρόσβαση σε εμβόλια του αναπτυσσόμενου κόσμου έπαιξε προφανώς σημαντικό, αν όχι καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση της Ομικρον – ήταν και είναι απαραίτητο οι πιο πλούσιες χώρες να προσφέρουν δωρεάν εμβόλια στα κράτη εκείνα που τα έχουν ανάγκη και πρέπει να σημειώσουμε ότι η χώρα μας, παρά τις γνωστές δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει, έχει ήδη διαθέσει στον βαθμό του δυνατού εμβόλια στις λιγότερο προνομιούχες χώρες. Συγχρόνως σε χώρες όπως αυτές της Αφρικής υπάρχουν περισσότερα άτομα που είναι ανοσοκατεσταλμένα εξαιτίας νόσων όπως το AIDS. Είναι άκρως πιθανό σενάριο λοιπόν η παραλλαγή να γεννήθηκε στον οργανισμό ενός τέτοιου ατόμου – με δεδομένο τον μεγάλο αριθμό μεταλλάξεων που φέρει η Ομικρον έχει υπολογιστεί ότι πιθανώς ο νέος κορωνοϊός είχε προκαλέσει στον ανοσοκατεσταλμένο ασθενή 0 της παραλλαγής, νόσηση έως και επί 300 ημέρες! Φαίνεται επίσης ότι όλη η διαδικασία έλαβε χώρα στον οργανισμό ενός και μόνο ατόμου και ότι δεν υπήρχαν διαδοχικές μολύνσεις διαφορετικών ατόμων που οδήγησαν τελικά στην εμφάνιση της Ομικρον. Ολα αυτά είναι βέβαια ακόμη υποθέσεις. Υπάρχει επίσης άλλη μια υπόθεση για τη γέννηση της παραλλαγής που αφορά την πιθανότητα “αντίστροφης ζωονόσου”. Τι εννοούμε με αυτό; Οτι ένας άνθρωπος μόλυνε με SARS-CoV-2 κάποιο ζώο στο οποίο ο ιός εξελίχθηκε και συσσώρευσε πολλές μεταλλάξεις και στη συνέχεια το ζώο αυτό μόλυνε και πάλι άνθρωπο μεταδίδοντάς του τον παραλλαγμένο ιό. Ολα αυτά μένει να δούμε αν θα αποδειχθούν».
48 τουλάχιστον χώρες ανά τον κόσμο έχουν εντοπίσει κρούσματα της παραλλαγής Ομικρον, σύμφωνα με τον ΠΟΥ.
23 εξ αυτών των χωρών βρίσκονται στην Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
336 επιβεβαιωμένα κρούσματα της Ομικρον είχαν καταγραφεί ως τις 6 Δεκεμβρίου στο Ηνωμένο Βασίλειο – τα περισσότερα στην Ευρώπη. Μάλιστα τα κρούσματα στη συγκεκριμένη χώρα αυξήθηκαν κατά κατά 90 σε μόλις ένα 24ωρο.
Στη Νορβηγία έχει καταγραφεί το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής «γεγονός υπερμετάδοσης» της Ομικρον εκτός της «γενέτειρας» της παραλλαγής Νοτίου Αφρικής. Μετά από ένα εταιρικό χριστουγεννιάτικο πάρτι στο Οσλο επιβεβαιώθηκαν 19 κρούσματα της παραλλαγής ενώ έως και 60 άλλα άτομα διαγνώστηκαν θετικά στην COVID-19 και αναμένονται οι αναλύσεις των ιικών γονιδιωμάτων από τα δείγματα. Να σημειωθεί ότι όλα τα κρούσματα της Ομικρον αφορούσαν εμβολιασμένα άτομα.
